ضرورتی به نام رژیم مصرف رسانه ­ای

پایگاه رهنما:

رژیم مصرف رسانه ­ای یکی از اصطلاحاتی است که در سال­های اخیر به طور مکرر در رسانه­ ها شنیده می­شود و کارشناسان رسانه­ آن را نسخه ­ای ضروری برای جامعه امروزی می­دانند. افراد در جامعه امروز در رده ­های سنی مختلف تا حد زیادی با رسانه­ ها سروکار دارند و در چنین شرایطی لازم است یک الگوی مصرف صحیح برای بهره­  مندی مطلوب از رسانه­ ها تعریف گردد.

• رژیم مصرف رسانه ­ای چیست؟
  

رژیم مصرف رسانه شباهت زیادی با رژیم­های تغذیه ­ای دارد که افراد برای داشتن یک زندگی سالم به دستورات آن توجه می­کنند. در رژیم­های غذایی، میزان مصرف مواد غذایی، طریقه مصرف، زمان مصرف و... با توجه به اثرات مواد غذایی و ویژگی­ها و نیازهای مصرف­ کننده، در دستورات غذایی قرار می­گیرد. در رژیم مصرف رسانه ­ای نیز شرایط مشابهی حکم­فرما است. هر فردی با توجه شرایط سنی، شغلی، تحصیلی و... نیاز متفاوتی به رسانه ­ها دارد و بسته به این نیازها لازم است الگوی مصرف رسانه ­ای خود را تدوین کند. اخبار، بازی و سرگرمی، ارتباطات و... جزو مهم­ترین کارکردهای رسانه­ها هستند که اگر کاربران الگوی مصرف رسانه ­ای خود را به درستی تعریف نکرده باشند، این کارکردها می­توانند به کژکارکرد تبدیل شوند. بنابراین همه ما برای داشتن یک زندگی سالم در دنیایی که مملوء از رسانه ­ها شده است نیاز به این نسخه داریم. همانگونه که تهیه رژیم مصرف غذایی نیاز به تخصص و دانش مورد نیاز دارد و کارشناسان تغذیه در این خصوص مهارت دارند، برای تهیه رژیم مصرف رسانه ­ای نیز، نیاز به دانش و تخصصی به نام سواد رسانه­ ای داریم. سواد رسانه ای با ایجاد یک نوع درک متکی بر مهارت می‌تواند انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آنها را شناسایی و از یکدیگر تفکیک کند. از نظر دکتر یونس شکرخواه؛ یکی از کارشناسان رسانه، سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که  هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا این‌که میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد. سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا از سفره‌ی رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شویم.

• رژیم مصرف رسانه­ های مجازی

حال که تاحدی با رژیم مصرف رسانه­ای آشنا شده­ایم لازم است بخش ویژه­ای را نیز برای رسانه­ های مجازی در نظر بگیریم. از آنجا که در رسانه­ های مجازی و شبکه ­های اجتماعی کاربران نقش فعال­تری نسبت به سایر رسانه­ ها دارند و از مخاطب به کنشگر و کاربر تبدیل می­شوند، شبکه­ های اجتماعی و رسانه ­های مجازی بیشتر از سایر رسانه­ ها افراد را در معرض اعتیاد رسانه ­ای قرار می­دهند.

