پیدا و پنهان محتواهای آموزشی در فضای مجازی

رشد کسب و کار‌ها در فضای مجازی باعث شده تا افراد و صاحبان تجارت برای معرفی خود یا محصولاتشان به تولید محتوای مجازی بپردازند و یکی از پر طرفدارترین محتوا‌ها هم محتوا‌های آموزشی است که به رایگان در صفحات مجازی منتشر می‌شود و علاوه بر تبلیغ فرد یا کسب و کار او، علاقمندان را هم به دنبال کردن محتوا‌های تولید ترغیب می‌کند و از این طریق، به مقصود خود دست می‌یابد. اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که آیا آموزش‌های ارائه شده دارای استاندارد‌های لازم هستند و آیا می‌توان این آموزش‌ها را ارزیابی و کیفیت سنجی کرد؟
اگرچه تا پیش از شیوع کرونا، بسیاری از افراد از بستر شبکه‌های اجتماعی برای ساخت و ترویج محتوا‌های آموزشی استفاده می‌کردند، اما شیوع کرونا باعث شد تا انتشار این محتوا‌ها رنگ و بوی جدی‌تری به خود بگیرد. حتی در برخی موارد، اشخاص مشهور، با محدود کردن صفحات خود، اجازه اشتراک صفحه مجازی را تنها در ازای دریافت پول به افراد می‌دادند و بالتبع نیز ارائه آموزش‌ها در فضای خصوصی صفحه و تنها برای مشترکان قابل دسترسی بود. اما بسیاری افراد نیز، در صفحات باز و بدون محدودیت و صرفا با هدف معرفی خودشان یا محصولاتشان اقدام به ساخت و نشر محتوا‌های آموزشی می‌کردند. محتوا‌هایی که گاهی البته با استقبال مخاطبان هم مواجه می‌شود.
محتوا‌های آموزشی که به وفور در شبکه‌های اجتماعی در حال تولید و بازنشر است؛ دایره گسترده‌ای را به خود اختصاص می‌دهد. از خیاطی، آشپزی و امور خانه‌دار گرفته تا تعمیر خودرو، موبایل و حتی آموزش‌های حقوقی و حسابداری! هرکسی با هر عنوانی می‌تواند یک صفحه در شبکه‌های آموزشی ایجاد کند، محتوایی را تولید کند و با دیگران بازنشر کند. اگرچه برخی محتوا‌ها عمومی هستند و شاید نیاز به تخصص خاصی نداشته باشند، اما به طور حتم، برخی مسائل، مثل آموزش‌های حقوقی، مالیاتی، مشاوره‌های روانشناسی و خانوادگی و ... نیاز به تخصص، تحصیلات و صلاحیت‌هایی دارد، که فقط برخی افراد جامعه از چنین صلاحیتی برخوردار هستند و ورود سایرین به این حوزه‌ها، نه تنها چیزی به آموزش عمومی مردم اضافه نمی‌کند که در مواردی می‌تواند مشکل آفرین هم باشد.
• متخصص یا فرد عادی؟
یکی از موضوعات مهم در ارائه یک محتوای آموزشی، چه در دنیای حقیقی باشد و چه در دنیای مجازی، تخصص شخص آموزش دهنده در موضوع مورد بحث است. به خصوص در مواردی که محتوای آموزشی از حساسیت بیشتری نسبت به سایر موضوعات برخوردار است. به خصوص اینکه مطابق قوانین موجود، در برخی موضوعات تخصصی مانند پزشکی، امورحقوقی، مشاوره، روانشناسی و مهندسی تنها افراد صاحب پروانه تخصصی اجازه ارائه مشاوره دارند، و سایر افراد از انجام مشاوره تخصصی در این خصوص منع شده‌اند.
بر اساس قوانین موجود، در خصوص مشاوره‌های حقوقی، تنها افراد دارای پروانه وکالت یا مشاوره معتبر که از سوی کانون وکلای دادگستری یا مرکز امور مشاوران و وکلای قوه قضاییه صادر شده است، اجازه ارائه مشاوره دارند و دخالت سایر افراد در این امور، در برخی موارد جرم هم تلقی می‌شود. این در شرایطی است که بسیاری از آموزش‌های حقوقی در فضای اینستاگرام توسط دانشجویان حقوقی یا کسانی ارائه می‌شود که حتی حداقل‌های لازم در این خصوص را نیز ندارد.
