بررسی منازعه روسیه با غرب؛ آخرین صحنه جنگ هیبریدی در جهان

پایگاه رهنما:

حملات همه جانبه برای اختلال در روند محاسبات فرماندهان و سیاستمداران اصلی یک نظام سیاسی نیازمند طراحی عملیات دقیق دارد و این تعریف کوتاهی از جنگ ترکیبی یا هیبریدی است و آخرین کاربست جنگ هیبریدی در نبرد میان روسیه و اوکراین رخ داده است. کارگزاران سیاسی و امنیتی اوکراین راوی وضعیت به رسانه های غربی هستند. مسئول امنیت سایبری اوکراین می‌گوید که این کشور هم در عرصه دیجیتال و هم روی زمین مشغول نبرد است. مقام‌های اوکراینی می‌گویند با حملات سایبری مداوم علیه دولت و شبکه‌های زیرساختی مواجه هستند و تا کنون شماری از مسئولان هدف این حملات قرار گرفته‌اند. اوکراینی‌ها می‌گویند دفاع سایبری این کشور بیشتر حملات را دفع می‌کند. اما تاکید می‌کنند این درگیری سایبری با روسیه بی‌سابقه بوده و آن را یک «جنگ ترکیبی» (هیبریدی) توصیف می‌کنند. ویکتور ژورا، معاون خدمات دولتی ارتباطات و حفاظت اطلاعات در اولین کنفرانس مطبوعاتی پس از آغاز جنگ گفت: «این دو جنگ  بخشی از این جنگ ترکیبی است. بار اول است که در تاریخ چنين اتفاقی می‌افتد و فکر می‌کنم که جنگ سایبری فقط با پایان جنگ متعارف می‌تواند پایان یابد و ما هر کاری که بتوانیم انجام خواهيم داد تا اين لحظه زودتر تحقق پيدا کند.»  با این اظهارات ابتدا به تعریف جنگ هیبریدی و سپس اقدامات غرب علیه روسیه به عنوان یک موردکاوی می­پردازیم.

• جنگ ترکیبی یا هیبریدی چیست؟

جنگ هیبریدی یک مفهوم جدید است که در راستای درک ماهیت منازعات قرن 21 توسط نظریه­پردازان غربی خلق شد و در دهه اخیر به شدت مورد توجه سیاست­مداران و کارشناسان امور نظامی قرار گرفته است. این اصطلاح نخستین بار توسط «ویلیام جی نمث» در سال 2002 برای توصیف شیوه جنگیدن چچنی­ها به کار برده شد. یکی از رایج­ترین تعریف­ها درباره جنگ ترکیبی توسط فرانک هافمن مطرح شده است. از دیدگاه وی جنگ هیبریدی به وضعیتی اطلاق می­شود که در آن دشمن به طور همزمان و هماهنگ از سلاح­های متعارف، تاکتیک­های نامنظم، تروریسم و رفتارهای جنایی در فضای نبرد برای به دست آوردن اهداف سیاسی خود استفاده می­کند. جان مک کوئن یکی دیگر از نظریه پردازان جنگ، در راستای تعریف جنگ ترکیبی نوشت:‌ «ازنظر شکلی مانند جنگ های متعارف است، سرنوشت جنگ در جنگ­های هیبریدی کنونی در صحنه نبرد متعارف مشخص نمی­شود بلکه در صحنه نبرد نابرابری تعیین می­گردد که از سه صحنه نبرد مردم منطقه نبرد، مردمی کشور اعزام کننده نیرو و مردم در جامعه بین­المللی تشکیل شده است.» از سوی دیگر پیندژاک روش جنگ هیبریدی را شامل تلاش­های چندلایه­ای می­داند که هدف آن بی­ثباتی کشور و قطبی کردن جامعه است. در جنگ کلاسیک مرکز ثقل مادی است در حالی که در جنگ ترکیبی مرکز ثقل ایدئولوژیک است و افکارعمومی مردم را هدف قرار می­دهد. نیروهای متخاصم سعی می­کنند در سیاستمداران صاحب نفوذ و تصمیم­سازان کلیدی، به وسیله ترکیب عملیات سخت و تلاش براندازانه تاثیرگذاری نمایند.

