پایگاه رهنما:

رئیس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده اعلام کرده است که «آمار ازدواج در ۱۲ سال گذشته حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است.» این آمار در نگاه اول شاید با توجه به شرایط اقتصادی جامعه چندان بعید به نظر نرسد اما این گزاره مهم وقتی مهم می‌شود که وی از کاهش ۳۵ درصد فرزندآوری به واسطه کاهش ازدواج‌ها خبر داده است. موضوعی که نشان می‌دهد برخلاف دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب و سیاست‌های کلی نظام، شرایط به گونه دیگری در حال رقم خوردن است. سن ازدواج در کشور بالا رفته، آنقدر بالا که بخشی از متولدین دهه شصت و پنجاه به تجرد قطعی رسیده‌اند و هرگز مجالی برای ازدواج پیدا نکرده‌اند. تازه آن بخشی هم که ازدواج کرده‌اند از هر سه ازدواجشان،‌ یکی به شکست انجامیده و منجر به طلاق شده است. همه این مسائل باعث شده تا میل به ازدواج در کشور کاهش یابد. اما کاهش آمار ازدواج هم مانند هر معلول دیگری،‌ وابسته به علت‌های مختلفی است. از علل اقتصادی گرفته تا علل فرهنگی.

موانع ازدواج از کجا شروع می‌شود؟

سن ازدواج در کشور بالا رفته است، بخشی محصول مشکلات است و بخشی هم محصول تغییر سبک زندگی جامعه. اگر در گذشته، پسر 20 ساله‌ای که از سربازی بازگشته بود را همه مستقل و قوی می‌دانستند و معتقد بودند باید برایش آستینی بالا زد، حالا جامعه امروز، یک پسر 25 ساله را هم بچه‌ای می‌داند که قدرت تشخیص خوب و بدش را هم ندارد. در مورد دختران هم وضع به همین منوال است. وابستگی زیاد عاطفی و عدم استقلال در امور، موجب شده تا جوانان تا سن ۲۵ سالگی به نحو غیرقابل باوری به خانواده وابسته باشند و همین وابستگی، موجب شده تا هم خانواده‌ها مخالف ازدواج جوانانشان در سنین پایین‌تر باشند و هم قدرت و جسارت ازدواج، در سنین پایین‌تر از بین رفته باشد.

در کنار تغییر سبک زندگی جامعه، مشکلات هم نقش پر رنگی در افزایش سن ازدواج در جامعه دارد. مشکلات اقتصادی از یکسو و مشکلات فرهنگی از سوی دیگر، جامعه جوان را به سمت بی‌میلی به ازدواج سوق داده است. اگر در گذشته، عمده ازدواج‌ها به صورت نیمه مستقل و در خانه‌های اشتراکی مهیا می‌شد، حالا دیگر هیچ جوانی، حاضر به ازدواج با چنان شرایطی نیست. استقلال اقتصادی، هزینه بالایی را می‌طلبد؛ هم به لحاظ تامین مسکن و هم به لحاظ تامین ملزومات زندگی. آنگونه که برآوردهای اقتصادی نشان می‌دهد شروع یک زندگی ساده در شهرهای بزرگ حدود ۲۰۰ میلیون تومان تامین مالی نیاز دارد. البته این هزینه فقط برای تهیه ملزومات زندگی است و شامل هزینه تامین مسکن نمی‌شود. در شهری مانند تهران، اجاره یک واحد۵۰ متری حداقل به ۳۰۰ میلیون تومان پول پیش نیاز دارد و مقداری اجاره! در شهرهای دیگر هم اوضاع چندان مناسب نیست. تامین اینها در شرایطی است که جوان شغل داشته باشد و بتواند هزینه‌هایش را تامین کند؛ وگرنه پولی در بساط نیست که بخواهد بر اساس آن ازدواج کند. از سوی دیگر، به لحاظ فرهنگی، حس مسئولیت‌پذیری در جامعه با کاهش محسوسی مواجه شده است و جوانان کمتر حاضر به پذیرش ریسک قبول مسئولیت در قالب زوج و زوجه هستند. تبلیغات منفی از آمار بالای طلاق هم ناخودآگاه به ترس بزرگی برای جوانان بدل شده است. ترس از شکست، قبول ازدواج را بیش از پیش دشوار کرده است. در کنار اینها، تغییر ذائقه اجتماعی و فرهنگی جوانان هم بی‌تاثیر نبوده است. تجربه دوستی‌های بی‌ثمر و پر فریب دختر – پسری در سنین کم، رواج ارتباطات سیاهی مثل همباشی و شیوع روابط باز و آزاد در جامعه هم در این بی‌میلی به ازدواج موثر بوده است.

نقش کاهش ازدواج در کاهش فرزندآوری

کاهش میل به ازدواج از یکسو و افزایش سن ازدواج از سوی دیگر، منجر به کاهش میل فرزندآوری در جامعه ایرانی و کاهش نرخ موالید به زیر نرخ جانشینی شده است. آنگونه که رئیس اندیشکده سلامت جمعیت و خانواده اعلام کرده که در کنار کاهش آمار ازدواج «در هفت سال گذشته،‌ فرزندآوری هم ۳۵ درصد کاهش یافته است. »

آمارها نشان می‌دهد که ۳۰ درصد خانوارهای ایرانی تنها یک فرزند دارند و نرخ باروری در کشور نیز به زیر نرخ جانشینی کاهش یافته است. ازدواج بهنگام، دوام زندگی و عدم طلاق، توجه درست به مسائل فرهنگی، آموزشی و اجتماعی متنوع در جامعه، کاهش فشارهای محیطی مانند رفع مشکلات شغلی، تحصیلی، معیشتی، مسائل مربوط به مسکن و مسائل از این دست و همچنین رفع مسائل حوزه سلامت از جمله حمایت بیمه‌ها از باروری و دوران بارداری و شیردهی، همگی از جمله عوامل موثر بر موضوع فرزندخواهی و فرزندآوری توسط خانوارهای ایرانی است که قرار بود با قانون جدید تعالی خانواده و جوانی جمعیت برطرف شوند اما زهی خیال باطل!

قانون جدید قرار بود، در حوزه تسهیلات بانکی،‌ تسهیلات ودیعه مسکن، تسهیلات مسکن دانشجویی و حتی ایجاد تسهیلات اشتغال برای زوجین موثر عمل کند تا با تسهیل ازدواج،‌ فرزندآوری هم تسهیل شوند. اما در عمل، هیچ‌کدام محقق نشد تا هم‌چنان همه دغدغه‌ها فقط روی کاغذ دغدغه باشد و خبری از عملگرایی نباشد. شاهرخ صالحی کرهرودی