چابهار؛ دروازه ورود هند به آسیای مرکزی

اولین نشست سه‌جانبه ایران، هند و ازبکستان درباره پروژه بندر چابهار قرار است به زودی به‌صورت مجازی برگزار شود.
وب‌سایت وزارت خارجه هند ضمن اعلام این خبر افزود: «این نشست به‌طور مشترک در سطح معاونین وزارت جمهوری ازبکستان و جمهوری اسلامی ایران و سطح دبیری جمهوری هند برگزار می‌شود».

در وب‌سایت وزارت خارجه هند آمده است که این کشور از علاقه ازبکستان برای استفاده از بندر چابهار به‌عنوان بندر ترانزیتی استقبال می‌کند، این امر فرصت‌های اقتصادی را برای تجار و بازرگانان منطقه فراهم می‌کند. علاوه بر ازبکستان، سایر کشورهای آسیای میانه نیز به استفاده از این بندر علاقه نشان داده‌اند. هند به‌دنبال همکاری نزدیک با کشورهای منطقه در این زمینه است.

چابهار، دروازه هند برای رقابت و ورود به آسیا مرکزی

نخستین بار نیست که هند در تلاش برای استفاده از چاربهار برای مراودات با کشورهای آسیای مرکزی است.

هند پیش از این نیز برخی مراودات تجاری خود با افغانستان را از طریق چابهار دنبال کرده بود.

تجار هندی سال گذشته بخشی از شکر و گندم صادراتی به مقصد افغانستان را از مقصد بندر چابهار ایران ارسال کردند.

چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران، یکی از نقاط کلیدی در حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان است و در کریدور شمال – جنوب جایگاه مهمی دارد. این بندر به یک نقطه ارتباطی و حیاتی برای ارسال کالاهای هندی به افغانستان و فراتر از آن در آسیای مرکزی تبدیل‌شده است. دولت هند بودجه پیشنهادی خود در سال ۲۱-۲۰۲۰ برای توسعه بندر چابهار  را حدود ۱۴ میلیون دلار اعلام کرد که نسبت به سال گذشته دو برابر افزایش‌یافته است.

افزایش بودجه بندر چابهار نشان‌دهنده تعهد هند برای توسعه این بندر و همچنین قاطعیت دهلی‌نو برای تبدیل آن به یک گزینه مناسب ارتباطی است.

کارشناسان مسائل منطقه بر این باورند که بندر چابهار از نظر مبادلات اقتصادی برای هند اهمیت زیادی دارد و مهم‌ترین علت آن موقعیت راهبردی این بندر است. با ادامه اختلافات هند با کشورهای همسایه خود از جمله پاکستان و چین، این کشور تصمیم گرفته است تا یک مسیر جدید برای دسترسی به کشورهای غرب و آسیای مرکزی ایجاد کند. بندر چابهار دسترسی هند به افغانستان از طریق دریا آزاد را آسان می‌کند.

بندر چابهار ایران، رقیب بندر گوادر پاکستان به شمار می‌رود و از نگاه هندی ها تا حدی می تواند به موازنه دریایی با پاکستان در منطقه کمک کند. بندر گوادر که تقریباً ۴۰۰ کیلومتر از طریق خشکی و ۱۰۰ کیلومتر از مسیر دریا با بندر چابهار فاصله دارد، در همکاری مشترک پاکستان و چین ساخته‌شده و ازآنجاکه این دو قدرت هسته‌ای رقبای اصلی هند در قاره آسیا به شمار می‌آیند، وجود چنین بندری در شمال دریای عمان و به فاصله اندکی از شهرهای مهم گوجرات و بمبئی در غرب هند نگرانی‌های جدی امنیتی و ژئوپلیتیکی برای دهلی ایجاد کرده است.

به لحاظ استراتژیک و از منظر رهبران دهلی نو، بندر چابهار به‌عنوان وزنه تعادلی برای تنظیم روابط سیاسی-امنیتی دو رقیب هسته‌ای جنوب آسیا، یعنی هند و پاکستان است. دسترسی هند به بندر چابهار نه‌تنها دهلی را قادر می‌سازد حضور نظامی پاکستان در دریای عمان و شمال اقیانوس هند را خنثی کرده و محاصره استراتژیک دو متحد رقیبش یعنی چین و پاکستان را بشکند، بلکه با دور زدن قلمرو سرزمینی پاکستان مسیری امن‌تر از طریق ایران به افغانستان برای آن می‌گشاید. با توجه به عضویت هند در کریدور بین‌المللی شمال-جنوب، این مسیر برای دهلی این امکان را فراهم خواهد می‌کند که به بازار کشورهای آسیای میانه مانند تاجیکستان و ترکمنستان و ازبکستان و ذخایر انرژی آن‌ها و نیز ترکیه، روسیه و درنهایت شمال اروپا دسترسی پیدا کند.

تحلیلگران بر این باورند که هند، به‌عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور اقتصادی در جنوب آسیا با طرح استراتژی بلندمدت در راستای توسعه بازارهای داخلی، دسترسی به بازار افغانستان و آسیای میانه و رقابت با چین و پاکستان، تلاش دارد با سرمایه‌گذاری در بندر چابهار، به نفوذ اقتصادی و سیاسی‌اش در منطقه بیافزاید و جایگزینی برای بندر گوادر، مسیر ترانزیتی چین و پاکستان ایجاد کند.

خروج ازبکستان از بن بست

از سوی دیگر باید توجه داشت که بندر چابهار راحت ترین و کوتاه ترین مسیر دسترسی ازبکستان به آب های آزاد است.

دسترسی ازبکستان به آب‌های آزاد از چند مسیر ممکن است:

مسیر دسترسی به دریای سیاه با پیمودن مسیر 4900 کیلومتری و عبور از دو کشور قزاقستان و روسیه و دور زدن دریای خزر و یا استفاده از دو بندرگاه دریای خزر

مسیر دسترسی به اقیانوس هند از طریق عبور از دو کشور افغانستان و پاکستان و دسترسی به بندر گوادر به طول 2700 کیلومتر که مسیری کوتاه و در عین حال ناامن ترین و سخت ترین مسیر به شمار می‌رود. به دلیل این که این مسیر از مناطق سخت کوهستانی افغانستان و برخی مناطق ناامن پاکستان عبور می کند، این مسیر نیز طولانی مدت و پرخطر به شمار می‌رود.

مسیر دسترسی به بندر چابهار ایران برای ازبکستانی‌ها هم از طریق عبور از افغانستان و هم ترکمستان قابل دسترسی است اما با توجه به عبور بخش قابل توجهی از این مسیر از ایران و وجود زیرساخت‌های حمل و نقل مناسب، امن ترین راه به شمار می‌رود. مسیر دسترسی به چابهار برای ازبکستانی ها هم از طریق افغانستان و هم ترکمنستان حدود 2900 کیلومتر است، اما از نظر زمانی کوتاه تر و سریع تر خواهد بود، چون ایران دارای جاده‌ها و مسیرهای حمل و نقل مناسبی است.

براین اساس بندرچابهار مناسب ترین گزینه پیش روی ازبکستان برای دسترسی به آب‌های آزاد به شمار می‌رود و نقش تعیین کننده‌ای در خروج این کشور از محصور شدگی جغرافیایی خواهد داشت.