ردپای دیجیتال

پایگاه رهنما:

 در کنار تیزرهای تبلیغاتی شبکه‌های تلویزیونی که از کودکان به عنوان سوژه اصلی معرفی کالاها و برندها استفاده شده، حالا چند سالی است که ردپای دخترکان و حتی پسرها در رسانه‌های جمعی دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و به‌ویژه شبکه اینستاگرام دیده می‌شود.

لازم نیست راه دوری برویم، فقط با یک جستجو در فضای مجازی، تصاویر و ویدیوهایی بی‌شمار از کودکانی می‌بینیم که در حال تبلیغ انواع و اقسام کالاها هستند، بدون اینکه خودشان از کاری که انجام می‌دهند آگاهی واقعی داشته باشند.

خوب یا بد اما این واقعیت است که حوزه کسب‌وکار در ایران در سال‌های اخیر بیشتر به سمت تبلیغات و بازاریابی معطوف شده و درآمدزایی قابل‌توجهی هم برای صاحبان این مشاغل به همراه داشته است.

این که یک فرد، یک شرکت با یک برند برای معرفی و فروش محصولات و رونق کسب وکار خود به تبلیغ رو بیاورد، به خودی خود اشکالی ندارد، اما کار از جایی خراب می‌شود که بار این فعالیت‌های تبلیغاتی روی دوش کودکان گذاشته می‌شود. اتفاقی که این سال‌ها جهش داشته و تعداد کودکانی نیز که ناخواسته در این حرفه کار می‌کنند، بیشتر شده است.

انتشار یک پست با تصاویری از کودکانگی‌ها که چشم بیننده را به صفحه می‌دوزد، اولین قدم برای تبدیل‌شدن بیننده و دنبال کننده به یک مشتری و خریدار دائمی است و یقیناً استفاده از کودکانی که لطافت وجودشان می‌تواند بین افراد و دنیای زمختشان چندثانیه‌ای فاصله بیندازد، بهترین ترفند برای اقناع حس رضایت مشتری است. همین تأثیر و اثر منجر به مشهور شدن صاحب پیج و در نهایت موفقیت‌آمیز بودن تبلیغات فروشگاه‌های آنلاین است.

یک برند و یا شرکت جهت نمایش محصولات خود به مدل در تمام سنین نیاز دارد. هنر نمایش محصولات مد و فشن به صورت حرفه‌ای با استفاده از افرادی که معمولاً اندازه و ظاهر مناسبی برای نمایش انواع لباس‌ها و لوازم جانبی دارند، هنری است که از زمان‌های باستانی وجود داشته و در طول تاریخ تحولات زیادی را تجربه کرده است؛ اما در سال‌های اخیر کودکان تبدیل به بازیگران اصلی این هنر شده‌اند و مدلینگ کودک چند سالی است به یکی از بخش‌های بسیار مهم در صنعت مد تبدیل و حضور کودکان در بسیاری از پروژه‌های مدلینگ باعث جذابیت بیشتر تبلیغات شده است؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از صاحبان برندهای مختلف درخواست حضور کودک در پروژه تبلیغاتی خود را دارند. نکته دیگر فعالیت آژانس‌های مدلینگ کودک در کشور است که به کمک برندها و شرکت‌ها و صاحبان کسب‌وکارهای تجاری آمده و از طریق فراخوان‌ها مسیر را برای والدینی که رویای دیده شدن فرزندان خود را دارند، هموارتر کرده است.

در کنار این فعالیت‌های به اصطلاح شناسنامه‌دار بسیاری دیگر از کسب‌وکارها از جمله فروش محصولات بچه‌گانه و دخترانه، اکسسوری، اسباب‌بازی، بدلیجات، پوشاک تا خوراکی، صندل، عطر، عینک، عروسک و ماسک صورت و ... همه و همه کسب‌وکارهایی هستند که تحت عنوان آنلاین شاپ در شبکه‌های مجازی با تأکید ویژه بر پلتفرم اینستاگرام از زیبایی‌های بکر و لطافت دست‌نخورده کودکان بهره‌برداری می‌کنند.

