پدافند اقتصادی روس ها مقابل تحریم

جنگ روسیه و اوکراین، تبعات اقتصادی جالبی در سطح بین‌المللی داشت. شاید ابتدا برخی اقتصاددانان می‌گفتند پوتین قمار کرده است و اقتصاد روسیه را با این اقدام نابود خواهد کرد، اما کمتر کسی به آسیب‌پذیری کشور‌های غربی توجه می‌کرد. اگر چه جنگ، آسیب‌های جدی برای اقتصاد و زیرساخت‌ها در اوکراین داشته و اقتصاد روسیه را نیز با اخلال‌هایی مواجه خواهد کرد، اما تورم در کشور‌های اروپایی از یک سو و بازیابی قدرت خرید روبل در روسیه از سوی دیگر نشان داد شاید محاسبات کرملین چندان هم غلط نبوده است. در این یادداشت با مروری بر اقدامات روسیه در کنترل قدرت خرید پول ملی خود خواهیم دید که چرا اگر چه در این جنگ هم روسیه بازنده است و هم غرب، اما می‌توان گفت: پوتین با نوعی شکست موفقیت‌آمیز از این جنگ خارج خواهد شد؛ یعنی آسیبی که می‌زند بیش از آسیبی است که می‌بیند و در نهایت با جلوگیری از پیش‌روی ناتو، میوه‌های امنیتی نیز از این منازعه خواهد چید.
• بازیابی سریع
تبعات اقتصادی این جنگ، می‌تواند درسی برای ایران نیز باشد. تا پیش از آغاز جنگ، ایران کشوری بود که بیشترین حجم تحریم از سوی غرب را تحمل می‌کرد. پس از جنگ، اما روسیه با موجی از تحریم‌ها مواجه شد و جای ایران در رتبه‌ی نخست بیشترین تحریم‌ها را گرفت. اما چه اتفاقی برای ارزش پول ملی این کشور افتاد؟! روز آغاز جنگ اوکراین، هر دلار آمریکا برابر با ۸۰ روبل روسیه بود. پس از ده روز، ارزش روبل به کمترین میزان خود (یعنی هر دلار برابر با ۱۲۰ روبل) رسید، اما پس از آن به مرور قدرت خرید روبل بازگشت و اکنون هر دلار برابر با ۸۳ روبل است. اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کردند که روسیه تورم ۲۰ درصدی را تجربه کند، اما با سرعت عمل این کشور در مهار قیمت دلار، به‌نظر می‌رسد باید در پیش‌بینی‌ها تجدید نظر کنند. البته چیزی که به نظر می‌رسد تحقق یابد، رشد اقتصادی منفی در سال جاری است. اگر جنگ چند ماه دیگر تداوم داشته باشد، رشد اقتصادی روسیه منفی خواهد شد.
• اقدام به‌موقع
تجربه البته نشان داده که اثر چنین تحریم‌هایی در رشد اقتصادی میراست و کشور‌ها مجدداً دیر یا زود می‌توانند به رشد اقتصادی مثبت خود بازگردند. ایران با اینکه اقتصادی ضعیف‌تر از روسیه داشت، توانست در نیمه‌های سال ۱۳۹۹ رشد اقتصادی مثبت خود را بازیابی کند و این روند تا کنون ادامه داشته است؛ بنابراین در روسیه نیز همین اتفاق خواهد افتاد. اما روسیه برای مهار ارزش دلار در مقابل روبل، چه کرد؟! روس‌ها ابتدا مبادلات بانکی ارزی را محدود کردند و از این طریق توانستند تقاضا برای دلار را مقداری کنترل کنند تا ارزش آن نسبت به روبل بالاتر نرود. همچنین بانک مرکزی روسیه از اواخر فوریه بخشی از صادرکننده‌ها را مجبور کرد که ۸۰ درصد از درآمد ارزی حاصل از صادرات خود را به روبل تبدیل کنند. از این طریق تقاضا برای روبل را بالا برد تا ارزشش حفظ شود. اقدام مهم سوم این بود که پوتین اخیراً اعلام کرد کشور‌های «غیر دوست» برای واردات گاز از روسیه، باید در بانک‌های این کشور حساب باز کنند، روبل دریافت کنند و بهای گاز را به روبل بدهند! این یعنی آن‌ها مجبورند به اقتصاد روسیه دلار تزریق کنند و روبل تقاضا کنند.

• مسئله قحطی
این اقدامات باعث شد انتظارات نسبت به آینده در روسیه نیز مثبت شود و عملاً جلوی هجوم مردم به سمت خرید دلار را گرفت. اقدام به‌موقع سیاستی در کنترل کردن انتظارات بسیار مهم است. این اقدامی است که اروپایی‌ها از پس آن بر نیامدند و بنابراین انتظارات، می‌تواند روند افزایشی تورم در آن کشور‌ها را تشدید کند. استمرار جنگ، برای کشور‌های اروپایی اصلاً خوب نیست. با آغاز جنگ، روسیه صادرات شکر، نی‌شکر و غلات را متوقف کرده است. صادرات گندم، ذرت، روغن آفتابگردان و کود نیز از اوکراین متوقف شده است. کشور‌هایی مانند آرژانتین، مجارستان، اندونزی، الجزایر، مصر و کامرون نیز صادرات برخی محصولات غذایی را متوقف کرده‌اند؛ بنابراین اگر جنگ در بلندمدت ادامه داشته باشد و متوقف نشود، بحران مواذ غذایی و مساله‌ی قحطی جدی است. در چنین شرایطی، اروپا و غرب راهی ندارد جز اینکه با دادن باج‌های امنیتی و اقتصادی به روسیه، به مسئله خاتمه دهد.
• شکست موفقیت‌آمیز
بنابراین همان‌طور که پیش‌تر در مقدمه نیز ذکر شد، اگر چه روسیه در جنگ اوکراین آسیب‌های اقتصادی‌ای دیده است، اما اولاً غرب نیز متحمل آسیب‌های جدی شده (مثلاً نرخ تورم در این کشور‌ها بالا رفته و افت قدرت خرید طبقات پایین درآمدی حتی ممکن است قدرت سیاسی در این کشور‌ها را نیز دستخوش تحولاتی کند) و در ثانی، احتمال قحطی و بحران مواد غذایی جدی است و غربی‌ها چاره‌ای ندارند جز پذیرش شروط روسیه در مورد ناتو و اوکراین؛ بنابراین اگر چه روسیه نیز در اثر این جنگ، با شکست‌های اقتصادی مواجه خواهد شد، اما چون آسیب اقتصادی غرب نیز قابل توجه بوده و از سویی کرملین امتیازات امنیتی لازم را دریافت خواهد کرد، می‌توان این جنگ را «شکست موفقیت‌آمیز» پوتین نامید!