چشم‌انداز بحران انرژی در اروپا و تأثیرات آن بر جنگ اوکراین

درحالی که کشورهای اروپایی تصور می‌کردند با حمایت‌های گسترده نظامی از اوکراین و اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه بویژه بر بخش صادرات انرژی، می‌توانند پوتین را زمینگیر کنند، اما گذشت زمان نشان داد که این غربیها هستند که در همه عرصه‌ها دچار خسارت شده‌اند و روز به روز بهای سنگینی را به خاطر حمایت از کی‌یف پرداخت می‌کنند.

روسیه اعلام کرد ضرب‌الاجل روز شنبه را که برای از سرگیری جریان گاز از طریق خط لوله نورد استریم ۱ به اروپا قرار داده بود لغو کرده است، زیرا در حین تعمیر و نگهداری یک نقص را کشف کرده است. آنگونه که شرکت نفت و گاز «گازپروم» که انحصار انتقال گاز این خط لوله را در اختیار دارد اعلام کرده، انتقال از این مسیر برای مدت نامعلومی متوقف شده است و با این وجود مشخص نیست که تا زمستان فرآیند انتقال گاز از نورد استریم از سرگرفته می‌شود یا خیر!

خبرگزاری رویترز در این رابطه هشدار داد که اقدام روسیه در قطع صدور گاز از طریق خط لوله نورد استریم به اروپا، تشدید نبرد اقتصادی بین مسکو و بروکسل، افزایش چشم‌انداز رکود و جیره‌بندی انرژی در برخی از ثروتمندترین کشورهای اروپایی را سبب خواهد شد.

نورد استریم به عنوان یکی از خطوط مهم انتقال گاز روسیه به اروپا در کنار خط یامال-اروپا و اوکراین شناخته می‌شود. پس از شروع جنگ در اوکراین، انتقال گاز از طریق خط یامال-اروپا به طور کامل متوقف شد، انتقال محموله از طریق اوکراین نیز تقریبا به نصف کاهش یافت و اکنون نورد استریم نیز به طور کامل متوقف شده است. درحالی که مقامات مسکو مشکلات فنی در روند انتقال گاز به اروپا را که ناشی از تحریمهای غرب اعلام شده، دلیل اصلی در صادرات گاز به اروپا عنوان کرده‌اند اما مقامات اروپایی مدعی هستند که مسکو از انرژی به عنوان سلاحی برای تحت فشار قرار دادن غرب استفاده می‌کند.

در ماه‌های اخیر گزارشهایی زیادی از وضعیت انرژی در اروپا منتشر شده است که همگی از نگرانی شدید آنها درباره رسیدن فصل زمستان حکایت دارد. بسیاری از کشورها به دلیل کمبود گاز مجبور شده‌اند تا برخی شرکتها را تعطیل و میزان انرژی مورد نیاز شرکت‌های بزرگ صنعتی را کاهش دهند. در بسیاری از سازمانها و ادارات هم جیره ‌بندی گاز شروع شده است و مراکز تفریحی نیز برای جلوگیری از مصرف بیش از حد انرژی ساعات کاری خود را کاهش داده‌اند. تازه این اقدامات پیشگیرانه برای فصل تابستان بود و با وجود قطع گاز نورد استریم شرایط در زمستان به مراتب سخت‌تر خواهد شد. همچنین تورم افسار گسیخته‌ای که در بسیاری از کشورهای اروپایی شروع شده روز به روز در حال افزایش است و خانوارها مجبورند بهای زیادی را برای انرژی مصرفی خود بپردازند و این مسئله به وقوع اعتراضات دامن می‌زند.

اروپا ناتوان در تامین انرژی جایگزین

هر چند کشورهای اروپایی پس از بحران اوکراین سعی کردند تا راهکارهای جدیدی را برای قطع وابستگی به انرژی روسیه پیدا کنند اما آنگونه که از گزارش وضعیت داخلی کشورهای اروپایی بر می‌آید، این تلاشها نتیجه ملموسی به همراه نداشته است و بحران انرژی در اروپا روز به روز بیشتر می‌شود.

اتحادیه اروپا در ماه‌های اخیر قراردادهایی را برای خرید منابع نفت و گاز از برخی کشورها در آفریقا و خاورمیانه و اروپا امضا کرده است تا بتواند بخشی از نیازهای خود را از طریق آنها تامین کند. توافق با رژیم صهیونیستی برای خرید گاز و انتقال آن از طریق مصر به اروپا و همچنین خرید گاز از الجزایر از جمله اقداماتی است که چشم آبی‌ها برای کاستن از وابستگی به گاز روسیه در دستور کار قرار داده‌اند.

حتی نیاز به انرژی موجب شده تا اروپایی‌ها نیم نگاهی نیز به کشور کوچک نروژ برای آمادگی در برابر روزهای سخت زمستان پیش رو داشته باشند. بر اساس آمارها، اتحادیه اروپا تقریباً یک پنجم گاز مورد نیاز خود را از نروژ تامین می‌کند، درحالی که قبل از جنگ اوکراین ۴۰ درصد گاز وارداتی اتحادیه اروپا از روسیه تامین می‌شد.

