جهان در آستانه بحران غذایی

در حالی که کشورهای جهان تا حدی از بحران های ناشی از ویروس کرونا رهایی یافته بودند، جنگ اوکراین شوک دیگری را به جهان وارد کرد. جنگ اوکراین علاوه بر بازارهای انرژی و اقتصادی، شعله خود را به جان بازار مواد غذایی در جهان نیز انداخته و این بخش مهم را تحت تاثیر قرار داده است.  جدای از تاثیرات سیاسی این بحران که غرب و شرق را رو درروی یکدیگر قرار داده است، پیامدهای منفی جنگ اوکراین بازار کالاها را متلاطم و امنیت غذایی را دچار چالش کرده است.

روسیه و اوکراین در مجموع حدود 25 درصد صادرات گندم و جو در جهان را در اختیار دارند که با تداوم جنگ، بخش اعظم این محصولات از بازارهای جهانی حذف خواهد شد و تاثیرات غیر قابل جبرانی خواهد داشت. اوکراین میلیونها هکتار زمین حاصل خیز دارد که برای کشت گندم و محصولات کشاورزی اختصاص یافته و ادامه جنگ کاشت مجدد این محصولات را به تاخیر می اندازد و به دلیل نیازهای شدید جبهه های نبرد برای مواد غذایی، بخشی از این زنجیره غذایی برای تامین نیازهای داخلی اختصاص خواهد یافت. 

اوکراین پنجمین تولید کننده ذرت در دنیا محسوب می ‌شود و همچنین سومین تولید کننده روغن آفتابگردان در دنیا که مورد استفاده بسیاری از کشورهای اروپایی است و کمبود این اقلام می تواند چالشهای بزرگی را برای کشورها ایجاد کند. بر اساس آمارها، قیمت گندم در حال حاضر در بازارهای بین المللی نسبت به سال 2021 نزدیک به 100 درصد افزایش پیدا کرده و قیمت مواد غذایی به بالاترین رقم از سال 2008 رسیده است.

علاوه بر کاهش صادرات روسیه و اوکراین، ترس از تداوم جنگ و کمبودها در جهان سبب شده تا برخی کشورها محدودیتهایی را در صادرات مواد غذایی خود اعمال کنند. روسیه، اندونزی و ترکیه از صادرات بسیاری از اقلام خودداری کرده اند، زیرا احتمال می ‌دهند جمعیت این کشور‌ها به آن‌ها نیاز پیدا کنند. کارشناسان هشدار داده اند این نوع اقدامات حمایت گرایانه از سوی کشورها، با توجه به کاهش میزان تولیدات اوکراین، تحریم‌های اعمال شده علیه صادرات روسیه، و مشکلات ایجاد شده برای زنجیره تامین ناشی از همه گیری کرونا، باعث خواهد شد کمبود غذا در جهان به شکلی جدی رخ دهد.

کمبود مواد غذایی در جهان که ناشی از جنگ اوکراین است، هشدارهای جهانی را به همراه داشته است. سازمان ملل با انتشار گزارشی گفته تعداد افرادی که غذای کافی برای مصرف روزانه خود ندارند در سال 2021 به بالاترین حد خود در جهان رسید. کارشناسان سازمان ملل هشدار داده اند جنگ اوکراین تاثیر منفی بر روند تولید غذا در سراسر جهان گذاشته است و در سال 2022، بحران غذایی ممکن است به بالاترین میزان خود برسد.  

سازمان ملل هشدار داد که افزایش شدید قیمت غذا و سوخت به دلیل جنگ اوکراین، آفریقا را در معرض بحرانی بی‌ سابقه قرار داده است. حدود 40 درصد گندم و ذرت اوکراین به کشورهای خاورمیانه و آفریقا صادر می شود و کشورهای شرق آفریقا بیش از 80 درصد گندم خود را از اوکراین و روسیه وارد می کنند که در صورت قطع صادرات این مواد، آفریقا دچار بحران گسترده ای خواهد شد. آفریقایی ها قربانیان اصلی بحران اوکراین هستند که در صورت تدام جنگ و ناامنی غذایی میلیونها نفر در این قاره به کام مرگ خواهند رفت. بحران اوکراین بر خاورمیانه هم تاثیر خود را گذاشته و نان و برخی مواد غذایی در این کشورها نیز افزایش قیمت دو برابر را تجربه کرده است. 

