آسیای میانه نقطه ثقل تجارت با همسایگان شمالی

پایگاه رهنما:

در راهبرد نگاه به شرق، "آسیای مرکزی"  که به آن آسیای میانه هم گفته می‌شود، برای جمهوری اسلامی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. هرچند این نگاه تاکنون مورد غفلت قرار گرفته است، اما در دولت سیزدهم شاهد رشد روابط سیاسی و اقتصادی بین ایران و کشور‌های این حوزه مهم جغرافیایی هستیم. درست است که اولین سفر آیت الله رئیسی برای شرکت در اجلاس شانگ‌های در ۲۴ و ۲۵ شهریور ۱۴۰۰ یعنی کمتر از یک ماه از شروع به کار دولت سیزدهم، به تاجیکستان انجام شد، ولی نباید فراموش کرد که سفر‌های بعدی او به کشور‌های همسایه شمالی کشورمان از جمله سفر به سمرقند پایتخت ازبکستان در ۲۴ شهریور ۱۴۰۱  و یا سفر به ترکمنستان در ۸ تیر ۱۴۰۱ یا سفر به قزاقستان در ۲۰ مهر ۱۴۰۱ نشان از اهمیت دادن دولت سیزدهم به همسایگان شمالی خود است. به ویژه اینکه ایران تلاش دارد با همکاری چین و روسیه مسیر ریلی این کشور‌ها را به آب‌های آزاد باز کند و راه ریلی ابریشم برای تجارت باز شود.

آسیای مرکزی یا میانه کجاست؟
آسیای میانه یا آسیای مرکزی سرزمین پهناوری در قاره آسیاست که هیچ مرزی با آب‌های آزاد جهان ندارد و محصور در خشکی است. اگر چه مرز‌های دقیقی برای این سرزمین تعریف نشده است، ولی معمولاً کشور‌های ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان را در این حوزه سرزمینی تعریف می‌کنند. البته برخی نیز، سرزمین‌های دیگری، چون افغانستان، مغولستان، کشمیر، شمال و غرب پاکستان و گاهی هم، سین‌کیانگ (ترکستان شرقی قدیم) در غرب چین و جنوب سیبری در روسیه را نیز جزو آسیای مرکزی می‌دانند.

آسیای مرکزی که برای قرن‌های متمادی صحنه «بازی بزرگ» بین قدرت‌های بزرگی مانند روسیه، آمریکا و انگلیس بود، در سال‌های اخیر هم ایران به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه وارد بازی  در کنار قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شده است تا جای پایی در این پهنه استراتژیکی برای خود باز کند.

ایران به‌خاطر قرابت‌های فرهنگی با کشور‌های آسیای مرکزی، جایگاه ژئوپلتیکی مهم، اقتصاد بزرگ در سطح منطقه و منافع امنیتی مشترک در حوزه‌های تروریسم به‌ویژه در حوزه امنیتی افغانستان توانسته دستاورد‌هایی را برای ورود قدرتمندانه به این منطقه کسب کند.

جایگاه آسیای میانه در دولت سیزدهم

دولت همانگونه که گفته شد در دو سال گذشته ایران با کشور‌های زیادی از جمله کشور‌های آسیای میانه به تقویت و ارتقای روابط خود پرداخته است که از آن جمله می‌توان  به ازبکستان که رئیس جمهور این کشور به ایران سفر  و با رهبر معظم انقلاب و مقامات کشورمان دیدار کرد و در نهایت، ۱۰ سند و موافقتنامه بین این دو کشور به امضا رسید،   اشاره کرد.

ازبکستان، از کشور‌های آسیای مرکزی، با کشور‌های افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان همسایه است. ازبکستان کشوری خشک و محصور در خشکی است. مساحت این کشور حدود ۴۴۹ هزار کیلومترمربع و جمعیت آن نزدیک به ۳۵ میلیون نفر برآورد شده است. برخلاف دیدگاه عموم که تنها افغانستان و تاجیکستان را فارسی‌زبان می‌دانند، ازبکستان نیز یکی از کشور‌های فارسی‌زبان محسوب می‌شود. آمارها، فارسی‌زبانان این کشور را حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد کرده‌اند. تولید ناخالص داخلی ازبکستان، حدود ۵۰  میلیارد دلار و سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور حدود ۱۵۰۰ دلار است. ازبکستان دارای چهارمین ذخیره بزرگ طلا در جهان است. این کشور سالانه ۸۰ تن طلا از معادن استخراج می‌کند که در دنیا هفتم است. ذخایر مس ازبکستان در جهان دهم و ذخایر اورانیوم  این فلز گران بها که همه کشور‌های صاحب هسته‌ای به دنبال معادن آن هستند، در دنیا مقام  دوازدهم را به خود اختصاص داده  است و تولید آن در این کشور مقام هفتم  را در دنیا داراست. از زمان قدرت‌گرفتن «شوکت میرضیایف»، رئیس‌جمهور جدید ازبکستان از دسامبر سال ۲۰۱۶ میلادی، تلاش‌هایی برای گسترش روابط اقتصادی و حل‌وفصل مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ازبکستان انجام داده که چشم‌انداز اقتصادی و سیاسی این کشور را تغییر داده است.