فعالیت تبلیغاتی کودکان؛ نیاز کودک یا نیاز والدین؟!

آنچه به نظر بسیاری از روانشناسان و فعالان حوزه کودک و نوجوان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اینکه سهم کودکان از این بازار چیست؟ آیا حضور در فضای تبلیغاتی نیاز واقعی کودکان است یا نیاز خفته والدین؟ پدران و مادران با مدلینگ کردن فرزندان خود در پی تأمین چه منفعتی هستند؟

بدون شک استفاده تبلیغاتی از کودکان آن هم در سنی که کودک فاقد قدرت تصمیم‌گیری لازم بوده است و مهم‌تر از آن آشنایی با حریم خصوصی خود نداشته، می‌تواند نوعی تجاوز به حقوق و حریم شخصی کودک محسوب شود.

در کشور ما ایران به‌عنوان یکی از کشورهای طرف کنوانسیون حقوق کودک، لوایح و قانون‌های متعددی در ارتباط با حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان تدوین شده است؛ از جمله مطابق ماده 15 قانون «حمایت از اطفال و نوجوانان» مصوب خردادماه 1399 که تمام افراد زیر سن هجده سال تمام شمسي را مشمول اين قانون دانسته است، هر شخصی برخلاف مقررات قانون کار مرتکب بهره‌کشی اقتصادی از اطفال و نوجوانان شود، علاوه بر مجازات‌های مذکور در قانون کار به مجازات حبس درجه شش قانون مجازات اسلامي نیز محکوم می‌شود. همچنین مطابق ماده 10 همین قانون در دسترس قراردادن یا ارائه محتوا یا اثر مستهجن یا مبتذل به طفل یا نوجوان، یک یا چند مجازات درجه هشت قانون مجازات اسلامي را در پی خواهد داشت.

اما در کنار بار حقوقی که استفاده تبلیغاتی از کودکان می‌تواند به همراه داشته باشد، تشویق‌ها و تنبیه‌ها، آسیب‌های روانی و فیزیولوژیکی ناشی از بلوغ زودرس کودکان، اختلالات جسمی، فراهم شدن بستر اذیت و آزارهای روانی به‌ویژه در دختربچه‌ها، عدم توجه به پرورش مهارت‌های زندگی چون احساس امنیت، احساس ارزشمندی و توانمندی، غفلت از پرداختن به نیازهای روانی و آموزشی به عنوان نیازهای اصلی کودک، آسیب‌های روانی ناشی از مقایسه با دیگر کودکان و ... هم و همه آسیب‌هایی است که متأسفانه با در میان آمدن پای پول و منفعت مادی فراموش می‌شود.

دیده شدن و خودنمایی نیاز طبیعی هر انسانی است اما نباید از آسیب‌های این سطح از حضور کودکان در فضایی بی‌سامان مثل اینستاگرام با فرهنگ مبتذلی که در بعضی لایه‌های آن جریان دارد، غفلت کرد.

رضایت والدین و ترغیب آنان به گماردن کودکان در فعالیت‌هایی که هیچ تناسبی با سن و سال و اقتضائات کودکی‌شان نداشته، علاوه بر نقض حریم شخصی کودک، نوعی مطرح‌شدن غلط از شخصیت کودک است که می‌تواند مشکلات رشدی، اجتماعی و ضداجتماعی در آینده کودک ایجاد نماید.

البته این به معنای خط بطلان بر هرگونه حضور اجتماعی کودکان نیست که اگر این فعالیت‌ها در چارچوب درست خود صورت گیرد، می‌تواند موجبات اجتماعی‌تر شدن فرزندان را فراهم کند. صحبت بر سر آن است که کودک در این سنین نیازهای طبیعی کودکانه‌ای دارد و شاید بهتر باشد قبل از هرگونه عرضه عکس و فیلم از کودکان دلبندمان در شبکه‌های اجتماعی به این مهم بیندیشیم که قرار است چه ردپایی از کودکمان در دنیای دیجیتال جا بماند؟! و توجه داشته باشیم که کودک سلبریتی نیست و حقوق او را فدای لایک و منفعت مادی نکنیم.  معصومه باباجانی