راهکارهایی برای حمایت از خانوار در مقابل گرانی دارو

پایگاه رهنما:

مسئله‌ی قیمت دارو، بسیار حیاتی و کلیدی است. چون هزینه‌ی دارو و درمان را اگر نسبت به درآمد خانوار محاسبه کنیم، سهم قابل توجهی در درآمد طبقات پایین دارد. با اندکی شوک در قیمت دارو، با توجه به اینکه به تعبیر اقتصادی، معمولاً کشش درآمدی تقاضای این کالا پایین است -یعنی با تغییر در قیمت آن یا درآمد واقعی افراد، بیماران نمی‌توانند خرید دارو را کنار بگذارند-، آسیب جدی به اقتصاد خانوار وارد می‌شود. اخیراً از یک سو بحث‌هایی در مورد حذف ارز 4200 تومانی دارو مطرح شده است. این خبر، در کنار افزایش قیمت برخی داروها، این گمانه‌زنی را تقویت کرده که ممکن است دولت به صورت پنهان، اقدام به حذف ارز برای واردات دارو کرده باشد. ماجرای ارز 4200 تومانی دارو چیست!؟ آیا حذف شده است!؟ حذف آن چه تبعات اقتصادی و اجتماعی‌ای خواهد داشت!؟ در این یادداشت به بررسی پاسخ‌هایی برای این پرسش‌ها خواهیم پرداخت.

• افزایش قیمت

مردم وقتی به داروخانه می‌روند، با افزایش قیمت‌ مواجه می‌شوند. بنابراین این واقعیتی است که نمی‌توان آن را کتمان کرد. مهدی رضایی -معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران- با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۵۶۰ قلم دارو افزایش قیمت داشتند، گفت: در سال گذشته افزایش قیمت حدود ۴۶۰ قلم دارو در پوشش بیمه‌ای قرار گرفت و ۱۰۰ قلم دارو به دلیل عدم وجود اعتبارات در پوشش بیمه‌ای بیمه سلامت قرار نگرفت. به گفته‌ی او، قرار بود طبق تعهدات تنها ۱۵ درصد قیمت دارو افزایش پیدا کند، اما این میزان به بیش از ۳۵ تا ۴۰ درصد رسید. سازمان‌های بیمه‌گر که در ابتدای سال موظف شده بودند تنها ۱۵ درصد افزایش قیمت دارو را تعهد کنند، متاسفانه برای پوشش افزایش قیمت بیش از ۱۵ درصد اقدامی نکردند. همین افزایش قیمت‌ها که البته این روزها هم ادامه دارد، باعث شده است این گمان در افکار عمومی تقویت شود که دولت در عمل و به‌صورت پنهانی ارز 4200 تومانی دارو را حذف کرده است.

• ماجرای ارز 4200

اما ماجرای ارز 4200 تومانی چیست!؟ در سال 1397 و با خروج آمریکا از برجام، نرخ ارز جهش کرده بود و دولت وقت، برای آنکه جلوی افزایش قیمت دلار را بگیرد، اعلام کرد که به هر کسی که نیاز دارد، ارز 4200 تومانی خواهد داد و معامله با هر نرخی غیر از این، قاچاق است! این سیاست اما نتوانست جلوی افزایش قیمت را بگیرد. بازار به این اظهارات اسحاق جهانگیری واکنش منفی نشان داد. چون دولت نمی‌توانست آن میزانی که آن روز برای ارز تقاضا وجود داشت را تامین کند. لاجرم بازار سیاه تشکیل شد و نرخ ارز نیز حتی تا 19 هزار تومان بالا رفت. دولت در مقابل، برای اینکه بتواند مقداری جلوی تورم را بگیرد، متعهد شد که برای واردات کالاهای اساسی، ارز 4200 تومانی می‌دهد. فساد گسترده‌ای در پی این سیاست ایجاد شد و در نهایت، از یک سو با اقدامات دستوری و از سویی با محدود شدن ارز 4200 تومانی به چند قلم خاص، از جمله نهاده‌های دامی و دارو و همچنین تقویت نظارت، دولت تلاش کرد قیمت برخی کالاها -مانند دارو، نان و مرغ- را پایین نگه‌دارد. اگر چه وضع مقداری بهتر شد، اما برخی معتقد بودند آن مقداری که دلار خرج می‌شود، قیمت این کالاها متوقف نشده است. بنابراین تلاش کردند ارائه‌ی ارز 4200 تومانی متوقف شود و در ازای آن، به یارانه‌ی نقدی افزوده شود.

• حذف نمی‌شود

رئیس کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی در مورد حذف ارز 4200 تومانی گفته است: دولت یک میلیارد دلار برای تامین ارز مورد نیاز حوزه دارو و تجهیزات پزشکی در نظر گرفته است؛ ارز ترجیحی 4200 تومانی دارو حذف نخواهد شد. او تاکید کرد که بانک مرکزی اکنون، بودجه‌ی لازم برای ارز 4200 تومانی را پرداخت می‌کند. او همچنین گفت که مجلس در صدد آن است تا با طراحی‌ها و سامانه‌هایی، ارز مربوط به دارو را به مصرف‌کننده نهایی برساند تا اولا اصابت این یارانه به نقطه هدف تنظیم شود. در ثانی چون مسیر کوتاه شده و یارانه مستقیم به سمت مصرف کننده می‌رسد، امکان رانت، فساد و قاچاق را از بین برود. با وجود تاکید رئیس کمیسیون اصل 90، سوال اینجاست که پس چرا قیمت ارز بالا می‌رود!؟ به نظر می‌رسد به این دلیل باشد که اولاً این مبلغی که بانک مرکزی در نظر گرفته، همه‌ی داروها را شامل نمی‌شود و بسیاری از داروهای مهم، از این حمایت دور افتاده‌اند. در ثانی، احتمالاً بخشی از تورم در قیمت داروها به دلیل تورم بی‌سابقه در کشورهای سازنده‌ی آن‌ها -یعنی کشورهای اروپایی- باشد.

• دو راهکار مهم

اخیراً به دلیل افزایش حجم پول در آمریکا و کشورهای اروپایی برای حمایت از کسب‌و‌کارها و خانوارها در مقابل بحران و رکود ناشی از کرونا، تورم در غرب تشدید شده است. جنگ اوکراین و روسیه نیز مزید بر علت شد و رقم تورم میانگین در اروپا را به رقم بی‌سابقه‌ای رساند. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد دولت باید دو کار مهم برای حمایت از خانوار ایرانی انجام دهد. نخست اینکه بخشی از درآمد ارزی ما می‌تواند صرف تحقیق و توسعه در داروسازی شود تا داروی ایرانی بتواند نیاز داخلی را پوشش دهد. حتی ممکن است به دلیل ارزان بودن، داروی ایرانی بتواند بازارهای جهانی را هم در این شرایط تورمی تصاحب کند. دومین اقدام مهم نیز تقویت پوشش‌های بیمه‌ای است. فقدان این اقدامات، می‌تواند طبقات فقیرتر با بحران‌های جدی مواجه کند.