«غیرت دینی» چیست و «غیرتمند» کیست؟

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در این باره فرمودند: «.. تلاش فرهنگی وسیعی انجام می‌گیرد برای اینکه چیز‌هایی که ناشی از غیرت دینی است، به بی‌منطقی و خشونت‌های بی‌منطق متهم کنند. نه، قضیه این جور نیست؛ غیرت دینی در آنجایی که خودش را نشان می‌دهد و تأثیرگذار است، همراه با عقلانیت است؛ و غیرت دینی اساساً ناشی از بصیرت است که بصیرت هم یک شعبه‌ای از عقلانیت است و نشان‌دهنده‌ی عمق دین‌داری است و در اغلب موارد، این غیرت دینی - وقتی شما نگاه می‌کنید - می‌بینید که با عقلانیت همراه است...».
به همین مناسبت، به بازخوانی و تبیین مفهوم دقیق «غیرت» و اقسام مختلف آن، به ویژه مقوله «غیرت دینی» از دیدگاه حجت‌الاسلام مسعود عالی استاد حوزه و دانشگاه پرداخته‌ایم.

• صفتی که خداوند دوست دارد
به گفته استاد مسعود عالی «یکی از بهترین و ارزشمندترین صفات انسانی و الهی، غیرت است؛ صفتی که نخستین وجودی که در عالم این صفت را دارد، وجود مقدس خود خداوند است. امام صادق علیه السلام در روایتی فرمودند: «اِنَّ‌الله غَیُورٌ یُحِبُّ کُلَّ غَیور»، خداوند متعال غیور است و هر غیرتمندی را دوست دارد. غیرت یعنی انسان نسبت به محترمات و حریم‌ها و چیز‌هایی که مورد علاقه‌اش هست حساس باشد؛ نسبت به ناموسش بی‌تفاوت نباشد و اگر غیر خواست به حریم او تعرض کند، احساس مسئولیت کند و واکنش نشان دهد؛ وجود مقدس خداوند متعال هم ناموس دارد. چیز‌های محبوب و مورد علاقه خداوند متعال ناموس الهی هستند که از آن‌ها دفاع می‌کند. آن‌ها محترمات الهی هستند، از جمله دین خدا، احکام الهی، قرآن، اولیا و انبیای الهی، حقوق مؤمنان و... همه این‌ها محترمات الهی هستند که پروردگار عالم از آن‌ها دفاع می‌کند. از این نظر نخستین غیور در عالم خود خداوند متعال است و این صفت را در هر کسی ولو مشرک و غیرمسلمان دوست دارد. این صفت، ارزشمند و کمال است».

• مفهوم غیرت دینی.
اما «غیرت دینی» چیست؟ حجت‌الاسلام عالی در این باره می‌گوید: «غیرت دینی یعنی اینکه در جایی که لازم است انسان برای خدا خشم بگیرد و اخم کند، این کار را بلد باشد. فقط و فقط لبخند نزند. در روایت هم هست که حضرت موسی علیه‌السلام غیور بود. آن بزرگوار وقتی ۴۰ روز در کوه طور بود و الواح مقدسه تورات بر ایشان نازل شد، وقتی به سمت قومش بازگشت، دید گوساله‌پرست و مشرک شده‌اند، تعبیر قرآن این است: «أَلْقَى الْأَلْوَاح»؛ تورات را آن طرف انداخت، «أَخَذَ بِرَأْسِ أَخیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْه»؛ بر سر برادرش هارون فریاد زد. هارون جزو انبیا ـ. انبیای تبلیغی، نه تشریعی‌ـ بود. حضرت موسی علیه‌السلام مو‌های برادرش را گرفت و کشید و گفت: چرا اجازه دادی این کار را بکنند؟ یعنی واکنش تندی نشان داد که معلوم شود یک فاجعه و یک شرک رخ داده است. این غیرت دینی است».

• انواع غیرت دینی
حجت‌الاسلام عالی تاکید می‌کند: «ما معمولا وقتی کلمه غیرت را می‌شنویم، بیشتر غیرت ناموسی به ذهن‌مان می‌آید، ولی غیرت اقسامی دارد. یکی از اقسام مهم آن، غیرت ملی است که انسان نسبت به ملت، آب و خاک خود احساس مسئولیت کند و تعهد داشته باشد. غیرت ملی غیر از ملی‌گرایی است. غیرت ملی این است که انسان نسبت به ارزش‌ها، افتخارات و پشتوانه‌های فرهنگی و تمدنی ملت خود که هویت او را تشکیل می‌دهند، بی‌تفاوت نباشد و نسبت به آن‌ها احساس مسئولیت و از آن‌ها دفاع کند. این چیز بدی نیست، البته این حدیث خیلی محکم نیست، ولی نقل شده است که: «حُبُّ الوَطَن مِنَ الایمان» که می‌تواند ناظر به همین معنا باشد. وطن را دوست داشتن و پاسداری از ارزش‌ها و افتخارات ملت خود و دفاع از آن‌ها ویژگی ارزشمندی است.
اما ملی‌گرایی بیشتر ناظر بر نفی ارزش‌های ملل دیگر و تقابل با آنهاست. ملی‌گرایی تعصب افراطی روی ملت خود و نفی ارزش‌های ملل دیگر و حق را پوشاندن است، چون ملت‌های دیگر هم ممکن است ارزش‌هایی داشته باشند. انسان نباید آن ارزش‌ها را بپوشاند و انکار کند».

• چیزی که ستارخان را عزیز کرد
«امروز ما از سردار ملی و سالار ملی ـ. ستارخان و باقرخان ـ. می‌شنویم که برای استقلال و عزت وطن و آب و خاک‌شان مبارزه کردند. این‌ها مشروطه‌خواه بودند و با استبداد داخلی می‌جنگیدند. همان موقع وقتی دیدند انگلیسی‌ها در مشروطه نفوذ کرده‌اند و آن‌ها هم دارند دم از مشروطه می‌زنند، در عین مبارزه با استبداد، با آن‌ها هم مقابله می‌کردند، چون عزت ایران را می‌خواستند. در آن گیرودار که این خطر وجود داشت که از طرف انگلیس‌ها حذف شوند، از طرف کنسولگری روسیه برای ستارخان پیغام آمد که اگر به کنسولگری روسیه پناه بیاوری، ما از تو دفاع می‌کنیم و او آن جمله معروف را گفت که من زیر بیرق اباالفضل علیه‌السلام هستم، بیرق روسیه را نمی‌خواهم. ما امروز او را به عنوان یک مرد غیرتمند تحسین می‌کنیم».
«البته غیرت ملی فقط در بحث نظامی‌گری نیست. آن جوان نخبه‌ای هم که می‌رود و در خارج از کشور ادامه تحصیل می‌دهد و در آنجا می‌تواند بار خود را ببندد، ولی بازمی‌گردد و به این کشور خدمت می‌کند، او هم غیرت ملی دارد. آن سرمایه‌داری که می‌تواند پولش را ببرد و در جای دیگری سرمایه‌گذاری کند و امکانات بهتر و رفاه بیشتری هم داشته باشد، ولی در کشور خودش می‌ماند و با مشکلات و موانع می‌سازد و خدمت می‌کند، او هم غیرت دارد. این هم یکی از اقسام غیرت است که بسیار ارزشمند است».