یا در خصوص تزریق ژل، بوتاکس و برخی اعمال زیبایی سطحی، انجام تمامی این امور باید زیر نظر پزشک انجام شود و این در حالی است که سالن‌های آرایشی بانوان یا بلاگر‌های اینستاگرامی نه تنها زیر نظر پزشک فعالیت نمی‌کنند که حتی خودشان را متخصص امور هم می‌دانند و در قالب محتوای آموزشی، اشخاص را به مراکز خود دعوت می‌کنند و البته مسئولیتی هم در قبال خسارت وارده ندارند.
موضوع دیگر در خصوص مشاوره‌های روانشناسی و خانوادگی است که ارائه برخی راهکار‌های غلط می‌تواند یک زندگی را از هم بپاشد، اما برخی افراد فاقد صلاحیت لازم، با راه اندازی صفحات تخصصی مشاوره به شهرت آنچنانی رسیده و چنان بر مستند سخنرانی می‌نشینند که هیچ کس حتی باور نمی‌کند که چنین ممکن است اصلا تحصیلات لازم را هم نداشته باشد.
یک اصل اساسی، در ارائه هرگونه محتوای آموزشی، داشتن تخصص، تحصیلات و صلاحیت است و مخاطبان فضای مجازی باید این آگاهی را داشته باشند که تا از صلاحیت شخصی مطمئن نشده‌اند نمی‌توانند به آموزش‌ها یا مشاوره‌های ارائه شده، دل خوش کرده یا به آن عمل کنند.
• تقلب و سرقت ادبی مشکل بزرگ محتوا‌های آموزشی
مشکل دیگری که در ارائه آموزش‌های اینستاگرامی یا ارائه محتوا‌های اینچنینی وجود دارد، تقلب و سرقت محتوا از کتب تخصصی، اشخاص دارای صلاحیت یا سایر مراجع مشمول حمایت قانونی است. در واقع افراد با تقلب، مطالب علمی دیگران را به نام خود به خورد مخاطب می‌دهند و بدون اینکه مقررات قانونی در خصوص ارجاع به مطلب اصلی یا حفظ حقوق مولف را رعایت کنند، به انتشار این محتوا‌ها می‌پردازند. نمونه‌های گسترده‌ای از نقض حقوق مولفین و مصنفین در محتوا‌های آموزش مجازی می‌توان سراغ گرفت.
• مزیت‌های محتوا‌های آموزش مجازی
در کنار اشکالات و معایبی که در محتوا‌های آموزش مجازی وجود دارد، برخی محتوا‌های آموزشی بسیار مناسبی هم وجود دارد که قابل توجه بوده و می‌تواند برای مخاطب ارزش آفرین باشد. نمونه‌هایی از سخنرانی مراجع، علما و متخصصان شناخته شده در این حوزه وجود دارد که دیدن و شنیدن آن‌ها برای مخاطب ارزشمند است. همچنین آموزش‌های کاربردی روزانه مثل انواع آشپزی یا ساخت وسایل ابتکاری در منزل یا تعمیر برخی وسایل ساده از جمله موضوعاتی است که در مواقع ضروری می‌تواند به مخاطب برای حل مشکلاتش کمک کند.
محتوا‌های آموزشی، عمدتاً به صورت رایگان در اختیار مخاطب قرار می‌گیرند و با توجه به عدم نیاز به طی مسافت و حضور در کلاس‌های آموزشی، این فرصت را به مخاطب می‌دهد تا با دنبال کردن صفحات مورد علاقه‌اش، بدون مشکلات زمان و مکان، به این آموزش‌ها دسترسی داشته باشد. هرچند که در بالا هم تاکید شد، آموزش‌های تخصصی ابتدا باید با شناخت تخصص شخص ارائه دهنده باشد، و سپس به آن اعتماد کرد.