امتیازدهی‌های سوری

امام جواد (ع) در شرایطی امامت خویش را آغاز کرد که به رغم اقتدار شیعیان، عرصه سیاسی و اجتماعی جامعه آن روز چالش‌های فراوانی را تجربه می‌کرد. دوران امامت امام محمدتقی (ع) با خلافت دو نفر از خلفای ستم پیشه عباسی (مأمون و معتصم) مقارن بود آنهم در حالی که مأمون به دلیل این که با قتل امام رضا (ع) جایگاه اجتماعی خود را بشدت متزلزل می‌دید، احساس می‌کرد آزار امام جواد (ع) دور از عقلانیت است چرا که قدرت شیعیان به سطحی رسیده بود که باید آن‌ها را آرام نگه می‌داشت و از فعالیت و یا اقداماتی که جامعه آن روز را تهیج می‌کرد، خودداری می‌کرد. بنابراین کنترل نارضایتی‌های عمومی یک اولویت مهم به شمار می‌رفت، بر همین اساس از روی استیصال حضرت جواد (ع) را مانند پدرش امام رضا (ع) در قدرت سهیم تا اینگونه وانمود کند که با امام شیعیان مشکل مبنایی ندارد. امتیازدهی ظاهری به شیعیان که نمونه‌ای عینی آن در زمان حضرت امام خمینی (ره) و امام جواد (ع) اتفاق افتاد را می‌توان در بسیاری از مقاطع زمانی مشاهده کرد، در پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون نیز بار‌ها دشمن تلاش کرده تا برای ایجاد توقف در حرکت بالنده انقلاب اسلامی مصادیقی از این شیوه را بکار بگیرد کمااینکه بعد از آنکه سقوط رژیم پهلوی مسجل شده بود و جانشینی شاپور بختیار نیز نتوانسته بود روند رو به رشد نارضایتی‌های عمومی نسبت به مفاسد حکومت شاه را کنترل کند، به همین دلیل و برای حفظ سلنطت،۲ نماینده را برای مصالحه و ارائه امتیاز به محضر امام (ره) به فرانسه فرستاد. نخست عباسقلی بختیار و دیگری مهندس بازرگان. بازرگان به گفتۀ ابراهیم یزدی چهار راه و فرمول را در مورد بختیار و استعفای او، پس از مذاکرات ۳ بهمن ۱۳۵۷ ارائه می‌کند، که یکی از آنها: «دکتر بختیار به عنوان رئیس حکومت دولت ایران بگوید من در اختیار شما هستم» و دیگری «دکتر بختیار به عنوان رئیس حکومت دولت ایران استعفانامه خود را کتباً تقدیم کند، ولی آقا نپذیرند و بگویند فعلاً به کار خود ادامه دهید» می‌باشد. هر دو پیشنهاد ظاهر امیتازدهی به حضرت امام (ره) بود، اما در واقع زمینه سازی برای تقویت رژیم شاه به شمار می‌رفت. ابراهیم یزدی از موافقان مذاکره در همین زمینه می‌گوید: «.. پس از مکالمۀ تلفنی با آقای مهندس بازرگان، گزارش تهران را همان روز (۶ بهمن ۱۳۵۷) به اطلاع امام رسانیدم. همانطور که انتظار می‌رفت، گفتند هیچ یک از فرمول‌ها قابل قبول نیست.» (به نقل از: نجاتی، ۱۳۷۷: ۳۰۸ـ۳۰۷). ابراهیم یزدی همچنین می‌گوید: «نظر امام این بود که اگر بختیار بیاید، تا استعفا ندهد، اجازه دیدار نخواهد داشت». این بدان معناست که امام (ره) امتیازدهی ظاهری بختیار را باتوجه به اینکه رژیم نفس‌های آخر خود را می‌کشد نپذیرفته و آن را رد می‌کند. در زمان زعامت رهبرمعظم انقلاب اسلامی نیز چنین روشی بار‌ها مورد توجه یک جریان داخلی و کشور‌های غربی قرار گرفت. به طوری که در انتخابات سال ۸۸، جماعتی که مدعی تقلب بزرگ در عرصه انتخابات شده بودند، از