اما با توجه به اینکه نروژ امکانات و تجهیزات لازم برای انتقال گاز بیشتر به اروپاییها را در شرایط کنونی ندارد، لذا در کوتاه مدت تامین گاز جایگزین روسیه از سمت نروژ امکان پذیر نیست. انتقال گاز از سرزمینهای اشغالی به اروپا هم که قرار بود بخش عمده آن از طریق میدان گازی «کاریش» که مشترک با لبنان است تامین شود، عملا به دلیل تنش‌ها بین بیروت و تل‌آویو با چالش مواجه شده است و تا زمانی که سرنوشت ترسیم مرزهای دریایی مشخص نشود، حزب‌الله گفته اجازه استخراج از آن را به صهیونیستها نخواهد داد. از طرفی، به دلیل اینکه این منابع از دریای مدیترانه و به صورت گاز فشرده از طریق کشتی باید به سمت اروپا حمل شوند، هزینه‌های هنگفتی دارد و برای مدت زمان طولانی رقم بالایی را روی دوش اروپایی‌ها خواهد گذاشت. زیرا در حال حاضر احداث خط لوله از بستر دریای مدیترانه به دلیل هزینه‌های زیاد آن مقدور نیست و سالها زمان می‌برد تا بتوانند چنین خط لوله‌ای را به سرانجام برسانند.  

ناامیدی از مسیرهای مذکور به عنوان نقاط اصلی امید اروپا به جبران نیازمندی‌ها اکنون سران کشورهای اروپایی را به تکاپو انداخته است که به طور مستقل برای حل مسکلات کشورهایشان بکوشند. برای مثال نیازمندی به انرژی موجب شد تا امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه اخیرا برای ترمیم روابط دوجانبه با الجزایر پیشقدم شده و راهی این کشور در شمال آفریقا شود. اگرچه مکرون در این سفر از تامین انرژی برای فرانسه در زمستان پیش رو ابراز امیدواری کرده بود، اما از آنجا که الجزایر هم توانایی زیادی در عرصه انتقال انرژی به اروپا ندارد، در حال حاضر تنها حدود 10 درصد از نیازهای اروپا را تامین می‌کند. همچنین الجزایر با روسیه نیز روابط تنگاتنگی دارد که به دلیل رقابت مسکو وغرب سعی می‌کند تا اقداماتی انجام ندهد که در روابط خود با روسیه خللی ایجاد شود.

با این تفاسیر، به دلیل کاهش صادرات گازی روسیه به اروپا و نبود مسیرهای جایگزی در کوتاه مدت و میان مدت، اروپاییها زمستان سخت و طاقت فرسایی را پیش رو خواهند داشت و کمبود منابع انرژی حتی می‌تواند به تعطیلی بسیاری از کارخانه‌ها و شرکتهای صنعتی در اروپا منجر شود و مقامات و تحلیلگران غربی نسبت به ادامه این وضعیت در ماههای آینده هشدار می‌دهند.

زمستان سخت و احتمال تشدید شکاف‌ها در قاره سبز

کمبود انرژی در نتیجه جنگ اوکراین که بحرانهای اقتصادی زیادی را در سراسر اروپا ایجاد کرده است بسیاری از اروپاییها را نگران کرده و آنها خواستار قطع کمکهای کشورشان به اوکراین هستند. علاوه بر اعتراضات در بین مردم، در بین دولتمردان اروپایی هم بر سر ادامه کمکها به اوکراین در مقابل روسیه اختلاف نظرهای شدیدی به وجود آمده است.

هر چند مقامات اتحادیه اروپا در ظاهر مدعی هستند که باید به دولت کی‌یف کمک کنند تا در مقابل روسها پیروز شود اما از طرف دیگر خودشان اعتراف می‌کنند که منابع مالی زیادی در اختیار ندارند که بتوانند هزینه‌های جنگ اوکراین را تامین کنند. گزارشهایی که اخیرا منتشر شده حاکی از این است که انگلیس که آتش جنگ در اوکراین را شعله‌ور می‌کند زرادخانه تسلیحاتی‌اش رو به اتمام است و گفته می‌شود تا پایان 2022 می‌تواند به این کمکها ادامه دهد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بارها نسبت به اتمام ذخایر تسلیحاتی در کشورهای اروپایی هشدار داده و خواستار تخصیص بودجه‌های  کلان برای تامین سلاح در اروپا شده است اما با توجه به بحران اقتصادی و کمبود انرژی عملا این کار امکان پذیر نیست.  

در خود آلمان هم بین مقامات این کشور اختلافات افزایش یافته است، درحالی که وزرای این کشور بارها هشدار داده‌اند که کمک به کی‌یف ذخایر مالی آلمان را کاهش داده است و احتمالا در آینده شورش‌های خیابانی در شهرهای آلمان شروع می‌شود، اما اولاف شولتز، صدراعظم همچنان مدعی است که با این وجود باید به اوکراین کمک کنند. حتی شولتز اخیرا اعلام کرده که تسلیحات پیشرفته که هنوز خود آلمان از آنها استفاده نکرده است را روانه اوکراین خواهند کرد.

