روابط ایران و مصر؛ واگرایی و همگرایی ها

پایگاه رهنما:

در روزهای اخیر و به‌دنبال از سر‌گیری روابط ایران و عربستان سعودی ، اخباری مبنی بر تسرّی این رویداد به روابط ایران با دیگر کشورها از جمله مصر شنیده می‌شود. در نهایت، سلطان عمان در سفر به ایران تمایل مصر به بهبود روابط با ایران را اعلام و مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز موافقت خود را با این مسئله بیان داشتند. مطلب زیر به بررسی عوامل واگرایی و همگرایی ایران و مصر می‌پردازد. البته یادآوری این نکته مهم است که جایگاه مصر در جهان اسلام و جهان عرب، هم به جهت وجود الازهر و هم به جهت ریشه تفکر اخوان‌المسلمین و سوابق آن و هم به جهت نقش مؤثر این کشور در معادلات منطقه‌ای بسیار مهم و قابل توجه است.

       عوامل واگرایی ایران و مصر

نخستین دلیل احتیاط قاهره برای بهبود روابط با ایران، روابط نزدیک ژنرال السیسی با دولت آمریکا است. مصر و آمریکا به بیان مقامات مصری، روابطی استراتریک داشته و ایالات متحده به دولت السیسی تعهد داده است که در بحران‌های غذایی و اقتصادی به ویژه پس از وقوع بحران اوکراین، به این کشور کمک خواهد کرد.

روابط نظامی میان مصر و آمریکا چنان گسترده است که تنها یکی از قراردادهای تسلیحاتی فی ما بین، بالغ بر دو و نیم میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. در شرایط کنونی به‌ویژه با وجود بحران سد النهضه، مصر به اتحاد با ایالات متحده و کمک‌های نظامی این کشور نیاز دارد، لذا برداشتن گام‌هایی مانند بهبود روابط با جمهوری اسلامی ایران که در تضاد با مواضع آمریکا در منطقه به نظر می‌رسد برای مصر چندان ساده نخواهد بود. در ماه‌های اخیر گزارشاتی از منابعی که خواسته بودند نام آنها فاش نشود مبنی بر سفر نمایندگان آمریکا به مصر برای تحت فشار گذاشتن این کشور به‌منظور عدم بهبود روابط با تهران به گوش می‌رسید.

رژیم صهیونیستی نیز دیگر عامل بازدارنده برای مصر به شمار می‌رود؛ در بسیاری از مسائل تنش‌زا در امور فلسطین، مصر نقش میانجی را ایفا کرده و مقامات صهیونیستی ترجیح می‌دهند به‌جای گروه‌های فلسطینی با قاهره مذاکره کنند؛ چرا که از نظر آنها مقامات مصر انعطاف بیشتری در مذاکرات از خود نشان می‌دهند.

عادی‌سازی روابط مصر و ایران ممکن است مواضع قاهره را علیه رژیم صهیونیستی شدت بخشد لذا رژیم صهیونیستی با تمام توان خود قصد دارد مانع از چنین رویدادی شود. رژیم صهیونیستی همچنین با لابی‌گری‌های خود در سنای آمریکا در موارد بسیاری کمک‌های نظامی ایالات متحده به مصر را تسهیل کرده و سرعت بخشیده است. اهمیت حفظ مصر برای اسرائیل تا آنجاست که یائیر لاپید رهبر مخالفان پارلمان رژیم صهیونیستی در توئیتی نوشته است: «نزدیک شدن مصر و ایران با منافع اسرائیل و منطقه در تضاد است. »

اما عوامل همگرایی ایران و مصر

با وجود اهمیت روابط با ایالات متحده و اسرائیل، تاکنون چند رویداد سبب شده است تا مقامات مصری تا حدودی سعی در اتخاذ مواضعی نسبتا مستقل در سیاست خارجی خود داشته باشند. خروج ناگهانی آمریکا از افغانستان، درس بزرگی برای بسیاری از کشورهای منطقه به حساب می‌آید. مصر نیز به‌دنبال این رویداد دریافته که نمی‌تواند واشنگتن را متحد ابدی خود بداند لذا برای حفظ منافع خود ناگزیر از بهبود روابط با کشورهای منطقه است. حتی مواضع مقامات آمریکایی در جریان بیداری اسلامی و عدم حمایت آمریکا از شریک استراتژیک و عنصر دست آموزشان « حسنی مبارک» که سرانجام به زندانی شدن او منتهی شد، درس عبرت بزرگی برای مقامات فعلی مصر و سیاستمداران مصری است که نسبت به آمریکایی ها بی اعتماد باشند.

از طرفی، مسئله‌ سدّ النهضه به ایجاد شکاف در روابط قاهره و تل‌آویو انجامیده است؛ اسرائیل در پرونده سد النهضه حمایت امنیتی، نظامی و مالی غیرقابل انکاری از اتیوپی، رقیب مصر در این بحران داشته است. لذا مصر بیش از هر زمان نیازمند متحدان جدیدی است که در بحران سد النهضه از این کشور حمایت کنند.

مواضع همسوی تهران و قاهره در برخی پرونده‌های منطقه‌ای نیز از جمله عواملی است که دو کشور را در کنار یکدیگر و نه در مقابل هم قرار داده است؛ در بحران سوریه، مصر نیز در سیاستی همسو با ایران بر حفظ تمامیت ارضی سوریه و باقی ماندن بشار اسد در قدرت تأکید کرد.

مصر که اشتراکات تاریخی بسیاری با سوریه دارد به‌دلیل ملی‌گرایی عربی، لزوم حفظ ثبات و مهم‌تر از مخالفت با اخوان‌المسلمین با کشورهای مخالف بشار اسد همراه نشد و به پیش‌نویس قطعنامه روسیه درباره سوریه در مهرماه ۱۳۹۵ رأی مثبت داد.

در بحران یمن نیز مصر از حمله به این کشور حمایت نکرد؛ چرا که با توجه به لزوم ثبات و امنیت در دریای سرخ، باب المندب و کانال سوئز جنگ در یمن در تضاد با منافع ملی مصر تلقی می‌شد همانگونه که تهران نیز بارها بر لزوم پایان بحران یمن و ایجاد صلح و ثبات در این کشور تأکید کرد.

اما مهم‌ترین پیشران برای بهبود روابط تهران و قاهره، از سر‌گیری روابط دیپلماتیک ایران و عربستان سعودی است؛ مقامات مصر از ابتدا اعلام کرده بودند که عادی‌سازی روابط با ایران به‌طور مستقیم تحت تأثیر روابط تهران و ریاض خواهد بود. مصر خود را یکی از ستون‌های امت عربی دانسته و در سیاست خارجی خود مواضعی همسو با کشورهای عرب اتخاذ می‌کند.

پس البته در مسیر عادی‌سازی روابط ایران و مصر نباید از نقش بغداد نیز غافل شد؛ عراق به ویژه پس از سال ۲۰۱۸ و برقراری آرامش نسبی پس از مبارزه با تروریسم در این کشور در سیاست خارجی خود در تلاش بوده تا هم روابط خود را با کشورهای منطقه توسعه بخشیده و هم به عنوان پلی برای برقراری روابط میان دیگر کشورها عمل کند. نقشی که در رابطه با مذاکرات میان نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی به خوبی ایفا کرده است . سفر سلطان عمان به تهران نیز خود مهم‌ترین نشانه از بهبود روابط تهران و قاهره در آینده است.