تاریخ پرفرازونشیب حزب کنگره مردمی یمن؛ از رویارویی با انقلاب تا همپیمانی با انصارالله

یمن از کشورهای مهم منطقه غرب آسیا محسوب می‌شود که در طول سه گذشته، از زمان اتحاد شمال و جنوب و تشکیل دولت متحد در سال 1994 تاکنون، تاریخی پرفرازونشیب و مملو از تحولات دگرگون‌ساز را تجربه کرده است و در این میان بی‌شک انقلاب مردمی سال 2011 و جنبش اعتراضی سال 2014، که تبلور نقش‌آفرینی و ظهور نیروی قدرتمند جدیدی در عرصه سیاسی یمن بود، نقطه عطفی در تاریخ معاصر این کشور و حتی هندسه قدرت و نظام امنیتی شبه جزیره عربستان محسوب می‌شود.

در بعد داخلی یمن، روابط قدرت میان بازیگران و رقبای عمده عرصه سیاسی، نسبت به سالهای پیش از انقلاب شاهد تغییرات بنیادین بوده است که از آن جمله می‎‌توان به روابط میان حزب انصارالله، به عنوان جناح اصلی قدرت در صنعا در دوران جدید و حزب کنگره مردمی یمن، به عنوان قدرت بلامنازع حاکم در دوران طولانی پس از اتحاد یمن تا انقلاب فوریه 2011، اشاره کرد.

حزب کنگره و شکاف‌های ناشی از سقوط از قدرت

تا قبل از سال 2011، حزب کنگره با داشتن اکثر کرسی های پارلمان به طور انحصاری دولت را کنترل می کرد. اما در پی اعتراضات مردمی سال ۲۰۱۱ استعفای برخی مقامات از کابینه و مجلس اولین گام در جهت افول این حزب بود. سپس ابتکار کشورهای خلیج فارس حزب کنگره را از وضعیت خود به عنوان حزب حاکم محروم و آن را به یکی از شرکای کابینه تحت رهبری مخالفان تنزل داد.

زمانی که منصور هادی رئیس جمهور مستعفی و فراری یمن در فوریه 2012 ریاست جمهوری را بر عهده گرفت، کنگره عملا به حزبی با دو رئیس تبدیل شد: علی عبدالله صالح رئیس حزب بود و همچنان شبکه اصلی وفاداران خود را رهبری می‌گرد، اما منصور هادی به عنوان رئیس جمهور جدید یمن می خواست ریاست کنگره را بر عهده بگیرد. رقابتی که عملا به شکاف در ساختار حزب کنگره انجامید.

با این حال، مسئله کنترل بر بودجه حزب، روابط بین هادی و صالح را بیشتر تیره کرد. هادی پس از روی کار آمدن به عنوان رئیس جمهور، منابع پولی حزب در نزد بانک مرکزی یمن را، مصادره کرد. او بعداً دستور تعطیلی شبکه تلویزیونی الیمن الیوم تحت کنترل صالح را نیز صادر کرد، مسجد الصالح را که صالح به عنوان یک پروژه بزرگ ساخته بود، موقتاً تعطیل کرد  و شرکت در جلسات حزب را متوقف کرد.

رقابت بین آنها در اواخر سال 2014 تشدید نیز شد، یعنی زمانی که صالح به درخواست هادی توسط سازمان ملل تحریم شد و باعث شد که عبدالله صالح، هادی را از سمت های حزبی خود برکنار کند. او همچنین عبدالکریم العریانی، یک چهره سیاسی کهنه کار در این حزب  به عنوان معاون دومی را از سمت خود برکنار کرد. مقامات حزب در جنوب و عدن، اقدامات صالح را محکوم کردند و از هادی خواستند تا ریاست حزب را خود بر عهده بگیرد.

انشعاب در حزب کنگره با تجاوز ائتلاف سعودی در سال 2015 وخیم‌تر شد و چهره های اصلی در حزب تغییر سمت دادند. عبدالعزیز بن حبتور، یکی از اعضای کمیته دائمی حزب موتمر از سال 1995، از هواداری هادی به سمت صالح تغییر وضعیت داد تا بعدها نخست وزیر «دولت نجات ملی» شود که به طور مساوی بین جنبش انصارالله و حزب کنگره وابسته به صالح در صنعا در نوامبر 2016 ایجاد شد.

در سوی دیگر اما کسانی همچون احمد بن دغر از صالح جدا شد و در کنار هادی قرار گرفت و در سال 2015 معاون او شد و در آوریل 2016 به نخست وزیری دولت در تبعید عدن رسید. در نتیجه این رقابت اوایل سال 2016 حزب کنگره به دو جناح تقسیم شد:

اول جناح «ملی» معروف به جناح صالح متشکل از وفاداران به علی عبدالله صالح

دوم جناح افاش که توسط گروه هادی رئیس جمهور مستعفی تشکیل شده بود.

این شکاف به جایی رسید که دیگر هر طرفی دیگری را به عنوان بخشی از حزب کنگره قبول نداشت. مقامات حزب وفادار به هادی در اکتبر 2015 در ریاض جلسه ای تشکیل دادند تا صالح را از حزب برکنار کنند، در حالی که شاخه حزب در صنعا در آوریل 2016 مقامات ارشد حزب را به دلیل حمایت از تجاوز ائتلاف سعودی به یمن برکنار کرد.