معظم له می‌خواهند تا انتخابات را تجدید کند و آن‌ها (فتنه گران) نیز در مقابل این اقدام یک امتیاز مهم به نظام اسلامی بدهند و آن اینکه آشوب گران و فتنه گران را از کف خیابان‌ها جمع کنند! امام محمدتقی (ع) امتیاز ظاهری (ولایتعهدی) را با هوشمندی می‌پذیرد بااین پیش شرط که هرگز در کاری دخالت نکند این بدان معنا بود که چنین پیش شرطی مشروع بودن حکومت خلیفه را با سؤال روبه رو و مشروعیت آن را با چالش روبرو می‌ساخت. امام جواد با گذاشتن شروطی مبنی بر «دخالت نکردن در امور» بخوبی به جامعه آن روز این مسئله را اثبات می‌کرد که، ایشان به ناچار و بر اساس مصلحت حاضر به پذیرش ولایتعهدی بوده و این تصمیم می‌توانست توطئه خلیفه را که همان مشروعیت بخشی به خلافت کذایی بود را منهدم می‌کرد. نباید فراموش کرد که تهاجم عقیدتی و بازی با افکار و آرای شیعه که در زمان دو خلیفه ملعون عباسی (مأمون و معتصم) به اوج خود می‌رسد را نیز امام باید مورد توجه قرار می‌داد به همین دلیل بود که امام محمدتقی (ع) در مناظراتی که با هدف شکست علمی امام شیعیان برگزار می‌کرد شرکت و به گونه‌ای بر مباحث علمی و غیرعلمی تسلط داشت که جایگاه خلفای عباسی را به شدت تضعیف می‌کرد. البته بخشی از این مناظره‌ها توسط دوستان و بخشی توسط مخالفان برگزار می‌شد. مناظره‌های دوستان به این منظور انجام می‌شد که به آن‌ها ثابت شود امام جواد (ع) جانشین امام رضا (ع) هستند. مناظره مخالفان به تحریک مأمون برای مواجه کردن ایشان در پاسخ به افراد کارکرده در معارف و علمای اسلام انجام می‌شد. روش پاسخ دادن حضرت نیز به سبک سقراطی بود. علامه مجلسی در بحارالانوار می‌گوید: «امام محمد تقی (ع) قاطعانه و با اقتدار الهی تمام در برابر انحرافات، مسامحه ها، توهین‌ها و دیگر مکر‌های خلفای باطل ایستاد و از حقانیّت دین اسلام و شیعیان دفاع کرد.» نکته جالب آنکه امام جواد (ع) با اینکه دستگاه خلافت محدودیّت‌های فراوانی را برای ایشان اعمال می‌کردند، از طریق نصب وکلا و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ و با عموم جامعه در ارتباط بود و مشکلات آن‌ها را رصد می‌کرد. شبیه همان کاری که امروز حضرت امام خامنه‌ای (مدظله العالی) انجام می‌دهند و با تشکیل تیم‌های مختلف از مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مردم مطلع هستند و مطالبات مردمی را از همین طریق دریافت و در جلسه با مقامات اجرایی، قضایی و قانونگذاری در قالب توصیه و دستورالعمل گوشزد می‌کنند. اساسا امام امت برای داشتن اطلاعات کافی و دقیق از مشکلات و مطالبات مردمی ناچار است از طرق مختلف اطلاعات لازم را بدست آورده و در جهت رفع آن به دولتمردان هشدار‌های لازم را ارائه دهند. نویسنده کتاب «تاریخ غیبت، امام دوازدهم» در همین باره می‌نویسد: «آن بزرگوار به وکلای خود اجازه می‌داد که به درون دستگاه خلافت نفوذ کرده و مناصب حسّاس حکومتی را در دست بگیرند. هم چنین برخی از کارگزاران امام نیز به عنوان حاکم شهر‌ها منصوب شدند و همه امور را با دقّت تحت نظر داشتند.»