امکانسنجی مداخله جدید ناتو در بحران پیچیده لیبی

روز گذشته دبیر کل ناتو اعلام کرد تنها دولت وفاق ملی را به رسمیت میشناسد و آمادگی ناتو را برای برخی کمک‌های دفاعی به دولت وفاق ملی اعلام کرد. از طرف دیگر ترکیه نیز در گفتگوی روز جمعه با استولتنبرگ خواهان مداخله ناتو علیه نیرو‌های حفتر و در حمایت از دولت مورد حمایت سازمان ملل شد.

تقویت نقش ناتو در معادلات لیبی در حالی صورت میگیرد که بازیگران بین المللی مختلفی در لیبی مشغول کنش‌گری هستند یا نسبت به تحولات لیبی حساسیت نشان میدهند که برخی از آن‌ها مانند ترکیه، یونان، ایتالیا و فرانسه اعضای ناتو بوده و در عین حال مواضع متفاوت و متضادی در لیبی دارند.



میزان نقش آفرینی ناتو در لیبی

ناتو در سال ۲۰۱۱ با حملات هوایی و اصرار به دخالت در لیبی مقدمه سقوط معمرقذافی را رقم زد. اما آن زمان کمتر پیش بینی میشد پس از قذافی لیبی درگیر جنگ‌های داخلی طولانی مدت شود. اکنون برخی بازیگران نظیر روسیه، ناتو را مقصر اصلی وضع فعلی لیبی قلمداد میکنند. شرایط در لیبی پسا قذافی، با سال ۲۰۱۱ فرق کرده و برخی از کشور‌ها نظیر آمریکا که قبلا با سرنگونی قذافی و دخالت نظامی در لیبی موافق بودند اکنون به همین وضعیت راضی هستند، زیرا از یک طرف، روسیه و برخی کشور‌های اروپایی در لیبی به جان هم افتاده اند و از سوی دیگر جنگ داخلی در لیبی کمترین آسیب را به منافع آمریکا وارد میکند.

بی ربط نیست که ترامپ ماه آوریل با حفتر تماس میگیرد و «نقش سازنده او در مقابله با تروریسم» را می‌ستاید. این در حالی است که او قبلا در دیدار با جوزپه کونته نخست وزیر ایتالیا که حامی دولت سراج است گفته بود «ایتالیا شریک اصلی آمریکا در پرونده لیبی است.» ترامپ از دخالت نظامی ترکیه در لیبی نیز حمایت نکرد، اما هیچ پیشنهادی هم برای راه حل سیاسی در لییبی ندارد. این مواضع متناقض آمریکا به تشدید وضعیت در لیبی کمک کرده است.

از سوی دیگر رقابت ایتالیا و فرانسه به عنوان دوعضو مهم اروپایی ناتو در لیبی مساله را پیچیده‌تر کرده است. ایتالیا اعلام میکند نگران مهاجران لیبیایی است که با جنگ داخلی افزایش یافته و اولین مقصد آن‌ها ایتالیا خواهد بود، اما فرانسه ایتالیا را متهم به ربودن دستاورد‌های اقتصادی فرانسه در لیبی میکند. در حقیقت هردو کشور به منابع غنی نفت و گاز لیبی چشم دوخته اند. حدود ۸۵ درصد نفت لیبی به اروپا صادر میشودو ۳۰ درصد نفت مورد نیاز ایتالیا از لیبی فراهم میشود. فرانسه و آلمان نیز از قطع صادرات نفت لیبی به اروپا متضرر میشوند، علاوه بر این فرانسه به دنبال اکتشاف اورانیوم در لیبی بوده و هنوز لیبی برای فرانسه به عنوان پلی برای نفوذ در صحرای آفریقا محسوب میشود.

ترکیه که مهمترین بازیگر فعال در لیبی است تا کنون ۱۹۰۰ نظامی در کنار هزاران شبه نظامی دیگر از سوریه به پایگاه‌های خود در لیبی اعزام نموده و از زمانی که تصمیم به دخالت نظامی گرفته است بر اساس آمار دیدبان حقوق بشر سوریه در ۲۲ اردیبهشت تا کنون ۲۷۹ تن از شبه نظامیان و چندین افسر را از دست داده است. در حالی که یونان به عنوان عضو دیگر ناتو حضور ترکیه در لیبی را به ضرر منافع ژئوپلتیک خود در مدیترانه ارزیابی می‌کند و تاکنون کمترین واکنش آتن اخراج سفیر لیبی از یونان بوده است. واکنش‌های جنجالی ترامپ در مورد لیبی و اختلاف شدید اعضای ناتو در مورد لیبی، ناتو را که زمانی سقوط قذافی را موفق‌ترین عملیات تاریخی خود اعلام میکرد را با دشوارترین آزمون‌ها در لیبی مواجه نموده است.