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل گفته است مشکل امنیت غذایی در جهان بدون احیای تولیدات کشاورزی اوکراین و صادرات مواد غذایی و کود روسیه به بازار جهانی حل نمی ‌شود. موسسه بین المللی مطالعاتی سیاست مواد غذایی هم در گزارشی که اخیرا منتشر کرده است، ناامنی غذایی در جهان را یک خطر جدی خوانده و پیشنهاد کرده که باید درباره تحریم ‌های اعمال شده علیه روسیه و محدودیت‌ های صادراتی کشورها، برای حفاظت از امنیت غذایی جهان تجدید نظر شود.

برنامه جهانی غذا (WFP) هم در گزارشی با اشاره به تاثیر جنگ اوکراین دو سناریو در مورد ناامنی غذایی ترسیم کرده است که طبق سناریوی اول تخمین زده می شد 33 میلیون نفر در جهان به دلیل جنگ دچار گرسنگی شدید شوند و سناریوی دوم حاکی از آن است که این رقم به 47 میلیون نفر خواهد رسید. بر این اساس، شمار افرادی که از گرسنگی در جهان رنج می برند، با احتساب آمار کسانی که قبل از جنگ روسیه و اوکراین با گرسنگی شدید دست و پنجه نرم می‌کردند، در سال 2022، به 323 میلیون نفر می‌رسد.

کمبود و گرانی مواد غذایی در غرب

پس لرزه های جنگ اوکراین در کشورهای غربی که همواره با مازاد مواد غذایی روبرو بودند نیز قابل مشاهده است و بر اساس گزارشهای منتشر شده، در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکا برخی مواد غذایی کمیاب شده است. اروپاییها که در خط مقدم بحران اوکراین قرار دارند، سیاستهای جیره بندی مواد غذایی را اعمال کرده اند و برخی مواد از جمله گندم و روغن در فروشگاهها نایاب شده است. به گفته کارشناساسن اروپایی ادامه بحران غذایی در قاره سبز می تواند میزان تورم در اروپا را در ماههای آینده تشدید کند. 

انگلیس که هر اقدامی برای ادامه بحران در اوکراین انجام می دهد، یکی از کشورهایی است که با بحران مواد غذایی گسترده روبرو است. گرانی بی‌ سابقه مواد غذایی در انگلیس با افزایش شدید بهای مواد غذایی، زندگی برای شهروندان این کشور را بیش از پیش دشوارتر شده است و گفته می شود افزایش بهای مواد غذایی در انگلیس از آوریل سال ۲۰۱۳ تاکنون بی ‌سابقه است. همچنین روغن خوراکی در انگلیس سهمیه ‌بندی شده و قیمتها کالاها و مواد خوراکی افزایش یافته است. در آلمان هم که بزرگترین اقتصاد اروپا است، فروشندگان و مصرف‌ کنندگان این روز‌ها بابت کمبود مواد غذایی و خالی بودن قفسه‌ ها، حسابی عصبانی شده‌ اند و قیمت گوشت، روغن خوراکی و آرد در حال افزایش است.

امریکا هم که سالانه میلیونها تن مواد غذایی مازاد خود را برای تعادل قیمت در بازارهای خود به دریا می ریخت، از بحران اوکراین در امان نمانده و این جنگ دامن آمریکاییها را هم گرفته است. رسانه های غربی گزارش داده اند که سفره آمریکایی ‌ها به علت افزایش شدید مواد غذایی کوچکتر شده و جنگ در اوکراین و افزایش قیمت گاز طبیعی و حتی کود شیمیایی که آمریکا یکی از وارد کنندگان اساسی آن از روسیه است موجب افزایش قیمت انواع کالا‌ها و اجناس در آمریکا شده است. گزارش‌های صادره از مؤسسات اقتصادی مانند «بانک آف آمریکا» درباره افزایش قیمت‌ ها از جمله مواد غذایی اساسی مانند نان و گوشت و شیر تا پایان سال کنونی میلادی هشدار داده است. تحلیلگران آمریکایی هشدار داده اند که میزان تورم آمریکا که برای چند دهه زیر 7 درصد باقی مانده بود تا پایان سال 2022، به 9 درصد خواهد رسید که برای اقتصاد این کشور فاجعه بار توصیف شده است.

باتوجه به اینکه ابعاد جنگ اوکراین هر روز در حال گسترش است، نمی توان افق روشنی برای پایان آن متصور بود و تداوم این بحران می تواند جهان را با چالشهای بزرگی مواجه کند که غلبه بر این مصایب بشری، نیازمند مدیریت و تصمیمات سختی است که کشورهای تاثیر گذار در این بحران باید اتخاذ کنند.