در حال حاضر ده­ها نرم­افزار و شبکه­ اجتماعی بر روی تلفن­های همراه افراد نصب است که هر کدام از آنها در کنار شباهت­های کلی، خدمات و ویژگی­های متمایزی دارند که باعث می­شود کاربران مجموعه ­ای از آنها را برای مصرف روزانه خود انتخاب نمایند. هر کدام از این شبکه­ های اجتماعی و پیام­رسان­ها نیز با میلیون­ها کانال و صفحه، روزانه در حال تولید انبوه اطلاعات هستند که پرسه زدن در آنها می­تواند تمام زمان­ های خالی یک کاربر را به خود اختصاص دهد. بنابراین برای رهایی از این انبوه اطلاعات نیاز به مدیریت مصرف اطلاعات داریم. برای تنظیم رژیم مصرف رسانه­ ای در وهله نخست لازم است کاربران اهداف خود را از مصرف رسانه تعیین کنند و ناظر به این اهداف نیازسنجی رسانه ­ای صورت گیرد. ارتباطات و دسترسی به اخبار و اطلاعات یکی از مهم­ترین و شایع­ترین نیازهای افراد برای دسترسی به رسانه ­ها می­باشد. بارها تجربه کرده ­ایم که برای انجام امری به سراغ تلفن همراهمان می­رویم اما پس از ارتباط با شبکه، حجم پیام­های دریافتی به قدری بالا است که می­تواند ساعت­ها ما را به سمت صفحات و کانال­های متعدد ببرد و به صورت کلی کنترل ما را به دست بگیرد و پس از ساعت­ها یادمان می­آید که هدف اصلی را فراموش کرده­ایم. در چنین حالتی به جای آنکه کاربر، رسانه را مدیریت نماید، رسانه و انبوه اطلاعات، کاربر را تحت کنترل و مدیریت خود درآورده است و او را به هر سوی که می­خواهد هدایت می کند. در صورتیکه اگر کاربر برای هر هدف خود یک منبع اصلی را تعیین کرده باشد، اطلاعات نمی­توانند او را تحت کنترل خود درآورند. به عنوان نمونه برای دسترسی به اخبار مهم و اطلاعات روز، نیازی نیست ده­ها کانال و صفحه خبری را دنبال نماییم و هر روز مجبور به مرور اطلاعات تکراری در آنها باشیم. یک کانال خبری معتبر می­تواند منبعی کافی برای نیاز روزانه خبری ما در فضای مجازی باشد. در حوزه سرگرمی نیز همین قانون حکمفرما است. بلاگرهای اینستاگرامی روزانه ده­ها استوری و پست اینستاگرامی برای مخاطبانشان منتشر می­کنند که بسیاری از کاربران به عمده آنها نیازی ندارند و لازم نیست تمام وقت خود را برای بررسی این محتوای بدون کاربرد صرف کنند. فروشگاه­های آنلاین نیز جزو دام­های دیگری هستند که در فضای مجازی کاربران را به سمت خود می­کشند و می­توانند در ساعات طولانی کاربران را بدون هدف خاصی تحت هدایت خود بگیرند.  

• اضافه بار اطلاعاتی و رژیم مصرف رسانه ­ای

اصطلاح اضافه بار اطلاعاتی اولین بار توسط برترام کراس در کالج هانتر آمریکا و در اثر تحقیقاتی اش با عنوان «مدیریت سازمان ها» مطرح شد. ولی توسط آلوین تافلر نویسنده و آینده پژوه آمریکایی در سال 1970 معروف گردید. آلوین تافلر در کتابش با عنوان "شوک آینده" پیش بینی کرده بود تولید و گسترش روز افزون اطلاعات در نهایت منجر به ایجاد آسیب هایی در زندگی کاری و اجتماعی افراد خواهد شود. اضافه بار اطلاعاتی موضوعی است که پس از پیدایش فضای مجازی و شبکه ­های اجتماعی به یک معضل بزرگ تبدیل شده است و به شرایطی اطلاق می­شود که مقدار اطلاعات وارد شده به مغز بیشتر از توانایی مغز برای پردازش آن می­باشد. همانگونه که در مرحله تصمیم ­گیری اطلاعات ناقص افراد را دچار سردرگمی می­کند، اضافه ­بار اطلاعاتی نیز می­تواند باعث سردرگمی افراد، خستگی و اختلال در تصمیم ­گیری شود. در چنین شرایطی رژیم مصرف رسانه­ای کمک می­کند انبوه اطلاعات تحت کنترل کاربران در بیاید و با هدفمند کردن اطلاعات مصرفی، معضل اضافه بار اطلاعاتی برای کاربران ایجاد نگردد.