فضاي مجازي حريم خصوصي نيست!

پایگاه رهنما:

شبکه‌هاي اجتماعي در دو دهه گذشته، به بخشی از زندگی واقعی افراد بشر تبدیل شده و هر انسانی، در کنار زندگی حقیقی خود، یک هویت مجازی را هم به دوش می‌کشد. البته همه آحاد بشر موافق این اختراع نیستند و عده‌ای معتقدند سودی در زندگی مجازی وجود ندارد و برای همین هم، سرسختانه در برابر ورود به شبکه‌های اجتماعی مقاومت می‌کنند. در مقابل، عده‌ای هم هستند که به کلی زندگی واقعی را کنار گذاشته‌اند و همه ابعاد زندگی را به شبکه‌های مجازی برده‌اند و حتی از این شبکه‌ها ارتزاق هم می‌کنند. حالا كه اين زندگي مجازي، به بخشي از زندگي حقيقي بدل شده، به طور حتم بخشي از قواعد زندگي حقيقي هم بايد در آن رعايت و اجرا شود؛ مثل حفظ حريم خصوصي. اما حريم خصوصي چيست و در فضاي مجازي چگونه بايد از آن حفاظت كرد؟

• حریم خصوصی چيست؟

همه آحاد بشر، میل به حفظ برخی شئون خصوصی خود دارند. هرکسی از ابتدای تولد تا زمان مرگ، بخشی از حریم خود را تنها مخصوص خودش می‌داند و از ورود دیگران به آن، با هر ابزاری که شده جلوگیری می‌کند. این فطرت بشری، باعث می‌شود تا افراد، برخی موضوعات را خصوصی تلقی کنند و انتظار داشته باشند، تا دیگران از ورود به آن منع شوند و اگر کسی برخلاف این خواسته، حریم خصوصی افراد را نقض کند، جامعه انتظار دارد تا قانون برخورد مناسبی را با این خاطیان داشته باشد. اما مسئله این است که بخش زیادی از حفظ حریم خصوصی در اختیار خود افراد است و هرکسی خودش تصمیم می‌گیرد تا چه حدی از این حریم را حفظ کند.

حريم خصوصي داراي چهار بخش حريم خصوصي جسماني، حريم خصوصي ارتباطي، حريم خصوصي اطلاعاتي و حريم خصوصي مكاني است. هيچ‌كس نبايد بدون اجازه شخصي يا قانوني وارد حريم جسماني شامل لمس بدن، انجام آزمايشات، انجام معاينات يا انجام اعمال مختلف روي بدن شخص شود. هيچ‌كس نبايد ارتباطات خصوصي اشخاص را كنترل، رهگيري يا شنود كند. هيچ‌كس نبايد اطلاعات شخصي و خصوصي افراد را مورد پايش، يا افشاء قرار دهد و در نهايت هيچ‌كس، نبايد مكان خصوصي اشخاص را مورد رصد، پايش يا ورود غيرمجاز قرار دهد.

• حريم خصوصي در فضاي مجازي

در فضاي مجازي چون بعد فيزيكي انسان يا اشياء كمتر مطرح است، بنابراين حريم خصوصي جسماني يا مكاني چندان قابل تصور نيست اما با اين وجود، در فضای مجازی هم، همانند زندگی واقعی، یک حریم خصوصی ارتباطي و اطلاعاتی پیرامون افراد وجود دارد. اینکه چه کسانی حق دارند وارد حریم خصوصی فرد شوند، توسط خود فرد تعیین می‌شود. همه ما بخشی مهم از اطلاعات روزانه‌مان را، حتی عادات غذایی، مسیرهای رفت و آمد، اطلاعات شغلی و حتی اطلاعات خانوادگی را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذاریم و این در شرایطی است که در فضای واقعی، کمتر کسی حاضر است تا این اطلاعات را به راحتی در اختیار دیگران قرار دهد.