• جنگ ترکیبی غرب علیه روسیه چگونه است؟

پس از فروپاشی شوروی، ایالات متحده به عنوان قدرت هژمون، گسترش نفوذ خود را در حوزه‌های نفوذ پیشین روسیه در اروپای شرقی در دستورکار قرار داد. آمریکا برای جلوگیری از افزایش قدرت روسیه در منطقه اروپای شرقی حضور دارد. یکی از دلایل اصلی شکل‌گیری و تداوم چالش‌های امنیتی میان روسیه و اتحادیه اروپا را باید در حضور ایالات متحده در اروپای شرقی و گسترش ناتو به عنوان ابزاری برای مهار روسیه جست.  واشنگتن همچنین سال‌هاست تقویت حکومت‌های متمایل به خود و تغییر حکومت‌های متمایل به روسیه را در کشورهای پیرامونی روسیه دنبال می‌کند.آمریکا برای جلوگیری از قدرت‌گیری روسیه، ابزارهای مختلف جنگ ترکیبی را علیه منافع این کشور به کار می‌گیرد. ایالات متحده از ابزارهای اطلاعاتی، اقتصادی، سیاسی، دیپلماسی و نظامی، برای مهار روسیه و گسترش چالش‌ها و تعارض‌های امنیتی میان روسیه و اتحادیه اروپا بهره می‌برد.

• ابزار قدرت سیاسی

کارشناسان ابزار سیاسی و دیپلماتیک را مهمترین اهرم تأثیرگذار بر روابط آمریکا با روسیه معرفی می‌کنند. ابزارهایی مانند تحریم‌های دیپلماتیک و سیاست عدم شناسایی، بخشی از ابزار قدرت سیاسی به‌شمار می‌آیند. تحریم‌های دیپلماتیک، ابزاری متداول است که ایالات متحده برای بیان مخالفت خود از آنها استفاده می‌کند؛ تحریم‌هایی که به ویژه پس از طرح اتهاماتی چون مداخله در روند انتخابات آمریکا، علیه شخصیت‌های سیاسی و نهادهای روسی افزایش یافته است. همچنین آمریکا از سیاست عدم شناسایی به عنوان اهرمی برای پیشبرد سیاست‌های خود استفاده می‌کند. عدم شناسایی الحاق کریمه به روسیه و ممانعت از به رسمیت شناختن استقلال اوستیای جنوبی و آبخازیا در گرجستان از سوی واشنگتن، سیاستی بود که در همین راستا به کار گرفته شد.

• ابزار قدرت اقتصادی

آمریکا سال‌ها است از رژیم تحریم، به عنوان اهرم اقتصادی موثر برای تحت فشار قرار دادن دشمنانش استفاده می‌کند. این ابزار علیه روسیه هم به صورت کاملا حساب شده به کارگرفته شده است. از زمان آغاز بحران اوکراین در ۲۰۱۴ ، آمریکا و اروپا با اعمال تحریم‌هایی علیه روسیه زمینه افزایش فشار اقتصادی به روسیه و افزایش تنش با مسکو را فراهم کرده‌اند؛ تحریم‌هایی که با بحران کنونی اوکراین تشدید شده و فشارهای بیشتری را بر اقتصاد روسیه تحمیل می‌کند.

• ابزار قدرت اطلاعاتی

آمریکا سال‌ها است از ابزار اطلاعاتی در مقابل روسیه بهره می‌برد. این کشور با به کارگیری توانایی جاسوسی، نظارت و شناسایی، جنگ الکترونیکی و سایبری گسترده‌ای را علیه روسیه به راه انداخته است.

• ابزار دیپلماسی

محدودیت فعالیت رسانه‌ها در روسیه، زمینه‌های بهره‌گیری آمریکا از ابزار دیپلماسی با اهداف ضدروسی را فراهم می‌کند. آمریکا با هدف بی‌اعتبار کردن تبلیغات و اطلاعات ارائه شده از سوی کرملین و رساندن اطلاعات به ظاهر واقعی ولی جهت‌دار به مردم روسیه و پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود، از دیپلماسی عمومی و ابزارهای دیگر اطلاع‌رسانی استفاده می‌کند.

• ابزار قدرت نظامی

هرچند آمریکا تا کنون از به کارگیری عملی نیروهای نظامی و درگیری نظامی با روسیه خودداری کرده، ولی به نظر کارشناسان احتمال دارد در جنگ ترکیبی با روسیه از توان نظامی خود استفاده کند. با اینکه نیروهای آمریکایی مستقر در اروپا، تنها بخش کوچکی از کل ارتش ایالات متحده را تشکیل می‌دهند،اما استقرار  ناتو در همسایگی روسیه، استقرار سپر دفاع ضد موشکی و سیستم‌های رادار و سکوی پرتاب موشک‌های رهگیر در اروپا،  برگزاری مانورهای نظامی مشترک ناتو با همسایگان روسیه و ... مانند نمایش تهدیداتی بالقوه علیه منافع روسیه عمل می‌کند.

• منابع

ابراهیمی، هادی (1399)، «جنگ هیبریدی: رویکرد ایالات متحده آمریکا در مواجهه با جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش­های روابط بین الملل، دوره دهم، شماره دوم، شماره پیاپی 37. تابستان 1399

خبرگزاری جمهوری اسلامی، جنگ هیبریدی غرب و روسیه در شرق اروپا، 22 اردیبهشت 1401