پشت پرده درگیری های جدید آذربایجان و ارمنستان

پایگاه رهنما:

       جمهوری آذربایجان و ارمنستان سه‌شنبه دو هفته گذشته بار دیگر یکدیگر را به حملات مرزی و تضعیف مقررات آتش‌بس متهم کردند. پس از آغاز دوباره درگیری‌های مرزی جمهوری آذربایجان و ارمنستان در نخستین دقایق بامداد سه‌شنبه 22 شهریور، نخست‌وزیر ارمنستان در تماس تلفنی با رئیس‌جمهوری روسیه درباره این موضوع گفتگو کرد. ساعاتی بعد اعلام شد که دو طرف برای آتش‌بس توافق کردند اما همچنان مرزها ناآرام و قرار آتش‌بس، بی‌ثبات است. مذاکرات تلفنی پوتین و پاشینیان نشان می‌دهد، ارمنستان که یک کشور مخالف انحلال گروه مینسک است، روسیه را به‌عنوان قیم اصلی توافقنامه صلح به رسمیت می‌شناسد. گروه میانجیگر مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به ریاست آمریکا، روسیه و فنلاند در سال ۱۹۹۲ میلادی تأسیس شد.

در سال ۱۹۹۷ میلادی، فرانسه جایگزین فنلاند در گروه مینسک شد اما این گروه در طول نزدیک به سه دهه فعالیت نتوانست به اهدافی نظیر تحقق صلح دست یابد. به همین دلیل، رئیس‌جمهوری آذربایجان با اعلام انحلال گروه مینسک، تلاش کرده است از روسیه به‌عنوان تنها میانجی صلح قره‌باغ درخواست کمک کند. در سال گذشته میلادی نیز رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه با طرح پیشنهادی صلح 3 + 3، فرمت جدیدی به طرح صلح در منطقه قفقاز جنوبی اضافه کرده است. بر اساس این طرح صلح، سه کشور ایران، روسیه و ترکیه به‌عنوان ضامن توافقنامه‌های صلح در منطقه قفقاز جنوبی شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، ایفای نقش خواهند کرد و جایگزین گروه مینسک خواهند شد. با وجود این پیشنهاد رئیس‌جمهوری ترکیه، این کشور با گره‌زدن از سرگیری روابط با ارمنستان با توافقات صلح قره باغ، در عمل مانع اجرای توافقنامه ۱۰ ماده‌ای صلح در منطقه قفقاز جنوبی شده است.

ریشه درگیری‌های این دو کشور

دور جدید تنش و درگیری میان آذربایجان و ارمنستان که در روزهای اخیر آغاز شده، سنگین‌ترین و بدترین درگیری‌ها از سال ۲۰۲۰ و پس از جنگ دو کشور بر سر منطقه قره‌باغ بوده است.

کانون اصلی تنش میان دو جمهوری سابق اتحاد جماهیر شوروی، منطقه قره‌باغ است که در دهه ۱۹۹۰ میلادی بر سر آن، دو جنگ گسترده میان دو طرف اتفاق افتاده و در سال ۲۰۲۰ نیز جنگی شدید میان آذربایجان و ارمنستان در این منطقه اتفاق افتاد که در قالب آن آذربایجان توانست پیشروی‌های قابل‌توجهی را به زیان ارمنستان انجام دهد.

قره‌باغ از نظر بین‌المللی منطقه‌ای متعلق به آذربایجان شناخته می‌شود با این حال جمعیتی ارمنی را در خود جا داده است که خواستار جداشدن از قلمروی آذربایجان و پیوستن به ارمنستان هستند اما آذربایجان ادعا می‌کند که ارمنی‌ها به‌صورت غیرقانونی سرزمین آنها را اشغال کردند.

پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ و در اوج درگیری‌های جدایی‌طلبان ارمنی از آذربایجان ۳۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند و در جریان جنگ شش هفته‌ای سال ۲۰۲۰ میان آذربایجان و ارمنستان با محوریت بحران قره‌باغ نیز ۶۵۰۰ نفر کشته شدند تا اینکه این جنگ با میانجیگری روسیه به پایان رسید.