با کشته شدن علی عبدالله صالح در سال ۲۰۱۷ ، احمد علی صالح فرزند او و کسی که از حمایت امارات برخوردار است تلاش کرد که از اختلافات میان ابوظبی و دولت مستعفی منصور هادی استفاده کند و با حمایت اماراتی‌ها ریاست حزب موتمر را به دست آورد.

در همین راستا درشهریور ماه سال جاری منابع آگاه از نشست اعضای حزب کنگره مردمی یمن در امارات برای سرنگون کردن رئیس جمهوری مستعفی یمن و معاونش علی محسن الاحمر پرده برداشتند.

در این میان اما عده زیادی، به‌خصوص آن‌ها که در عرصه نظامی و مصادر حکومتی بودند و مسئولیت‌هایی داشته‌اند، از این حزب برائت جسته و جدا شدند و عملاً وفاداری خود را به جنبش انصار الله اعلام کردند، چرا که یا معتقد بودند این حزب در آینده نمی‌تواند خیلی نقش بزرگی داشته باشد و یا نسبت سساست‌های سران حزب در وطن‌فروشی و حمایت از متجاوزان به یمن موضع مخالف داشتند.  بنابراین می توان گفت از دسامبر 2017، حزب کنگره دارای سه بال بود: بال صنعا. جناح هادی/ریاض؛ و جناح پسر ارشد صالح، احمدعلی صالح، مورد حمایت امارات.

انصارالله و کنگره بعد از مرگ صالح

از زمان ائتلاف انصارلله و حزب موتمر برای تشکیل دولت نجات ملی، عربستان در یک دستور کار سیاسی برای از هم فروپاشاندن این ائتلاف و ایجاد شکاف در صنعا و تضعیف موقعیت داخلی انصارالله، در چندین نوبت تلاش کرده است تا جناح خارجی حزب موتمر را حول چهره‌های مخالف ائتلاف با انصارالله متحد کند. این اقدام سابقه دار بوده است چنانکه در اواسط سال ۲۰۱۴ ریاض میانجیگری ناموفقی میان هادی و صالح انجام داد.

در سال 2018 سعودی‌ها تلاش کردند تا از طریق برگزاری یک نشست در قاهره صف پراکنده رهبران خارج نشین حزب موتمر را حول رهبری منصور هادی متحد کنند. مذاکرات گسترده‌تری در جده در سال 2019 نیز دنبال شد. اگرچه پس از برگزاری این نشست‌ها اعلام شد که اعضا درباره ریاست مجدد هادی بر حزب توافق کرده‌اند اما خیلی زود مشخص شد اختلاف بین مقامات وابسته به ریاض و کسانی که خود را با ابوظبی می شناسند ادامه یافته است.

با وجود آنکه علی محسن الاحمر اعلام کرد که عضویت خود را در این حزب مجدداً فعال می‌کند، با این حال، هادی و الاحمر و سایر مقامات برجسته وابسته به ریاض، از جمله رشاد العلیمی، رئیس مجلس سلطان البرکانی و بن دغر، نتوانستند بسیاری از نمایندگان حزبی مقیم خارج از یمن را برای شرکت در جلسه پارلمان در شهر سایون در آوریل سال 2019 در حمایت از هادی متقاعد کنند.

اقدام همزمان دیگر سعودی‌ها رایزنی با دشمن کنونی و دوست پیشین خود یعنی علی عبدالله صالح بود تا او حزب موتمر را از ائتلاف با انصارالله خارج سازد. در سال 2017، صالح تهدید کرد که دولت نجات ملی را ترک خواهد کرد. در آگوست 2017 زمانی که صالح از اعضای حزب خواست تا برای بزرگداشت سی و پنجمین سالگرد تاسیس آن در میدان السبعین گرد هم آیند، تنش تشدید شد. وی چند ماه بعد و در دساپبر ۲۰۱۷ کشته شد اما ائتلاف میان حزب موتمر و انصارالله حفظ شد.

اکنون نیز شواهد حاکی از آن است که رهبران باقی مانده حزب مونمر در صنعا با مشاهده سرنوشت شکست خورده چهره‌های خودفروخته به عربستان و امارات، نزدیکی با انصالله و حرکت در مسیر حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور در برابر تجاوزگری ائتلاف سعودی-اماراتی را به عنوان مسیر درست حفظ جایگاه خود در قدرت و در نزد جامعه یمن درک کرده‌اند.

بیانیه روز دوشنبه این حزب در مورد حمایت از انصارلله نشانگر چنین موضعی است. در این بیانیه آمده است کنگره عمومی خلق تشدید حملات نظامی کشورهای ائتلاف متجاوز، هدف قرار دادن غیرنظامیان، مانند آنچه در صعده، حدیده و صنعا اتفاق افتاد، و تخریب زیرساخت‌ها را محکوم می‌کند.

کنگره مردمی یمن در این بیانیه‌ تاکید کرد که این حملات هیچ نتیجه قابل‌توجهی نخواهد داشت، به ویژه پس از گذشت هفت سال از اثبات موفقیت پایداری یمن در مقابل نقشه‌های کشورهای متجاوز.

این حزب همچنین با محکوم کردن هر گونه تلاش از سوی دولت آمریکا یا هر طرف دیگر برای قرار دادن جنبش انصارالله در فهرست سازمان‌های تروریستی، مجدداً از همه مردم یمن برای انسجام بیشتر و تقویت جبهه داخلی و همسویی در پشت جبهه تا رسیدن به پیروزی یا صلح دعوت نمود.