نكته مهم در حريم خصوصي اين است كه، اطلاعات و ارتباطات خصوصي تا جايي محترم و در حمايت قانون است كه منتشر و افشاء نشده باشد و اطلاعات و ارتباطات افشاء شده ديگر خصوصي تلقي نمي‌شود. بنابراين وقتي شخصي با ميل و اختيار خود، اطلاعات خصوصي را در فضاي مجازي منتشر مي‌كند، و در معرض ديد همگان قرار مي دهد، ديگر اين اطلاعات خصوصي نيست و نمي‌تواند انتظار حمايت قانوني از اين داده‌ها را داشته باشد.

• مصاديق نقض حريم خصوصي در فضاي مجازي

در قانون جرائم رايانه‌اي، مصاديق مختلفي از نقض حريم خصوصي ارتباطي و اطلاعاتي كه به وسيله رايانه يا اينترنت ممكن است محقق شود، ذكر شده و براي هركدام نيز مجازات جداگانه‌اي در نظر گرفته شده است. در دسترس قرار دادن داده های سری در حال انتقال،  نقض تدابیر امنیتی به قصد دسترسی به داده‌ها، حذف یا تخریب یا مختل یا غیرقابل پردازش کردن داده های دیگری،  از کار انداختن یا مختل کردن سیستم های رایانه‌ای، نشر اکاذیب از طریق سیستم‌های رایانه‌ای، آموزش نحوه ارتکاب جرایم دسترسی غیر مجاز،  جاسوسی رایانه‌ای،  تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی، هتك حيثيت اشخاص در فضاي مجازي، انتشار فيلم‌هاي خصوصي و افشاي اسرار خصوصي اشخاص در فضاي مجازي بخشي از عناوين مجرمانه‌اي هستند كه قانونگذار براي هركدام از آنها به صورت جداگانه مجازات حبس يا جزاي نقدي و در برخي موارد هر دو را در نظر گرفته است.

• راه‌هاي مقابله با نقض حريم خصوصي در فضاي مجازي

اگرچه قانونگذار جرايم و مجازات‌هاي نقض حريم خصوصي را مشخص كرده اما با اين وجود، قاعده عقلي و فقهي «دفع ضرر» ايجاب مي‌كند تا اشخاص خودشان را در معرض اين جرايم قرار ندهند. براي نمونه اشخاص بايد مقدار اطلاعات شخصی که به اشتراک مي‌گذارند را محدود کنند،  اطلاعاتی از قبیل آدرس و برنامه روزانه که به ضرر اشخاص منجر می‌شود را به اشتراک نگذارند. 

اینترنت یک منبع عمومی است؛ بنابراین فقط اطلاعاتی را منتشر كنند که قبول دارند انتشار عمومي آن اشکالی ندارد و همه مي‌توانند آن را ببينند. این موضوع شامل تمامي اطلاعات و عکس‌هايي مي‌شود كه اشخاص در پروفایل خود و فروم‌ها و بلاگ بارگذاري مي‌كنند. مردم بايد بدانند كه اطلاعاتی را که آنلاین به اشتراک مي‌گذارند، نمي‌توانند آن را پس بگيرند. حتی اگر آن اطلاعات را از آن سایت حذف كنند بازهم ممکن است به صورت ذخیره شده و یا کش شده در سیستم‌های سایرین وجود داشته باشد.

تمامي سايت‌ها، نرم افزارها، برنامك‌هاي موبايلي و شبكه‌هاي اجتماعي داراي تنظيماتي به نام حريم خصوصي (privacy) هستند. تنظیمات پیش فرض هر سایتی ممکن است به همه امکان دیدن اطلاعات افراد را بدهد اما اشخاص می‌توانند تنظیمات را سفارشی کرده و اطلاعاتشان را محدود به دسترسی افراد خاصی کنند. اما باز هم نبايد ريسك كنند و اطلاعاتی را که نمي‌خواهند همه ببینند را منتشر کنند زیرا اين احتمال وجود دارد که اطلاعات هك شده يا از طريق سرورها در اختيار ساير افراد قرار گيرد.