در دیگر کشورهای اروپایی هم شرایط به همین منوال است و موج مخالفتها برای ادامه حمایت از اوکراینی‌ها رو به افزایش است، مجارستان که بیش از 60 درصد انرژی خود را از روسیه تامین می‌کند از همان ابتدای جنگ اوکراین با تحریمهای غرب علیه مسکو مخالف بود و ادامه این کمکها را به صلاح اتحادیه اروپا نمی‌داند، ایتالیا دیگر کشوری است که از کاهش منابع انرژی روسیه متضرر شده و موضع گیری سختی در قبال مسکو اتخاذ نکرده است و حمایت چندانی هم از اوکراین به عمل نیاورده است. باتوجه به اینکه آمریکا و اروپایی‌ها مدعی هستند که جنگ اوکراین برای مدت زمان طولانی ادامه خواهد داشت و چشم انداز روشنی برای آن وجود ندارد به همین خاطر ادامه کمک غربیها، شرایط سخت مالی و تسلیحاتی را برای غرب رقم خواهد زد.  

تعیین سقف قیمتی برای روسیه؛ آب در هاون کوبیدن

از آنجاکه کشورهای غربی نتوانسته‌اند در عرصه میدانی موفقیتی در مقابل روسیه کسب کنند سعی دارند تا از اهرم‌های دیگری برای ضربه زدن به این رقیب استفاده کنند. به همین منظور، پس از نشست اخیر گروه 7، همه اعضای حاضر موافقت کردند که برای خرید نفت روسیه در بازارهای جهانی سقف معینی تعیین کنند تا کشورهایی که این منابع را خریداری می‌کنند ملزم به رعایت آن شوند. اما به نظر می‌رسد کشورهایی مثل چین و هند که خریداران نفت روسیه هستند و همچنین اعضای اوپک پلاس (امارات و عربستان سعودی) با این موضوع مخالفت کرده‌اند.

باتوجه به اینکه روسیه یکی از بزرگترین کشورهای صادر کننده نفت در جهان است و رتبه سوم را در این زمینه به خود اختصاص داده است، اجرای این طرح می‌تواند بازارهای جهانی را دچار آشفتگی کند. اگرچه این برنامه با هدف کاهش درآمدهای ارزی روسیه انجام می‌شود اما بسیاری از تحلیلگران از این مسئله به شت نگران هستند. شرکت جی پی مورگان، در این باره هشدار داده که اگر روسیه در واکنش به تحرکات غرب، بخواهد صادرات نفتی خود را به 5 میلیون بشکه در روز کاهش دهد، این مسئله سبب می‌شود تا به دلیل کمبود نفت در بازارها، قیمت نفت سر به فلک بگذارد و تا مبلغ 380 دلار برسد.

بر این اساس، روسیه که اکنون نفت خود را زیر قیمت بازارهای جهانی به خریداران صادر می‌کند، در صورت قیمت 380 دلاری، می‌تواند درآمدهای زیادی را از این راه کسب کند و عملا پروژه غرب برای کاهش ذخایر مالی مسکو با شکست مواجه خواهد شد.

امارات و عربستان هم که آمریکا سعی دارد آنها را برای افزایش تولیدات نفتی وادار کند با این درخواست مخالفت کرده‌اند و در صورت خروج نفت روسیه از بازارهای انرژی، عملا جایگزینی وجود نخواهد داشت تا بتواند از افزایش قیمت جلوگیری کند. بر اساس گزارش‌های رسمی، روسیه پس از بحران اوکراین نزدیک به 150 میلیارد دلار از محل فروش انرژی کسب کرده است که نشان می‌دهد که تحریم‌های غرب عملا بی تاثیر بوده است و نتوانسته درآمدهای مسکو را کاهش دهد.

برآیند تحولات میدانی و بازارهای انرژی نشان می‌دهد که همه چیز در حال حاضر به نفع روسها در جریان است و ابراز ناتوانی رهبران اروپا به کاهش ذخایر تسلیحاتی و منابع مالی در حمایت از اوکراین در آینده، نشان می‌دهد که کی‌یف مدت زمانی دیگر بسیاری از این متحدان را در کنار خود نخواهد داشت. از آنجا که اوکراین به مدد حمایت‌های نظامی و مالی غربیها تاکنون سر پا ایستاده است به همین دلیل کاهش این حمایت‌ها در آینده قدرت چانه‌زنی و ابزارهای کیف برای امتیازگیری را تحلیل خواهد برد. علاوه براین، در داخل اوکراین هم اختلاف نظر بین مقامات افزایش یافته است و آنگونه که لوکاشنکو رئیس جمهور بلاروس اخیرا ادعا کرده، این اختلافات به حدی جدی است که به زودی به جنگ در این کشور پایان خواهد داد.