ازبکستان به دلیل محدود بودن منابع زیرزمینی خود که در دو سه مورد از جمله اورانیوم و مس خلاصه می‌شود وضعیت چندان مناسبی ندارد؛ بنابراین بصورت جدی روی افزایش مبادلات تجاری با جمهوری اسلامی حساب باز کرده است تا از این تنگنا‌های اقتصادی رهایی یابد.

باتوجه به زدودن برخی موانع و محدودیت‌های اقتصادی، اکنون ۳۵۰ شرکت ایرانی در ازبکستان فعالیت دارند و ازبک‌ها سعی دارند از مسیر‌های ریلی ایران برای رسیدن به آب‌های آزاد در اقیانوس هند و خلیج فارس استفاده کنند.

دولت سیزدهم هم دنبال تبدیل ایران به هاب انرژی در منطقه است و نیازمند تمهیدات اساسی است تا این هدف محقق شود. اگر ایران بتواند مسیر‌های ترانزیتی خود را توسعه داده و کشور‌های بیشتری را به این شبکه وارد کند، می‎تواند در آینده نبض انرژی در منطقه را به‌دست بگیرد.

پیشنهاد راهبردی رهبر معظم انقلاب به رئیس جمهور ازبکستان
با توجه به درک نیاز ازبکستان برای ورود به آب‌های آزاد و بیرون آمدن ازبک‌ها از حصار خشکی و رسیدن به یک اقتصاد پویا و تجارت آزاد، رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر خود با رئیس جمهور این کشور «شوکت میرضیایف» با اشاره به قرابت بی‌نظیر تاریخی، فرهنگی و علمی دو کشور ایران و ازبکستان فرمودند: باید از این زمینه‌های مشترک برای گسترش روابط در بخش‌های مختلف استفاده شود و جمهوری اسلامی ایران توانایی این را دارد که ازبکستان را از طریق ترکمنستان و افغانستان، به راحتی به آب‌های آزاد متصل کند، ضمن آنکه زمینه‌های همکاری فراتر از تجارت و حمل و نقل است و می‌توان با ابتکارات مختلف در بخش علم و فناوری و بخش‌های دیگر همکاری‌های بیشتری داشت.

ایشان خاطرنشان کردند: البته گسترش روابط ایران و ازبکستان، مخالفانی هم دارد، اما باید بدون اعتنا به این مخالفت‌ها و براساس مصلحت دو کشور، تصمیم گرفت و همکاری‌ها را تا آنجا که امکان دارد، گسترش داد.

امضای بیانیه مشترک و ۱۰ سند همکاری میان ایران و ازبکستان
در سفر رییس جمهور ازبکستان به ایران،   یک بیانیه مشترک و ۱۰ سند همکاری در حوزه‌های مختلف به امضا رسید.
توافق‌نامه تجارت ترجیحی، حمل و نقل و ترانزیت، همکاری دارویی، برنامه همکاری در زمینه‌های استاندارد و بیمه، بررسی امکان ایجاد مناطق آزاد مشترک، برنامه اجرایی همکاری در حوزه فناوری و نوآوری و برنامه اجرایی همکاری در بخش کشاورزی از جمله محور‌های اسناد امضاء شده میان مقامات ایران و ازبکستان در حضور روسای جمهور دو کشور بود.

گفتنی است از آخرین سفر رئیس جمهور ازبکستان به ایران بیش از ۲۰ سال بود که می‌گذشت و سفر رئیس جمهور کشورمان آیت الله رئیسی به ازبکستان در شهریور ماه سال گذشته نیز پس از ۱۸ سال  صورت می‌گرفت که مقامی در جایگاه رئیس جمهوری از ایران به این کشور سفر می‌کرد.   حسین محمدی