بر اساس توافق آتش‌بس در سال ۲۰۲۰، ارمنستان بخش‌هایی از سرزمین‌هایی را که دهه‌ها تحت کنترل داشت به آذربایجان واگذار کرد و مسکو نیز دو هزار نیروی صلح بان روسی را برای نظارت بر آتش‌بس در این منطقه مستقر کرد.

این بار نیز مقامات باکو مدعی هستند که درگیری توسط طرف مقابل آغاز شده اما سطح حملات جمهوری آذربایجان و استفاده گسترده آنها از توپخانه و پهپادهای رزمی در خطوط تماس نشان می‌دهد آنها از قبل برای موج جدید درگیری در این منطقه آماده شده و مسئله شلیک سربازان مرزی ارمنستان تنها بهانه‌ای برای توسعه‌طلبی و میل به ادامه پیشروی در منطقه قره‌باغ از سوی دولت باکو است.

آنگونه که از گزارشات مقامات ارمنستانی بر می‌آید در این درگیری‌ها مناطق جدیدی از خاک اصلی ارمنستان مورد هدف قرار گرفته‌اند؛ یعنی مناطقی که در توافقات ۲۰۲۰ هیچ اشاره‌ای درباره آنها نشده است. توافقات دو سال پیش تنها بر توقف درگیری‌ها در مناطق درگیری در داخل قره‌باغ تأکید داشت اما این بار شهرهای مرزی ارمنستان محل تبادل آتش بودند که نشان می‌دهد آذربایجان دامنه جنگ را به فراتر از مرزهای قره‌باغ کشانده است.

تلاش برای گرفتن امتیاز کریدور زنگه‌زور

مقامات

احتمالاً مقامات باکو با این فرض که می‌توانند در آینده در ازای تحویل مناطق اشغال شده ارمنستان، امتیاز احداث کریدور زنگه‌زور را بگیرد به تشدید تنش‌ها دامن می‌زنند و در زمانی که توجهات جهانی به جنگ اوکراین معطوف است مسیر دشواری نخواهد داشت.

بنابراین باتوجه‌به جاه‌طلبی‌های باکو، تا زمانی که روسیه به‌عنوان ضامن صلح و ثبات در قره‌باغ، حضور فعال و مقتدرانه نداشته باشد، تنش‌ها همچنان ادامه خواهد یافت و توافقات آتش‌بس هم نمی‌تواند از وقوع جنگ در آینده جلوگیری کند، زیرا جمهوری آذربایجان ادعاهای ارضی در قره‌باغ دارد و تا زمان تحقق کامل آنها ساکت نخواهد نشست.

استفاده باکو از تسلیحـات صهیونیستی

برخی گزارش‌ها حاکی ازآن است که نیروهای آذربایجان در درگیری‌های اخیر از پهپادهای رژیم صهیونیستی برای هدف قراردادن انبار مهامات و شهرهای ارمنستان استفاده کرده‌اند. در همین راستا، روسیه گزارش داد که از پهپاد «هاروپ» متعلق به نیروی هوایی جمهوری آذربایجان در حملات به مواضع ارمنستان استفاده شد. هاروپ، پهپاد انتحاری ساخت شرکت صنایع هوافضای رژیم صهیونیستی موسوم به «آی‌اِی‌آی» است. این رسانه روس، استفاده جمهوری آذربایجان از پهپاد انتحاری ساخت اسرائیل را مسبوق به سابقه خواند و نوشت، استفاده از هاروپ توسط نیروهای مسلح آذربایجان، برای اولین‌بار نبوده است.

در جریان درگیری در قره‌باغ طی سال‌های ۲۰۱۶، ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ تجربه جنگی واقعی هاروپ انجام شد. این گزارش درحالی است که یک روز قبل از شروع درگیری‌های مرزی، برخی منابع گزارش دادند که یک هواپیمای اسرائیلی که محموله تسلیحاتی به همراه داشت در باکو فرود آمده است. جمهوری آذربایجان در یک دهه گذشته قراردادهای نظامی زیادی با تل‌آویو امضا کرده و میلیاردها دلار برای خرید سلاح از این رژیم اختصاص داده است.

باتوجه‌به این واقعیت‌ها، باید گفت، وقوع درگیری‌های فزاینده مرزی و طرح اتهام‌های متقابل مبنی بر نقض مقررات آتش‌بس میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را باید نتیجه بی‌اعتمادی طرفین متخاصم و تحریکات خارجی قلمداد کرد.