آیا اصلاحات اردوغان همان نوش‌داروی احیای روابط با اروپا است؟

پس از یک دوره پر تنش میان ترکیه و اروپا بر سر برنامه‌های آنکارا در دریای مدیترانه، به نظر می‌رسد که کاسه صبر بروکسل لبریز شده و اکنون اروپایی‌ها پس از شاخ و شانه کشیدن‌های کلامی سالهای اخیر به دنبال انجام اقدامات عملی برای متوقف کردن ترکیه در مدیترانه هستند.

در این راستا روز پنجشنبه نمایندگان پارلمان اتحادیه اروپا قطعنامه ای غیرالزام آوری را تصویب کردند که طی آن ترکیه بدلیل تحرکات در شمال قبرس و سفر رئیس جمهوری اردوغان به این منطقه مورد تحریم قرارگیرد.

در این قطعنامه که با اکثریت آرا، ۶۳۱ رای موافق و تنها ۵۹ رای ممتنع به تصویب رسید گفته شده «ترکیه در ماه های گذشته دست به «اقدامات غیرقانونی» زیادی در دریای مدیترانه در مجاورت قبرس زده است».

در حالی که رقابت بر سر بهره‌برداری از منابع زیرسطحی دریای مدیترانه به جدال میان ترکیه با یونان و قبرس و مصر و رژیم صهیونیستی انجامیده است، اتحادیه اروپا در این رقابت حمایت از مواضع رقبای ترکیه را در پیش گرفته است به صورتی که در نشست سران اروپایی در ماه اکتبر به ترکیه هشدار داده شد تا از «اکتشاف و استخراج منابع انرژی فسیلی در آب های حوزه استحفاظی قبرس دست بردارد.» در بیانیه پایانی این نشست رهبران ۲۷ کشور عضو، آنکارا را تهدید کردند در صورت عدم توقف اکتشاف و استخراج در این منطقه از مدیترانه، این کشور را تحریم خواهندکرد.

اما درست یک روز بعد ترکیه یک کشتی اکتشافی دیگر را راهی منطقه مورد مناقشه کرد. اقدامی که منجر شد تا آلمان که در حال میانجی‌گری میان ترکیه و یونان بود به رویکرد فرانسه برای اعمال مجازات ترکیه روی آورد، به صورتی که اقدام هفته گذشته ناوگروه جنگی آلمانی برای بازرسی از یک کشتی باری ترکیه که عازم لیبی را می‌توان پیام هشداری از سوی برلین به آنکارا دانست.

کاهش تنش با وعده اصلاحات

اردوغان هفته گذشته سعی کرد با اتخاذ مواضعی نرم در قبال روابط با اروپا فیتیله جدال لفظی و تنش را تاحدودی پایین بکشد. اردوغان در پیامی گرم برای بروکسل اعلام کرد: «جای ترکیه اروپا است. اروپا باید عضو اتحادیه اروپا باشد و ما، آینده را با اروپا خواهیم ساخت.» اردوغان حتی سخنگوی خود ابراهیم کالن را راهی بروکسل کرد تا رضایت مقامات اروپا را به دست آورد.

همزمان با پیام‌های با مضمون آمادگی ترکیه برای نشستن بر پای میز مذاکره با مقامات اروپایی و رایزنی‌های ابراهیم کالن با سران اروپایی، اردوغان اجرای برخی اصلاحات در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی را نیز وعده داده که به نظر می‌رسد اقدام دیگری در راستای اقناع مقامات اروپایی به آمادگی ترکیه برای تنش‌زدایی و متوقف کردن روند اعمال تحریم‌ها بوده است، بویژه که با رفتن ترامپ و راه یافتن «جو بایدن» به کاخ سفید احتمال همسویی بیشتر آمریکا با اروپا در مورد موضوعات مورد اختلاف با ترکیه- بویژه در مسائل داخلی این کشور مربوط به حقوق بشر و اقلیت‌ها- محتمل به نظر می‌رسد.

آنکارا به خوبی از این واقعیت آگاه است که چالش‌های پیش رو با اروپا و آمریکا تنها محدود به اختلافات ژئوپلتیکی نبوده و در حوزه های سیاسی، دموکراسی و حقوقی نیز امتداد دارد. این امر حتی در موضع‌گیری مقامات دولت اردوغان در مورد اهداف اجرای اصلاحات وعده داده شده نمایان است. مهمت احسان ارسلان ، مشاور نزدیک اردوغان به بی بی سی ترک گفت که اصلاحات "مشکلی در سیاست‌های ما تا به امروز است. این یک اعتراف است." همچنین هفته گذشته عبدالحمید گل ، وزیر دادگستری ترکیه، بازبینی در قانون بازداشت موقت را پیشنهاد کرد، روشی که باعث زندانی شدن هزاران مخالف دولت شده است.

دست رد اروپا به سینه اردوغان

پارلمان ترکیه روز پنجشنبه گذشته قانونی را برای بازگرداندن شرکت‌های انرژی و معدنی ترکیه مستقر در خارج از کشور تصویب کرد که برای جلوگیری از تأثیر تحریم‌های احتمالی است. این قانون یعنی اینکه آنکارا از تهدیدات اروپا به اعمال تحریم‌ها نگرانی‌های جدی دارد هم‌چنانکه پیام تنش‌زدایی اردوغان نیز همانگونه که انتظار می‌رفت پاسخ مثبتی از سوی اروپایی‌ها نیافت و طرح تحریم ترکیه در پارلمان اروپایی به تصویب رسید؛ زیرا سطح اختلافات میان ترکیه و بروکسل در سالیان اخیر به صورت بی سابقه‌ای گسترده و عمیق شده است.

هنگامی که امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه در مصاحبه با اکونومیست از "مرگ مغز ناتو" سخن گفت، او با ذکر مثالی در مورد ترکیه آن را مطرح ساخت. اختلاف ترکیه با سیاست‌های ناتو بر سر موضوعاتی چون بحران سوریه، جنگ لیبی، همکاری با روسیه، تنش مرزی با یونان و قبرس، و هم اکنون قره باغ کوهستانی نه تنها کاهش نیافته بلکه نشانه ای نیز از عقب‌نشینی طرفین مشاهده نمی‌شود.

در مسأله خریداری سیستم پدافندی اس 400 با آنکه آنکارا می گوید در برابر فشارها برای بازگرداندن سیستم های روسی یا بلااستفاده نگه داشتن آنها تسلیم نخواهد شد. همچنین اردوغان اخیراً از شهر متروکه مرعش در قبرس ترک‌نشین بازدید کرد که واکنش تند اروپا را در پی داشت. در روزهای گذشته نیز مجلس سنا فرانسه استقلال منطقه آرتساخ در قره باغ را به رسمیت شناخت تا خشم ترکیه را برانگیزد.

حال در شرایطی که انکارا قویاً توصیه‌های مصوب مجمع عمومی پارلمان اروپا در خصوص جمهوری ترک قبرس شمالی را رد کرده است، باید دید در هفته های پیش رو آیا سیاست اعمال فشار بروکسل موجب نرمش بیشتر اردوغان برای بازنگری در اقدامات در دریای مدیترانه و مسأله قبرس خواهد شد یا خیر؟

آنکارا به خوبی از این واقعیت آگاه است که چالش‌های پیش رو با اروپا و آمریکا تنها محدود به اختلافات ژئوپلتیکی نبوده و در حوزه های سیاسی، دموکراسی و حقوقی نیز امتداد دارد.