حضور ایران بریکس را تقویت خواهد کرد

درحالی که آمریکا و متحدانش اروپایی آن تلاش می‌کنند تا روسیه و چین را منزوی کنند، این کشورها نیز از ابزارهای اقتصادی و امنیتی که در اختیار دارند برای تسریع سقوط هژمونی غرب استفاده می‌کنند. گروه بریکس یکی از این ابزارهای قدرتی است که چین و روسیه این روزها روی آن مانور زیادی می‌دهند تا با تقویت آن از طریق عضو کردن کشورهای در حال توسعه جلوی یکه‌تازی آمریکا در جهان را بگیرند.

رهبران چین و روسیه در قالب بریکس به دنبال یارگیری در جهان هستند تا وزن سیاسی و اقتصادی خود را در مقابل فشارهای آمریکا و اروپا افزایش دهند. در نشست اخیر این گروه که به میزبانی چین برگزار شد، سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران هم به این نشست دعوت شد و به صورت مجازی برای اعضای این گروه سخنرانی کرد.

رئیسی در نشست سران کشورهای بریکس تاکید کرد که ایران با داشتن موقعیت کم‌نظیر جغرافیای سیاسی و اقتصادی، می‌تواند شریکی پایدار و قابل اتکاء جهت اتصال بریکس به گلوگاه‌های انرژی و بازارهای بزرگ جهانی مبدل شود. رئیسی همچنین با اشاره به ماهیت مبتکرانه و تاثیرگذار این نهاد در مقطع کنونی و آینده گفت که نقش‌‌آفرینی موثر بریکس در پیشبرد اهدافی چون توسعه روابط جنوب- جنوب، اصلاحات در نظام مالی بین‌المللی و ارائه ایده‌ها و ابتکارهایی از سوی اعضای آن از جمله ابتکار کمربند-راه، تأسیس بانک توسعه جدید، با هدف ارتقای رفاه عمومی و تقویت صلح و ثبات بین‌المللی، نشانگر ماهیت مبتکرانه و تأثیرگذاری این نهاد در مقطع کنونی و آینده است.

اولین دعوت از ایران برای حضور در این نشست، اهمیت جایگاه ایران در منطقه و جهان را نشان می‌دهد. همچنانکه در نشست اخیر یکی از موارد مورد بحث برنامه هسته‌ای ایران بود که اعضای بریکس در پایان با صدور بیانیه‌ای در پکن بر راه حل سیاسی و دیپلماتیک برای موضوع هسته‌ای ایران تاکید و نسبت به احیای برجام ابراز امیدواری کردند.

بریکس چیست

بریکس نام گروهی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده‌ است. اعضای گروه بریکس به واسطه اقتصادهایی با رشد پرشتاب و فراگیر و نفوذ تاثیرگذار بر امور جهانی و منطقه‌ای از دیگر کشورها متمایز می‌شوند.

اولین اجلاسیه گروه بریکس در ژوئن ۲۰۰۹ در روسیه با حضور رهبران چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین برگزار گردید. در این اجلاسیه کشور‌های عضو بر موضوعاتی نظیر روش‌های بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح نظام مالی جهان متمرکز شدند. همچنین این کشور‌ها در خصوص برقراری روابط پولی و تجاری نزدیک با یکدیگر و ایفای نقش مؤثر و بیشتر در امور اقتصادی جهان به بحث و تبادل نظر پرداختند. در سال 2010 آفریقای جنوبی نیز به این گروه ملحق شد و تعداد اعضای آن به پنج کشور رسید. در سالهای اخیر نیز همه اعضا تلاش کرده‌اند با عضویت کشورهای در حال توسعه در این گروه، سطح توان اقتصادی و امنیتی آنرا برای تاثیرگذاری در تحولات بین‌المللی به ویژه در مقابل غربیها ارتقا دهند. به همین منظور، از کشورهایی مثل ایران دعوت به عمل آمده است تا در این باشگاه اقتصادی متشکل از قدرتهای نوظهور شرکت کنند.