آینده لیبی و دخالت ناتو

پس از تشدید تنش‌ها در لیبی در اوایل سال ۲۰۲۰ کشور‌های شرکت کننده در کنفرانس برلین نقشه راهی را تهیه نمودند که به موجب آن از هیچ یک از طرف‌های درگیر حمایت نکنند و به برقراری آتش بس در لیبی کمک کنند. از سوی دیگر یکی از مبانی اقدام نهاد‌های بین المللی در لیبی توافق نامه صخیرات است که به موجب آن قدرت به شورای انتقالی در لیبی و دولت فعلی فائز السراج منتقل شده است. این در حالی است که خلیفه حفتر توافق نامه صخیرات را علنا باطل اعلام نموده و تمایلی برای همکاری با نهاد‌های بین المللی نمی‌بیند؛ بنابراین در اینجا مواضع ناتو با ترکیه در مورد لیبی نزدیکتراست. براساس بیانیه‌ای که روز گذشته دولت سراج منتشر کرد، دبیرکل ناتو به سراج گفته است که این سازمان تنها دولت وفاق ملی را به رسمیت می‌شناسد و از هیچ سازمان یا گروهی غیر از آن حمایت نمی‌کند. دبیرکل ناتو روز گذشته در مصاحبه‌ای مطبوعاتی در مورد فعالیت‌های ترکیه در لیبی گفت: «ناتو متشکل از ۳۰ متحد بین‌المللی است و آن‌ها مواضع متفاوتی درباره پرونده‌های مختلف دارند. اما آنکارا متحد مهمی است.»

اخیرا ترکیه در حال افزایش همکاری‌های خود با ناتو در چند نقطه از مناطق بحرانی از جمله مقابله با کرونا در لیبی افزایش داده است. «ینس استولنبرگ» در تماس تلفنی دیروز خود با اردوغان گفت: «ناتو موضع متعادل خود را درباره لیبی حفظ می‌کند و در عین حال آماده است بنا به درخواست فائز السراج، نخست وزیر دولت توافق ملی این کشور در زمینه ساخت نهاد‌های دفاعی و امنیتی کمک کند. ناتو با در نظر گرفتن اوضاع سیاسی و شرایط امنیتی لیبی و ضمن هماهنگی با سازمان ملل و اتحادیه اروپا به این کشور کمک خواهد کرد.».

حلا به نظر می‌رسد با توجه به اینکه فرانسه به عنوان یکی از اعضا مهم ناتو تمایلی به دخالت نظامی این نهاد در لیبی ندارد و از سوی دیگر آلمان نیز از راه حل‌های سیاسی حمایت میکند، تلاش اخیر ناتو برای نقش آفرینی در لیبی معطوف به تقویت مواضع دولت وفاق ملی و جلوگیری از پیشروی بیشتر حفتر است.

«محمد قنونو»، سخنگوی نیرو‌های دولت توافق ملی پس از مواضع اخیر ناتو با لحنی تهدید آمیز به نیرو‌های شورشی تحت حمایت حفتر اعلام کرد: «هر نوع هدف ثابت یا متحرکی که ممکن است خطرناک باشد، در سراسر خاک کشور هدف قرار گرفته می‌شود و هیچ استثنا و خط قرمزی در این خصوص وجود ندارد.» به نظر میرسد چنین موضعی به سیاست فعلی آمریکا نزدیکترباشد، زیرا واشنگتن در آخرین واکنش‌های خود در مورد لیبی اگرچه به دنبال حذف حفتر از معادلات لیبی نیست، اما از کاهش قدرت حفتر حمایت میکند. «ریچارد نورلند» سفیر آمریکا در لیبی روز گذشته در مصاحبه با القدس العربی گفت: «حفتر شخص با نفوذی است، اما معتقدم آن قدر باهوش است که بداند نفوذش هر روزی که درگیری‌ها ادامه می‌یابد کم می‌شود و اگر به دولت شرق اجازه مذاکره ندهد، مشروعیت سیاسی‌اش به خطر خواهد افتاد.»

تاکنون هیچ کدام از کشور‌هایی که خواهان پایان درگیری‌ها در لیبی بوده اند اقدامات اساسی برای خلع سلاح و قطع کمک‌های خارجی به نیرو‌های شورشی ننموده اند بنابراین راه‌حل‌های سیاسی نیز زودگذر بوده و تحولات لیبی و تاثیر آن در اختلاف اعضای ناتو منجر به تضعیف نقش این سازمان و انتقادات بیشتر به عملکرد آن می‌شود؛ لذا انتظار نمی‌رود که ناتو بتواند در آینده تبدیل به وزنه‌ای تأثیرگذار بر تحولات لیبی برای پایان دادن به بحران باشد.