از حقوق و قوانین مجازی چه می دانیم؟

پایگاه رهنما:

با فراگیر شدن فضای مجازی و گره خوردن جنبه های مختلف زندگی مردم به آن، جنبه های مختلف حقوقی نیز در این فضا ‏اهمیت یافته است. فضای مجازی در کنار همه فرصت ها و مزیت هایی که دارد، فضای مناسبی را برای مجرمین، هكرها و ‏سودجویانی فراهم می‌كند كه از اطلاعات، اسرار و گردش پول موجود در این فضا سوء استفاده ‌می‌نمایند. علاوه بر این ‏کاربران به مثابه شهروندان تازه در این شهر جدید به دلیل عدم آشنایی با قوانین و ملاحظات حقوقی، ممکن است به طور ‏ناخواسته با اقداماتی باعث قرار گرفتن در مظان اتهام و یا جرایم رایانه ای قرار بگیرند.

• لزوم آشنایی با قوانین

بنابراین آشنایی با قوانین می تواند از ‏یک سو کاربران را با حق و حقوق خود در این فضا و از سوی دیگر با تکالیف و بایدها و نبایدها فعالیت های خودشان آشنا ‏نماید. ‏انواع حقوق و جرائم اینترنتی اکنون در قوانین دسته ها و انواع مختلفی از جرائم اینترنتی مشخص گردیده است. سرقت رایانه ای، دسترسی غیر مجاز، ‏تروریسم سایبری، پول شویی، رمزگیری، جعل رایانه ای، سرقت هویت، هرزه نگاری در فضای مجازی، نقض حقوق کودکان ‏در فضای مجازی، کلاه برداری رایانه ای، تخریب و اخلال داده‌ها یا سامانه‌های الکترونیکی، جرائم ذکرشده در قانون ‏تجارت الکترونیک، نقض حقوق مولف، نقض اسرار و علائم تجاری، نقض حقوق مصرف‌كننده و قواعد تبليغ، نقض حمايت ‏از داده پيام‌های شخصی و... نمونه هایی از انواع جرایم اینترنتی می باشد که تاکنون در قوانین کم و بیش به آنها پرداخته ‏شده است. توجه به حقوق کودکان به عنوان یکی از بنیادی ترین حقوق بشر، در تامین سعادت جامعه و هدایت سیاست گذاری کلان کشورها، تحکیم و حفظ نهاد خانواده نقش موثری ایفا می کند. حمایت قانون از حقوق کودکان در فضای مجازی نیز تابع این قاعده است. حمایت از کودکان در فضای مجازی مستلزم اقدامات تقنینی در جرم انگاری رفتارهای بزهکارانه با استفاده از فناوری های اطلاعات و ارتباطات و یا جبران خسارات جسمی و روحی وارده به کودک و لطمات روحی به وی به واسطه هتک حیثیت عرفی کودک از این طریق است.

• صیانت از حقوق کودک و نوجوان

موضوع صیانت از حقوق کودک و نوجوان در فضای مجازی، مسئله‌ای مهم و در خور توجه است که متاسفانه این حقوق در حال حاضر به خوبی ادا نمی‌شود و آسیب های متعددی کودکان و نوجوانان فعال در فضای مجازی را مورد تهدید قرار می دهد. یونسکو در سال ۱۹۹۹ برای حمایت از حقوق کودکان اعلامیه و طرح اقدام برای حمایت از کودکان را تصویب کرد. یونیسف نیز در گزارش سالانه وضعیت کودکان در سال ۲۰۱۷ از همه ذی نفعان خواسته است تا حقوق کودکان را در فضای سایبر تحقق بخشند. شورای اروپا در سال ۲۰۱۸ نیزبخشی از استراتژی خود در مورد حقوق کودک را، به توصیه کشورهای عضو در مورد دستورالعمل های احترام، محافظت و تحقق حقوق کودک در محیط دیجیتال اختصاص داد. کنوانسیون حقوق کودک از اسناد لازم الاجرا و بسیار مهم مربوط به حقوق بشر است که مورد توافق جامعه بین المللی می باشد. به موجب ماده ۹ این کنوانسیون دولت های عضو ملزم هستند تا تمامی اقدامات قانونی و اجرایی لازم جهت اعمال حقوق شناسایی شده در این کنوانسیون را مبذول دارند. این دولت ها با توجه به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقداماتی از این قبیل را جهت به حداکثر رساندن منابع موجود در چارچوب همکاری های بین المللی معمول خواهند داشت. ماده ۱۹ کنوانسیون دولت ها را مکلف به اتخاذ تدابیر مناسب قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی نموده است تا از کودکان در برابر تمام اشکال خشونت جسمی و روانی و ضرب و جرح یا سوءاستفاده، اهمال، مسامحه کاری، بدرفتاری یا استثمار حمایت کند. ماده ۱۶ کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد (UNCRC) صریحاً بیان می‌کند که «هیچ کودکی نباید در معرض مداخله خودسرانه یا غیرقانونی در حریم خصوصی، خانواده، خانه یا مسائل شخصی قرار داده شود. همچنین ابداً نباید به شهرت یا شخصیت او غیرقانونی حمله شود. کودک حق دارد در برابر چنین مداخله یا حملاتی از قانون طلب حمایت کند.این در حالی است که در ماده ۱۹ آمده است همه کودکان حق دارند حمایت دریافت کنند (UNCRC, ۱۹۸۹). این حقوق، همراه با مفاد منطقه‌ای و داخلی مربوطه مانند حق فراموشی، که در ماده ۱۷ مقررات عمومی حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا بیان شده است، به‌وضوح اهمیت حفظ حریم خصوصی، حق ناشناس ماندن و حفاظت از داده‌ها را برای رشد کودک تقویت می‌کند. در بند ۳۸ GDPR اشاره شده است که کودکان شایسته محافظت ویژه در برابر داده‌های شخصی خودند. این بند به‌دلیل ناتوانی کودکان در درک خطرات به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات است. این ماده بیان می‌کند که اثرات اشتراک‌گذاری اطلاعات و تصاویر کودک ممکن است در تمام زندگی کودک، ازجمله در بزرگسالی، ادامه یابد. اشتراک‌گذاری حق حفظ حریم خصوصی و هویت خصوصی و حق ناشناس ماندن را از کودکان سلب می‌کند.