هدف گروه بریکس، برقراری روابط بیشتر و بهتر بین کشورهای درحال توسعه و چالش کشیدن تسلط کشورهای پیشرفته غربی بر اقتصاد بین الملل  و نهادهای مربوط به آن در معادلات جهانی است. یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت گروه بریکس که پتانسیل بالایی برای تاثیرگذاری بر اقتصاد جهانی دارد، رشد پرشتاب اقتصادی و نفوذ آن در امور جهانی است که به واسطه دارابودن نیمی از جمعیت جهان و ۲۸ درصد از ظرفیت اقتصاد جهانی و همچنین منابع انسانی و طبیعی غنی حاصل آمده است. حجم تولید ناخالص داخلی اعضای بریکس بیش از 17 تریلیون دلار در سال است و نشان از جایگاه قابل توجه این کشورها در عرصه جهانی است. یکی از کارویژه های اصلی بریکس مقابله با سلطه اقتصادی غرب است که کل مناسبات جهانی را در برگرفته است.

آمریکا مخالف جدی بریکس به شمار می‌رود و همواره تلاش کرده تا از پیوندهای بین اعضای این گروه جلوگیری کند و نزدیک شدن به هند و برزیل در سالهای اخیر در راستای پیشبرد این برنامه انجام شده است. آمریکا تلاش می‌کند تا از جهانی شدن این گروه و عضویت کشورهای در حال توسعه در این چارچوب اقتصادی ممانعت کند. چین نیز که در جنگ اقتصادی با آمریکا قرار دارد، تلاش می‌کند با تنوع بخشیدن به پیمانها و سازمانهای منطقه‌ای در همه جای دنیا افول هژمونی آمریکا را تسریع کند. کشورهای دیگر هم برای خود اهدافی با چارچوبهای جهانی را در سر می‌پرورانند و همه آنها به این باور رسیده‌اند که برای تحقق برنامه‌های جهانی خود با در کنار هم قرار گرفتن نتایج بهتری می‌توانند کسب کنند.

باتوجه به قدرت روزافزون چین و هند در سالهای اخیر بسیاری بر این باورند که اعضای بریکس طی دهه آینده نزدیک به نیمی از اقتصاد جهان را در اختیار خود خواهند داشت. اعضای این گروه در اولین اقدام برای ضربه زدن به سلطه آمریکا تلاش می‌کنند در روابط تجاری دوجانبه سهم دلار را کاهش دهند تا ارزش پول ملی خود را در مقابل دلار تقویت کنند که در نهایت به تضعیف جایگاه دلار در مبادلات جهانی منجر خواهد شد.

اهمیت ایران برای بریکس

دعوت از ایران به نشست بریکس نشان می‌دهد که تلاشهای آمریکا برای منزوی کردن این کشور با شکست مواجه شده است و سایر بازیگران جهانی نمی‌توانند نقش موثر ایران در منطقه را نادیده بگیرند. برخلاف غربیها که مدعی هستند ایران تنها به خاطر برجسته شدن مسئله برجام در عرصه بین‌المللی اهمیت پیدا کرده است، اما دعوت شدن رئیس جمهور ایران به نشست بریکس نشان می‌دهد که این کشور می‌تواند در بسیاری از حوزه‌ها تاثیرگذار باشد. ایران به دلیل داشتن ذخایر عظیم انرژی و جایگاه ژئوپلتیکی که از آن برخوردار است، مزایای زیادی را برای اعضای قدرتمند بریکس دارد.

آمریکا در یک دهه گذشته تلاش کرده تا ایران را از بازارهای انرژی کنار بزند اما اکنون این سیاستها با شکست مواجه شده و ایران با دارا بودن منابع نفت و گاز در طراحی سیاستهای انرژی در جهان بازیگری مهم تلقی می‌شود. همچنانکه پس از بحران اوکراین، حتی غربیها هم به این مسئله اذعان کرده‌اند که برای غلبه بر بحرانهای انرژی و افزایش ناگهانی قیمت نفت و گاز باید ایران را نیز وارد بازارهای جهانی کنند تا از تبعات این بحران‌ها بکاهند.  

