«به صفر رساندن صلح با همسایگان»؛ ناخوشی اردوغان از نزدیکی ایران و جمهوری آذربایجان

در حالی که آتش جنگ در قره باغ خاموش شده و شرایط در حال ثبات و آرامش است، «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهور جنجالی ترکیه در سفر به باکو اظهاراتی جنجالی را مطرح کرده که با واکنش و خشم بسیاری روبرو شده است.

اردوغان در سفر اخیر خود به باکو در مراسم رژه نظامیان شعری جنجالی را خوانده که دارای مضامین حساس و قومیتی است.

این شعرخوانی اردوغان با واکنش‌های بسیاری در ایران همراه بوده و از جمله «محمدجواد ظریف»، وزیر خارجه ایران در واکنش به اظهارات جنجالی اردوغان گفت:

به اردوغان نگفته بودند شعری که به‌غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری‌شان ایران است! آیا او نفهمید که علیه استقلال جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟!

اردوغان روابط تهران و باکو را هدف قرار داده است: به اعتقاد بسیاری اردوغان با این شعرخوانی جنجالی در واقع به دنبال اختلاف افکنی در روابط ایران و جمهوری آذربایجان است. این درحالی است که دو کشور طی سال‌های گذشته و از زمان استقلال جمهوری آذربایجان نزدیک‌ترین و کم تنش‌ترین روابط را دنبال کرده و همواره استقلال و حاکمیت ملی متقابل را مورد احترام قرار داده‌اند، اما حال گویی اردوغان با شعرخوانی قومیتی به نوعی روابط خوب و نزدیک ایران و جمهوری آذربایجان را هدف قرار داده است.

به عبارت دیگر شعرخوانی قومیتی اردوغان یک روز پس از سفر وزیرخارجه جمهوری آذربایجان و دیدار و گفتگوی گرم این مقام باکو در تهران صورت گرفته و شاید اردوغان چندان حال خوشی از نزدیکی جمهوری آذربایجان و ایران ندارد.

قهرمان پنداری اردوغان: نکته جالب آن است که اظهارات قومیتی اردوغان در سفر به باکو و در جریان یک رژه نظامی اعلام شده است. این سفر پس از پایان جنگ در قره باغ صورت گرفته و گویی حال اردوغان چنین می‌پندارد که آتش جنگ در قره باغ به واسطه تحرکات او خاموش شده است. این در حالی است که اگر اردوغان محور تحولات قره باغ بود، جنگ در این منطقه حساس همچنان ادامه داشت. همان گونه که او به تازگی نیز مدعی شده که جنگ هنوز در قره باغ به پایان نرسیده است. رئیس جمهور ترکیه حتی در مقاطعی نیز که مذاکرات آتش بس از سوی باکو و ایروان دنبال می‌شد، به شدت با انجام آتش بس حتی انسان دوستانه نیز مخالفت می‌کرد و بار‌ها بر طبل ادامه جنگ می‌کوبید. به واقع آن چه پایان جنگ در قره باغ را رقم زده است، نگرانی‌های جهانی از تنش و بی ثباتی و جنگ‌های بیشتر و تحرکات روسیه و میانجی گری ایران به همراه فشار برخی دیگر از کشور‌های اروپایی بود که در نهایت ماشین جنگ در قره باغ را متوقف کرد. این در حالی است که اگر نقش اردوغان در قره باغ تعیین کننده بود، جنگ خانمان سوز همچنان در منطقه پرتنش قره باغ ادامه داشت و بعید است که دولت اردوغان بدنبال آتش بس و آرامش در قره باغ باشد.

نئوعثمانی‌های ترکیه: در عین حال رویکرد‌های عثمانی گری دولت اردوغان نیز در اظهارات قومیت گرا و اختلاف افکنانه او در باکو بسیار موثر است. اردوغان خود را رهبر ترک‌ها می‌داند و بسیار تلاش دارد تا محور قومیتی ترکی را ایجاد کند، اگرچه مخالفان او حتی در کشورش هم بسیارند.

