جهان گرسنه در انتظار پایان جنگ اوکراین

پایگاه رهنما:

یک سال و نیم پیش که جنگ اوکراین شروع شد یکی از نگرانی های جدی بخش بزرگی از جهان ، حتی سازمان بی خاصیت ملل متحد این بودکه تکلیف حدود ۴۰ درصد غلات جهان که محصول دو کشور روسیه و اوکراین می شود و۵۰ کشور جهان که اکثریب قریب به اتفاق آنها آفریقایی هستند، چه خواهد شد و این کشورها سال ۲۰۲۲ را چگونه خواهند گذراند.درنهایت با میانجیگری برخی کشورها ، توافقی بین این دو کشور درگیر جنگ منعقد شد و صادرات غلات در اوج درگیری ها انجام شد.اما امسال شرایط نگران کننده تر است. از یک طرف جنگ باعث عدم کشت همه مزارع اوکراین و بخشی از روسیه شده است و از طرف دیگر زیر ساخت های صادرات این محصولات حیاتی با بی خردی هر دو طرف از بین رفته است و در مورد اخیر آن بخشی از پل کریمه بود که توسط اوکراین منهدم شد و درست است که روس ها بزودی آن را ترمیم می کنند ولی همین اقدام اوکراینی ها ممکن است شرایط را برای امسال پیچیده تر کند.  اکنون همزمان با تشدید جنگ اوکراین به ویژه پس از حمله اوکراینی ها به پل کریمه و حملات متقابل روسیه به بندر اودسا در جنوب غرب اوکراین در دریای سیاه، چشم‌انداز اجرای توافق غلات بیش از هر زمان دیگری تاریک تر به نظر می‌رسد. در صورت لغو توافق سال گذشته که زمزمه های آن را روس ها سر داده اند، بار دیگر جهان با بحران مواد غذایی مواجه خواهد شد و البته مسئولیت این مسئله در وهله اول به عهده آمریکا و اروپاست  که آگاهانه به کی‌یف تسلیحات می دهند و عملا پشت اوکراین قرار گرفته اند.

توافق غلاتی که جهان را نجات داد
پس از آغاز جنگ بین روسیه و اوکراین در اواخر فوریه ۲۰۲۲ ( اسفند ۱۴۰۰) با توجه به درگیری‌ها در نقاط ساحلی اوکراین مانند بندر ماریوپل و نیز تنش‌های نظامی بین دو طرف در سواحل شمالی دریای سیاه، عملاً امکان صادرات محصولات غذایی از طریق اوکراین به صفر رسیده بود. با توجه به اینکه روسیه و اوکراین نقش مهمی در تأمین محصولات غذایی استراتژیک مانند گندم، ذرت و روغن‌های خوراکی دارند، تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه به انحای مختلف موجب کاهش صادرات این محصولات استراتژیک از جانب روسیه شده و همین مسئله موجب شکل‌گیری معضلی مهم یعنی بحران غذایی در جهان شده بود. بیش از ۵۰ کشور جهان برای گندم خود به روسیه و اوکراین وابسته هستند. در راستای حل این معضل جهانی، روسیه، اوکراین، ترکیه و سازمان ملل در۲۲ ژوئیه ۲۰۲۲ توافقنامه‌ای را در راستای حل بحران جهانی غلات امضا کردند. بر اساس این توافقنامه، کنترل بندر‌های اودسا، چورنومورسک و یوژنه که محل صادرات غلات خواهند بود، در اختیار طرف اوکراینی خواهد بود. مدت این توافقنامه ۱۲۰ روزه و قابل تمدید بود که عملاً نیز چند بار تمدید شد. با اجرای این توافقنامه بیش از ۲۰ میلیون تن غلات از جنوب اوکراین با هدف کاهش بحران غذا و قیمت مواد غذایی در جهان صادر شد.

شروع کننده تعلیق توافق غلات کدام کشور بود؟

اولین بار تعلیق اجرای توافق غلات در اکتبر ۲۰۲۲به دلیل اقدامات نظامی اوکراین با سوءاستفاده از اجرای توافق غلات رخ داد. وزارت خارجه روسیه در ۲۹ اکتبر ۲۰۲۲ در خصوص تعلیق توافقنامه غلات با اوکراین از سوی این کشور در بیانیه‌ای اعلام کرد: مسکو نمی‌تواند ایمنی کشتی‌های فله بر غیرنظامی شرکت‌کننده در توافق غلات دریای سیاه را تضمین کند و اجرای این توافق را از امروز برای مدت نامحدودی به حالت تعلیق درمی‌آورد. وزارت دفاع روسیه نیز با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد این اقدام مسکو به دنبال حملات به کشتی‌های ناوگان دریای سیاه روسیه از سوی نیرو‌های اوکراین با پهپاد انجام شده است. پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد همکاری روسیه در توافق انتقال غلات اوکراین از دریای سیاه خاتمه یافته است. مقامات اوکراینی این حمله را نه تأیید و نه رد کردند، اما تصمیم روسیه را به تعلیق این توافق «باج‌گیری» خواندند. به این ترتیب به رغم حسن‌نیت روسیه و موافقت با صادرات غلات اوکراین از طریق دریای سیاه، ارتش اوکراین از این موقعیت سوءاستفاده کرد و تأسیسات بندری و ناو‌های نیروی دریایی روسیه را در بندر سواستوپل مورد حمله قرار داد که این امر واکنش مسکو را با تعلیق توافق صدور غلات اوکراین به همراه داشت.