در ایران از اواسط دهه ۸۰ به این مسئله به صورت جدی تر پرداخته شد و وزارت ارشاد و مرکز رسانه های دیجیتال، پلیس فتا و سازمان فناوری اطلاعات اقدامات ترویجی در این رابطه انجام دادند. در سال ۸۸ نیز قانون جرایم رایانه ای به تصویب رسید و بحث هرزه نگاری در مواد ۱۴ و ۱۵ آن دیده شد. به نحوی که به دادگاه ها صلاحیت داده شد تا بتوانند با موضوعات مربوط به آن برخورد کنند. سند صیانت از کودکان در فضای مجازی از ابتدای سال ۹۵ شروع به تدوین شد و در سال ۹۶ به تصویب رسید ادامه داد: این سند در ۳ سال اخیر در صف شورای عالی فضای مجازی قرار دارد و هم اکنون نیز پیش نویس آن با توجه به فراگیری ویروس کرونا و استفاده روزافزون دانش آموزان از فضای مجازی، مورد بازنگری قرار گرفت.

• پیشنهاداتی برای محافظت از کودکان در فضای مجازی

توسعه محیط های صیانت شده در فضای مجازی 

رده بندی محتوا و خدمات متناسب با سن و جنسیت  

ارتقای سواد فضای مجازی و مهارت افزایی کودکان با ابزارهایی در اختیار والدین قرار می گیرد تا این فضا برای کودکان مطلوب تر شود

آگاه سازی و هوشیارسازی والدین و مربیان به دلیل نقش حمایتی که در این زمینه دارند

پیشگیری از ارائه محتوای خدمات مضر

برخورد قضایی با کسانی که علیه کودک و نوجوان اقدام مجرمانه انجام می دهند

مراقبت اجتماعی از کسانی که در این فضا آسیب دیده اند و یا در معرض خطر هستند

مشارکت محوری بخش خصوصی

اشتراک‌گذاری پدیده نسبتاً جدیدی است. قبل از اینکه سیاست‌گذاران راهی برای تنظیم گسترده فعالیت‌ها بیابند، والدین باید به هر قیمتی از کودکان محافظت کنند. آنها همچنین باید احترام به حقوق کودکان در فضای مجازی را در نظر بگیرند. با کودکان باید با احترام و حریم خصوصی که سزاوار آن‌هاست رفتار شود. منافعشان باید در همه‌حال حفظ شود، درحالی‌که می‌دانند آنها نیز افرادی مستقل‌اند. علاوه بر آن انتشار بی‌رویه‌ اطلاعات خصوصی کودکان مانند عکس، ویدئو، صوت و... با هر هدف و انگیزه‌ای چون نمایش زیبایی‌ و استعدادهای کودکان، برانگیختن حس ترحم مخاطبان، تبلیغ کالا و خدمات در فضای مجازی و رسانه ملی، سایت‌های خبری و اینترنتی و صفحات شخصی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی حتی والدین است نیز نقض حریم خصوصی کودکان محسوب می‌شود و از منظر حقوقی و در قوانین و اسناد بین‌المللی حفظ حریم شخصی کودک محترم شمرده شده و بر حفظ حریم شخصی کودک در برابر تمام‌ اشکال‌ استثمار که‌ هر یک‌ از جنبه‌های‌ رفاه‌ کودک‌ را به‌ مخاطره‌ بیندازد، تأکید شده است و لازم است بشر آگاهانه‌تر از ابزار تکنولوژی استفاده کند که شفاف‌سازی و آگاه کردن جامعه در این زمینه نیز بر عهده کارشناسان و متولیان فرهنگی و حقوقی جامعه است.