نخبگان و مسئله‌ای به نام «وطن»

۳۱ خردادماه در تقویم ما، سالروز شهادت بزرگ‌مردی است که به گفته امام امت خمینی کبیر (رضوان‌الله علیه) «جنگجویی پرهیزکار و معلمی متعهد بود که کشور اسلامی ما به او و امثال او احتیاج مبرم داشت»؛ اسطوره دانش و تقوا که با وجود برخورداری از بالاترین درجات علمی از معتبرترین دانشگاه‌های آمریکا و علی‌رغم داشتن بهترین فرصت‌های طلایی مادی برای پیشرفت دنیایی، اما به همه داشته‌های ظاهری دنیا پشت پا زد و خدمت به شیعیان محروم جنوب لبنان و سپس بازگشت به وطن و ساختن ایران تازه انقلاب کرده را برگزید.

شهید دکتر مصطفی چمران در فرهنگ انقلاب اسلامی نماد نخبگی و دلباختگی است؛ نخبگی علمی در بالاترین درجات آن و دلباختگی به آرمان‌های الهی و اسلامی در حد اعلای آن.

بدون تردید، دوره و زمانه‌ای که یک شخصیت برجسته علمی مانند دکتر چمران، عزم بازگشت به وطن کرد و تصمیمی بزرگ گرفت، از لحاظ آشفتگی‌ها و سختی‌های روزگار، به مراتب پیچیده‌تر از امروز بوده است؛ کشوری درگیر انقلاب و التهاب مانند ایران که مثل کودکی نوپا، از هر طرف هدف حمله دشمنان و بدخواهان قرار داشته و کمتر کسی به بقا و ماندگاری آن امید داشته است. پس شرایط امروز کشور و اقتدار ایران در منطقه و جهان، با وجود همه مشکلات و موانع - حتما شرایط را برای ماندگاری نخبگان علمی در کشور یا بازگشت آن‌ها به کشور پس از تحصیل در خارج از کشور، هموارتر کرده است.

در این میان، تقویت انگیزه‌های ایمانی و معرفتی در میان نخبگان برای ماندگاری آن‌ها در وطن یا بازگشت به میهن و نیز رفع موانع و عواملی که باعث خروج نخبگان از کشور می‌شود، اقدامی ضروری و حیاتی است.

* از خروج تا ورود نخبگان

آذرماه سال گذشته بود که «رصدخانه مهاجرت ایران» به عنوان اولین نهاد پژوهشی کشور در زمینۀ تحلیل داده‌های مهاجرتی، آخرین وضعیت و آمار مربوط به میزان مهاجرت، ماندگاری و خروج نخبگان را اعلام کرد.

بر اساس آمار منتشر شده، تحلیل آمار دریافتی از اداره گذرنامه، در بازه زمانی سال ۱۳۸۰ تا مرداد ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که ۵۶.۶ درصد از دارندگان مدال در المپیاد‌های دانش‌آموزی، ۶۹.۱ درصد از مشمولین بنیاد ملی نخبگان و ۷۸.۳ درصد از افراد حائز رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری در داخل کشور هستند؛ همچنین، در میان گروه‌های مورد بررسی به ترتیب المپیادی‌ها با ۳۷.۲ درصد، مشمولین بنیاد ملی نخبگان با ۲۵.۵ درصد و رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری با ۱۵.۴ درصد بیشترین درصد افراد مقیم خارج را به خود اختصاص داده‌اند.

در این میان، ۴.۴ درصد از المپیادی‌ها، ۳.۷ درصد از مشمولین تحت پوشش بنیاد و ۲.۶ درصد از رتبه‌های برتر کنکور که پیشتر از کشور خارج شده بودند، به ایران بازگشته‌اند.

همچنین، بر اساس آماری که دکتر ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور چندی قبل اعلام کرد «آمار بازگشت نخبگان به کشور در زمان حاضر ۱۸۰۰ نفر از ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا بوده که بعد از کرونا، این آمار رو به افزایش رفته است».

* نخبه‌پرانی؛ خیانت آشکار

۲۶ آبان ماه سال گذشته بود که رهبر حکیم انقلاب با جمعی از نخبگان و استعداد‌های برتر علمی کشور دیدار کردند و نکات مهمی را در باب «نخبگی» و مسئولیت ناشی از آن و نیز خطر تشویق نخبگان به ترک وطن، گوشزد کردند.

رهبر انقلاب در این دیدار گفتند: «نخبه آن کسی است که قدر استعداد را می‌داند، آن را به کار می‌اندازد و با همت بالا و قبول زحمت و قبول مجاهدت، خودش را به یک نخبه تبدیل می‌کند» و این نکته را یادآوری کردند که «دستگاه حکمرانی کشور نسبت به وضع نخبه مسئولیت‌های مهمی دارد» و «شخص نخبه هم در قبال مسائل کشور باید احساس مسئولیت بکند».

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله العالی) همچنین با یادآوری رفتار نامهربان برخی دستگاه‌های اداری با نخبگان، این حقیقت را گوشزد کردند که «این‌ها نبایستی نخبه را از ادامه راه و از فعالیت و تلاش منصرف کند»؛ و در نهایت، تاکید کردند که «نعمت نخبگی را خدای متعال به نخبه داده و هر نتیجه‌ای که بر نخبگی مترتّب می‌شود، باید در جهت اراده‌ی الهی و در جهت رضای الهی قرار بگیرد».

اما شاه‌بیت بیانات رهبرمعظم انقلاب، روایت یک خیانت بوده است که توسط عده‌ای صورت می‌گیرد! آنجا که عده‌ای بجای رفع موانع فعالیت و کار نخبگان در داخل کشور، آن‌ها را تشویق به مهاجرت می‌کنند! ایشان گفتند: «امروز در کشور ما جوان‌های نخبه می‌توانند رشد کنند و در برهه‌هایی هم می‌توانند بروند از یک کشور دیگر استفاده کنند و برگردند، اما اینکه ما یک جوانی را نسبت به آینده‌ی کشور ناامید کنیم، دلسرد کنیم، آینده را تلخ و سیاه به او نشان بدهیم که او برود و مهاجرت کند، این را من یک خیانت می‌دانم!».