سفر اخیر او به باکو و اظهارات و سخنانش همگی حاکی از رویا‌های نئوعثمانی دارند که حتی در دوره عثمانی نیز تحقق نیافته بود. رویکرد عثمانی گری اردوغان در باکو بویژه از آن جا نمود پیدا کرد که پیش از مراسم سخنرانی رسمی روسای جمهور دو کشور، مارش ویژه موسوم به "مهتر" که از مارش‌های سپاه عثمانی بود نواخته شد که با توجه به برگزاری این جشن در جمهوری آذربایجان اقدام بی ربطی بود و تناسبی با باکو نداشت در سخنان حماسی اثنای رژه نیز از سوی مجری به "ارک تبریز"و"کوه سبلان" اشاره شد که ارتباطی با جمهوری آذربایجان نداشته و نام بردن از این اماکن تحریک آمیز قلمداد می‌شود.

این رفتار‌ها و مراسم‌ها حاکی از خوی توسعه طلبانه رئیس جمهور ترکیه است که در گذشته نیز بار‌ها در قالب اقدامات نظامی در شمال سوریه و شمال عراق و نیز اقدام به براندازی دولت مشروع دمشق به چشم خورده است. اردوغان زمانی به دنبال خواندن نماز پیروزی در مسجد اموی دمشق بود، اما امروز او به روشنی بازیگر شکست خورده تحولات سوریه است و مزدوران تحت حمایت اردوغان تا کنون نتوانسته‌اند به حداقل اهداف خود نیز دست یابند.

اردوغان حتی با رویا‌های نئوعثمانی خود در جمهوری آذربایجان دچار تناقض عملکردی است، چون عثمانی‌ها در طول تاریخ رویکردی ضد شیعی را دنبال می‌کردند، حال این که مردمان جمهوری آذربایجان شیعیانی هستند که دلخوشی به رفتار‌های عثمانی‌ها در طول تاریخ ندارند. حتی در مقطع فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان وقتی که از «مسعود ییلماز» نخست وزیر وقت ترکیه برای کمک جمهوری آذربایجان درخواست کمک شد، او مردمان جمهوری آذربایجان را آذری‌هایی نامید که از نظر قومیتی متفاوت از شهروندان ترکیه هستند.

به صفر رساندن صلح با همسایگان: روزگاری سیاست خارجی دولت اردوغان در دوره‌ای که او هنوز نخست وزیر ترکیه بود، بر شعار «به صفر رساندن تنش با همسایگان» تکیه داشت و این شعار محوری دولت آنکار بود. این شعار، اما حال گویی جای خود را به صفر رساندن صلح با همسایگان داده است. ترکیه امروز با تقریبا همه همسایگان خود در منطقه دچار مشکلات و تنش‌های بسیار است. دولت ترکیه در سوریه با دولت دمشق وارد جنگ بی نتیجه شد و همچنان روابط آنکارا و دمشق پر تنش است. حملات و تجاوزات ترک‌ها در شمال عراق نیز بار‌ها با مخالفت شدید بغداد روبرو شده و سفیر ترکیه در بغداد تا کنون بار‌ها به وزارت خارجه عراق احضار شده و حتی مجلس نمایندگان عراق طرح شکایت از ترکیه در شورای امنیت را دنبال کرده‌اند. ترکیه با ارمنستان و یونان دیگر همسایگان شمالی خود نیز تا سر حد جنگ پیش رفته و روابط دوجانبه بسیار پرتنشی را با آن‌ها دنبال می‌کند و تنش آنکار با آتن و تحرکات قومیتی در جزیر قبرس باعث شده تا اتحادیه اروپا بدنبال تحریم ترکیه باشد. ترکیه، اما با همسایه ایرانی خود طی سال‌های گذشته روابط آرامی را دنبال کرده، اما حال گویا ترکیه در تلاش است تا تنشی دیگر را به تنش‌های انباشته خود در منطقه بیافزاید و روابطش با تهران را نیز به مانند دیگر همسایگان خود پرتنش و پرمشکل سازد. این که مسیر پیش روی ترکیه در منطقه به سوی تنش بیشتر و یا آرامش باشد، بستگی به رویکرد‌ها و سیاست‌های رهبران این کشور و دولت اردوغان دارد، اما بدون تردید رفتار‌های عوام گرایانه و قومیتی اردوغان باعث خواهد شد تا مشکلات ترکیه در منطقه بیشتر هم شود.