مشکلاتی که هنوز پابرجاست
با اجرای دوباره توافق غلات، اجرای  این توافق در چند ماه اخیر بار دیگر با مشکلات عمده‌ای مواجه شده است. از جمله اینکه روسیه، اوکراین را به سوءاستفاده از توافق غلات دریای سیاه برای انبار کردن محموله‌های نظامی و سوخت متهم کرده است. دیمیتری پولیانسکی، معاون سفیر روسیه در سازمان ملل در سخنانی خطاب به شورای امنیت این سازمان گفت، اوکراین از توافق غلات دریای سیاه برای انبار کردن حجم قابل توجهی سوخت و محموله‌های نظامی استفاده کرد.
کاخ کرملین روز دوشنبه ۱۷ ژوئیه (۲۶تیر) اعلام کرد قرارداد غلات اوکراین ساعاتی قبل از انقضای آن به پایان رسید و اگر شرایط این کشور برآورده شود، مسکو به توافق بازخواهد گشت. به این ترتیب این توافق مهم که به اوکراین اجازه می‌داد غلات را از طریق دریای سیاه صادر کند و با میانجیگری سازمان ملل و ترکیه انجام شد، به طور رسمی در پایان روز دوشنبه به پایان رسید. مسکو بار‌ها تهدید کرده بود از توافق غلات به دلیل اینکه به درستی اجرا نشده است، خارج خواهد شد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین با اعلام به تعلیق درآوردن طرح توافق صدور غلات اوکراین از سوی روسیه اعلام کرد: ما زمانی به توافقنامه بازمی‌گردیم که پایبندی به بخش دوم توافق اجرا شود، این قسمت غرب را ملزم می‌کند تا محدودیت‌ها بر صادرات کشاورزی و کود روسیه را رفع کند.
از سوی دیگر مسکو پس از حمله نیرو‌های اوکراینی به پل کریمه به عنوان عملی انتقامی و نیز در راستای اجرایی کردن تهدید خود در زمینه جلوگیری از تداوم اجرای توافق غلات، حملات گسترده و بی‌سابقه‌ای را علیه بندر اودسا که مجرای ارتباط دریایی اوکراین با جهان خارج محسوب می‌شود به اجرا درآورده است. ارتش روسیه روز یک‌شنبه ۲۳ ژوئیه (اول مرداد) اعلام کرد تمام اهداف مورد نظر در بندر اودسای اوکراین را هدف قرار داده است و تصریح کرد این سایت‌ها برای آماده‌سازی «اقدامات تروریستی» علیه روسیه استفاده می‌شده‌اند، ضمن اینکه روسیه هفته گذشته در پی خروج از توافق صدور غلات با اوکراین، هشدار داد کشتی‌هایی را که در مسیر بنادر دریای سیاه حرکت کنند، «هدف نظامی» لحاظ خواهد کرد و در پی آن، حملات میدانی به بنادر اوکراین واقع در دریای سیاه را افزایش داد.

هشداری از سر استیصال  
سازمان ملل هشدار داده است حملات به کشتی‌ها و تأسیسات بنادر در دریای سیاه می‌تواند «عواقبی فاجعه‌بار» داشته باشد. اعضای شورای امنیت سازمان ملل در نشست جمعه قبل روسیه به دلیل خروج از توافق صدور غلات و تهدید به هدف قرار دادن زیرساخت‌های بنادر در دریای سیاه انتقاد کردند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل پیش از این در واکنش به اقدام روسیه گفت: من عمیقاً از تصمیم روسیه برای توقف و پایان دادن به اجرای طرح دریای سیاه (توافق صادرات غلات) از جمله لغو تضمین‌های امنیتی روسیه در کشتیرانی در بخش شمال غربی دریای سیاه متأسفم.

پیش بینی آینده
با وجود این واکنش‌ها، روسیه به طور مشخص از عدم‌اجرای کامل آن بخشی از توافق غلات که متضمن صادرات غلات و کود‌های شیمیایی این کشور است، به دلیل رویکرد خصمانه غربی‌ها به شدت ناراضی است، در حالی که طبق توافق چهارجانبه بین روسیه، اوکراین، ترکیه و سازمان ملل قرار بود علاوه بر صادرات غلات اوکراین، روسیه نیز بتواند محصولات غذایی استراتژیک خود را صادر کند، اما در عمل با کارشکنی‌های مکرر غربی‌ها این امر میسر نشده است. در عوض بلوک غرب بار‌ها مسکو را متهم به استفاده از سلاح غذایی کرده و مدعی است روسیه با اجتناب از صادرات غلات، جهان را در آستانه بحران غذایی قرار داده است، البته مسکو برای مقابله با فشار‌های بین‌المللی در این زمینه، شرطی برای پیوستن دوباره به توافق غلات اعلام کرده است. سرگئی ورشینین، معاون وزیر خارجه روسیه گفته، اگر بانک کشاورزی این کشور به نام «روسلخوز بانک» به سوئیفت متصل شود، امکان بازگشت روسیه به توافق صادرات غلات با اوکراین فراهم می‌شود. مسکو از این جهت به دنبال اتصال این بانک به سوئیفت است که این اقدام روند صادرات محصولات کشاورزی این کشور را تسهیل می‌کند. با توجه به این تحولات به ویژه حملات گسترده روسیه به بندر اودسا، حتی اگر توافق غلات بار دیگر تمدید شود عملاً توان کی‌یف برای از سرگیری صادرات غلات برای مدت‌ها دچار وقفه خواهد شد.