اقتصاد ترکیه در شوک جنگ اوکراین؛ آیا اردوغان از معرکه جان به در می‌برد؟

در حالی که ترکیه در سالهای اخیر با بحران اقتصادی دامنه‌داری دست و پنجه نرم می‌کند و این بحران در ماه‌های گذشته با سقوط تاریخی ارزش لیر بیشتر خود را نمایان کرد، بروز جنگ در اوکراین بار مشکلات اقتصادی ترکیه را افزایش داده و چشم‌انداز بهبود اوضاع اقتصادی را برای دولت اردوغان تیره کرده است.

روسیه و اوکراین دارای مرز دریایی مشترکی با ترکیه هستند و طی سال های اخیر ترکیه توانسته است تا میزان همکاری های خود را با دو کشور در حوزه های انرژی، اقتصادی، نظامی و تجارت افزایش داده و در حوزه گردشگری خود نیز درآمد بالایی را کسب کند چرا که گردشگران روس و اوکراینی بیشترین تعداد گردشگر را در این کشور تشکیل می دهند که این امر تاثیر زیادی بر اقتصاد ترکیه دارد. اما در این بین حمله روسیه به اوکراین و شروع جنگ در این کشور سبب شد تا ترکیه به دلیل وضعیت اقتصادی شکننده خود بیش از هر کشور دیگری نسبت به تبعات اقتصادی این جنگ احساس خطر کرده و در صدد حل آن از راه های دیپلماتیک برآمده است.

اهمیت روابط اقتصادی با روسیه و اوکراین برای ترکیه

اقدام دولت ترکیه در پیاده‌سازی و اجرای مدل اقتصادی خود که شامل کاهش نرخ بهره در راستای تقویت صادرات، سرمایه‌گذاری، کنترل تورم و تثبیت ارزش پول این کشور بود سبب شد تا در ماه‌های اخیر وضعیت شکننده‌ای را در اقتصاد خود تجربه کند به گونه‌ای که ارزش لیر این کشور با کاهش 44% روبرو شده و تورم به بیش از 50% افزایش یافت. علاوه بر افزایش قیمت دلار در این کشور، قیمت کالاهای اساسی و به ویژه انرژی نیز با افزایش روبرو بوده است که همین امر بر دامنه این شکنندگی و چالش اقتصادی ترکیه و همچنین نارضایتی مرم از سیاست های اقتصادی دولت افزوده است.

در چنین شرایطی با شروع جنگ اوکراین و روسیه به عنوان همسایگان دریایی ترکیه، این کشور ضمن تاکید بر حفظ تمامیت ارضی اوکراین در صدد میانجیگری برای حل سریعتر این بحران  برآمده است چرا که بخش زیادی از اقتصاد و بازار درآمدی این کشور در حوزه مختلف به روسیه و اوکراین مرتبط  می باشد؛ به طور مثال در حوزه انرژی وابسته به روسیه بوده و بیش از 40% گاز این کشور از طریق روسیه تأمین می شود و میزان تجارت ترکیه با روسیه در سال گذشته به 34.7 میلیارد دلار  افزاش یافته است. به دلیل این وابستگی به ویژه در حوزه انرژی به روسیه، ترکیه علیرغم رای مثبت خود به قطعنامه ضد روسی مجمع سازمان ملل، در رابطه با اعمال تحریم آمریکا علیه این کشور اعلام تمایل و همکاری نکرد.

 دراین بین میزان مبادلات تجاری ترکیه با اوکراین نیز در سال گذشته به 7.4 میلیارد دلار افزایش یافت که 2.5 میلیارد دلار از این میزان متعلق به صادرات ترکیه بوده و مابقی آن واردات ترکیه از آن اوکراین می باشد؛ همچنین علاوه بر همکاری های نزدیک اوکراین و ترکیه در حوزه صنایع نظامی، ترکیه از جمله بزرگترین سرمایه‌گذاران خارجی در اوکراین است. قابل ذکر است که دو کشور روسیه و اوکراین 70% واردات روغن آفتابگردان این کشور را در دست دارند.

از سوی دیگر شروع بحران سبب افزایش حدود 50% هزینه حمل و نقل در حوزه واردات برای ترکیه شده است و به همین میزان قیمت مواد غذایی و غلات در این کشور در حال افزایش است چرا که روسیه و اوکراین نزدیک به 80 %از واردات غلات ترکیه را تشکیل می دهند.

گردشگری، پاشنه آشیل اقتصاد ترکیه

بیشترین تاثیر جنگ اوکراین را می‌توان در حوزه صنعت گردشگری این کشور دید که منبع مالی مهمی برای ترکیه محسوب می شود و آثار سوء حاصل از این حوزه بر کل اقتصاد ترکیه تاثیر منفی خواهد داشت. با توجه به اهمیت این مسئله می توان گفت که در حوزه گردشگری، گردشگران روس و اوکراینی حدود 27% مجموع گردشگران ترکیه را تشکیل داده و تنها در سال 2021، حدود 5 میلیون گردشگر روس(19%) و بیش از 2 میلیون گردشگر اوکراینی(8%) وارد ترکیه شدند که این تعداد، سهم 15% در درآمدهای ترکیه داشته اند.

بولنت بولبول اوغلو، معاون رئیس فدراسیون هتلداران ترکیه با اشاره به تاثیر جنگ بر صنعت گردشگری این کشور گفت: «رزرو از روسیه در یک روز پس از حمله روز پنجشنبه 70 درصد کاهش یافته است و بدترین سناریو ممکن کاهش 5 تا 6 میلیارد دلاری درآمد گردشگری از دو کشور در سال 2022 باشد».

این در حالی است که ترکیه در صدد بود تا در سال جاری میزان درآمد خود را در این حوزه به 35 میلیارد دلار افزایش دهد که بحران جاری در اوکراین در صورت پایان نیافتن می‌تواند این چشم‌انداز را به شدت تحت تاثیر قرار دهد به همین دلیل ترکیه علیرغم سیاست دوپهلوی خود در موضع گیری ها در تلاش است تا با استفاده از زمینه های دیپلماتیک و نقش آفرینی در این بحران به عنوان یک میانجی به اهداف خود  دست یابد که از جمله این اهداف می توان به تلاش برای پایان دادن به بحران در میان همسایگان، بالا بردن جایگاه ترکیه در مناسبات روابط بین الملل به عنوان کشور تسهیلگر و کمک کننده در حل بحران و همچنین کمک به نجات اقتصاد و صنعت گردشگری این کشور، اشاره کرد.

از طرف دیگر اردوغان پیشنهاد داده است که دو کشور می‌توانند مبادلات تجاری و مالی خود را از طریق روبل انجام دهند تا تجارت سالانه با روسیه کمتر تحت شعاع تحریم‌ها قرار گیرد. با این وجود شرایط اقصادی ترکیه که اکنون به عنوان پاشنه آشیل اردوغان در رقابت‌های داخلی شناخته می‌شود با شکل‌گیری بحران اوکراین به سمت وخامت بیشتر پیش خواهد رفت و این وضعیت، مسیر سنگلاخی اردوغان برای بهبود شرایط اقتصادی تا انتخابات سال آینده (نیمه سال2023) شهرداری‌ها را صعب العبور می‌کند. انتخاباتی که همانند یک رفراندوم عمومی در مورد آینده سیاسی اردوغان، حکم مرگ و زندگی را برای او دارد.