سازمان شانگهای؛ سپر اقتصادی ایران در کوران جنگ و تحریم

به طور کلی روابط ایران و چین سابقه‌ای طولانی دارد و از دوران جاده ابریشم تا امروز  پیوندهای تاریخی مشترکی میان دو ملت برقرار است. در عین حال سفر پیش روی رئیس جمهور ایران فرصتی برای تهران جهت ایفای نقش پررنگ‌تر در اجلاس شانگهای است، چون این سفر در آستانه اجلاس شانگهای و با هدف حضور رئیس جمهور ایران در این اجلاس انجام خواهد شد.

چین روزهای یکشنبه و دوشنبه میزبان اجلاس سالانه سازمان همکاری شانگهای است؛ اجلاسی که از قبل به عنوان بزرگترین نشست این سازمان از زمان تأسیس آن در سال ۲۰۰۱ مورد توجه زیای واقع شده است.  دیپلماسی ایران برای افزایش حضور در سازمان شانگهای نشان‌دهنده تلاش استراتژیک تهران به سمت شرق برای مقابله با تجاوز نظامی و تهدیدات بین‌المللی است. تأکید بر گسترش روابط با روسیه، چین و هند، اولویت‌های تهران در راستای تضمین مشارکت‌های اقتصادی، حفاظت از حاکمیت ملی و تأکید بر اهمیت منطقه‌ای ایران را آشکار می‌کند و در این میان سازمان شانگهای یک فرصت ارزشمند برای اهداف دیپلماتیک و اقتصادی ایران به شمار می‌رود.

اهمیت زمانی حضور پزشکیان در شانگهای  

پس از جنگ اخیر اسرائیل و ایران در ژوئن ۲۰۲۵، تعاملات دیپلماتیک تهران با شرکای اوراسیایی افزایش یافته است. در بیست و پنجمین نشست شورای وزیران امور خارجه سازمان همکاری شانگهای در چین ک کمتر از دو ماه پیش برگزار شد، «سید عباس عراقچی»، وزیر امور خارجه ایران، چندین جلسه با «سرگئی لاوروف »، وزیر امور خارجه روسیه و  «وانگ یی»، وزیر امور خارجه چین و همچنین «سوبرامانیام جایشانکار »، وزیر امور خارجه هند داشت و گفتگوی کوتاهی نیز میان وزیرخارجه ایران با شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، برگزار شد.

روسیه و چین در جریان مذاکرات خود با ایران، حملات رژیم صهیونیستی به خاک و تأسیسات هسته‌ای ایران را محکوم کردند و بر لزوم گفتگوهای چندجانبه برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای تأکید ورزیدند. مسکو همچنین بر حمایت خود از ایران در مجامع بین‌المللی، به ویژه شورای امنیت سازمان ملل تاکید کرد.

تعاملات همزمان ایران با چین، گستره مشارکت جامع استراتژیک بین دو کشور را نشان داد. پکن حمایت خود را از حاکمیت و امنیت تهران اعلام کرده و دو کشور در حال بررسی و تقویت مشارکت‌های اقتصادی متقابل هستند. مذاکرات با هند نیز به همین ترتیب بر گسترش روابط دوجانبه و هماهنگی منطقه‌ای متمرکز بود.

گستره دیپلماسی در آسیا

دیدارهای اخیر وزیر خارجه ایران و دیدارهای پیش رو در جریان سفر رئیس جمهور ایران به چین، دیپلماسی تهران در قبال کشورهای اوراسیا را تأیید می‌کند و نشان می‌دهد ایران بدنبال مشارکت فعال در سازمان همکاری شانگهای است. در واقع ایران از طریق سازمان همکاری شانگهای، در حال ایجاد اتحادهای قوی‌تر برای پشتیبانی دیپلماتیک، مشارکت‌های اقتصادی و کمک‌های لجستیکی با کشورهای اصلی عضو سازمان شانگهای است.

روسیه و چین نیز به عنوان اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل لنگرگاه‌های استراتژیک ایران هستند. هر دو کشور مخالفت خود را با اقدام نظامی اسرائیل علیه ایران ابراز کردند.  همچنین خصومت مشترک با تحریم‌ها و مداخلات غرب، فضایی مناسب برای همکاری بیشتر چین و روسیه با جمهوری اسلامی ایجاد کرده است.

نقش تجاری هند

مذاکرات اخیر وزیرخارجه ایران با نمایندگان هند نیز نشان می‌دهد که تهران تمایل دارد با ایفای نقش عمده در لجستیک اوراسیا، به ویژه از طریق کریدور شمال-جنوب که بنادر ایران را به روسیه و هند متصل  و تجارت منطقه‌ای را تقویت می‌کند، دهلی نو را به سمت خود جذب کند.

دیدارهایی که عباس عراقچی در چارچوب رویداد سازمان همکاری شانگهای با مقامات ارشد هند داشت، تعهد تهران به نظم جهانی چندقطبی و قصدش برای دور زدن فشار غرب با ایفای نقش فعال‌تر در سازمان‌های اوراسیایی مانند شانگهای را نشان می‌دهد. این دیدارها همچنین اهمیت سازمان همکاری شانگهای و بریکس را به عنوان وزنه‌های تعادلی ایران در برابر فشار غرب برجسته می‌کند.

اولویت‌های فنی ایران در مشارکت با شانگهای

در عین حال، جمهوری اسلامی ایران در جریان گسترش همکاری‌های خود با اعضای سازمان شانگهای نیازمند زمینه سازی در برخی اولویت‌های زیرساختی است. «سیلویا بولتوک»، کارشناس ایتالیایی و مدیر عامل اندیشکده ویژه اوراسیا، برخی از اولویت‌ها مورد نیاز ایران را شامل موارد ذیل عنوان کرده است:

تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا به عنوان بخشی از کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب. این کریدور تجارت مستقیم از روسیه از طریق ایران به هند را تسهیل می‌کند.

رسمی‌سازی و اجرای توافق‌نامه‌های تجاری دوجانبه اخیر بین ایران و چین و یا با روسیه با تمرکز بر زیرساخت‌های انرژی، سیستم‌های تهاتر و معاملات با ارزهای محلی.

تجدید یا افزایش همکاری‌های نظامی و معاملات تسلیحاتی بین ایران و روسیه به ویژه پس از انتقاد علنی مسکو از حملات اسرائیل.

تغییر در حجم صادرات نفت از طریق تنگه هرمز یا کریدورهای جایگزین، به ویژه اگر ایران با تهدیدات دریایی جدید پس از اجرای مکانیسم ماشه روبرو شود.

افزایش سطح تعاملات دیپلماتیک بین ایران و کشورهای عضو بریکس یا سازمان همکاری شانگهای.