از آنجا که کشورهای عضو بریکس به منابع پایدار و قابل اعتماد انرژی در جهان نیاز دارند، و باتوجه به اینکه کشورها در دنیای امروزی از این منابع به عنوان سلاح اقتصادی در مقابل دیگران استفاده می‌کنند، لذا ایران در این زمینه می‌تواند نقش محوری ایفا کند. چرا که بدون هیچ چشم داشتی همواره در تامین نیازهای انرژی متحدانش کوتاهی نکرده است و این بار هم در چارچوب بریکس می‌تواند از ذخایر انرژی برای تعادل در بازارهای جهانی استفاده کند.   

برای اینکه نشان داده شود ایران در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای قدرتی فعال به حساب می‌آید، می‌توان به سفر مقامات ارشد کشورهای منطقه به تهران در هفته‌های اخیر اشاره کرد که سعی کردند روابط خود با ایران را توسعه دهند. جایگاه ژئوپلتیکی ایران پس از بحران اوکراین به شدت افزایش یافته و همه کشورها به این مسئله پی برده‌اند. راه اندازی کریدور شمال- جنوب که اخیرا وارد فاز عملیاتی شده است، کشورهای هند و آسیای مرکزی را به افزایش همکاریها با ایران سوق داده است. زیرا ایران به دلیل مسیرهای ترانزیتی و ریلی که در اختیار دارد می‌تواند به رونق تجارت منطقه‌ای کمک کرده و به بازیگری بزرگ در عرصه تجاری تبدیل شود. از طرفی، باتوجه به اینکه چین هم درصدد است تا طرح ابتکاری «یک کمربند و یک جاده» را اجرایی کند مسیرهای ترانزیتی ایران بیش از پیش اهمیت پیدا خواهند کرد.     

نگاه ایران به شرق

حضور ایران در چارچوب بریکس از بعد دیگری هم قابل بررسی است که و آن به مسئله سیاست نگاه به شرق در دولت سیزدهم برمی‌گردد. تحلیلگران جهانی قرن بیست و یکم را قرن آسیا نام نهاده‌اند. باتوجه به اینکه در راهبرد جدید ایران کشورهای آسیایی در اولویت سیاست خارجی و تعاملات اقتصادی قرار دارند، توسعه مناسبات با چین، روسیه و هند در قالب بریکس نشان از استقلال سیاسی و مواضع پایدار ایران برای کار با شرکای شرقی است و به آنها این پیام را می‌دهد که می‌توانند روی همکاری با ایران حساب کنند. سخنان رئیسی در نشست بریکس هم در بحث نگاه به شرق به عنوان قابلیت نقش آفرینی ایران در بریکس با اتکا به منابع پایدار نمود یافت و این مسئله عامل مهم برای دعوت از رئیسی در نشست بریکس بود.

از طرفی، ایران در سازمان همکاریهای شانگهای هم در کنار قدرتهایی مثل روسیه، چین و هند حضور دارد و حضور این کشورها در این سازمان امنیتی نشان از تاثیرگذاری تهران بر سیاستهای کلان منطقه‌ای و بین‌المللی است. استقبال همه کشورهای عضو شانگهای از عضویت دائم ایران در این نهاد منطقه‌ای هم به خوبی گویای این مسئله است. 

عضویت ایران در بریکس علاوه بر اینکه شکست سیاستهای آمریکا برای منزوی کردن این کشور را اثبات خواهد کرد، علاوه بر این نقش و جایگاه ایران را نیز برای تاثیرگذاری در تحولات منطقه‌ای و جهانی چه از بعد سیاسی و اقتصادی ارتقا خواهد داد.