پرونده/ پیچیدگی‌های نظام امنیتی خلیج فارس و ابتکارات بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی

ائتلاف دریایی آمریکا

زمینه: پس از اینکه آمریکا از تمدید معافیتهای نفتی ایران در اردیبهشت ماه خودداری نمود، همزمان گزارش‌های جعلی از تلاش ایران برای تنش در منطقه منتشر نمود. با این زمینه چینی و انفجارهای بندر فجیره و حمله به کشتی ژاپن در خلیج فارس، جوزف دانفورد رئیس ستاد مشترک وقت آمریکا خبر از یک ائتلاف دریایی در خیلج فارس برای حفاظت از امنیت منطقه و کشتی رانی آزاد داد. پس از آن آمریکا به 60 کشور برای شرکت در این ائتلاف درخواست فرستاد همان ابتدا آلمان و اسپانیا اعلام کردند به این ائتلاف وارد نمی شوند. این ائتلاف کار خود را رسما از هفت  شهریور شروع کرد.

اهداف:1- اجماع سازی جهانی علیه ایران 2- تغییر رفتار ایران تحت پوشش عملیات  Sentinel و اسکورت شناورها 3-اطمینان به هم پیمانان آمریکا برای حفاظت و دفاع از آنها 4- ایجاد امنیت دریایی و هوایی براساس منافع متحدین آمریکا

نتایج :

 1-از بین 60 کشور، تنها هفت کشور عربستان امارات ، بحرین ، اسرائیل، انگلیس،استرالیا و کره جنوبی به این ائتلاف پبوستند. حضور4 کشور نخست که در غرب آسیا و منطقه حضوردارند، تفاوتی برای این ائتلاف ایجاد نمیکند زیرا این 4 کشور همپیمان آمریکا بوده و در تنشهای خلیج فارس نقش مستقیم داشته اند. بنابراین این ائتلاف عملا با شکست مواجه شد. بنابر گفته وزیر دفاع آمریکا مارک اسپر، کشورهای ناتو نیز از این ائتلاف حمایت نکردند.

2- در نتیجه ای معکوس این ائتلاف نه تنهاکمکی به ایجاد امنیت نکرد، باعث شد تا در ابتدا عربستان با جسارت بیشتری به دنبال پیروزی در جنگ یمن باشد که نتیجه آن تشدید واکنش‌های انصارلله نظیر حمله به تاسیسات نفتی نجران و آرامکو شد.

ارزیابی : 1-مهم ترین دلیل شکست ائتلاف دریایی آمریکا این بود که براساس اهداف سیاسی شکل گرفت نه اهداف واقعیِ امنیتی. 2-کشورهای اصلی شرکت کننده در این ائتلاف خود عاملان اصلی تنش در منطقه بودند3- تفاوت تعریف امنیت و ثبات در خلیج فارس از نظر اروپا و آمریکا از چالش‌های این ائتلاف است. آمریکا به دنبال فشار غیر معقول بر ایران است و از آسیبهای ژئوپلتیکی و مهاجرتی تنش در منطقه مصون است اما اروپا در مقابل بحران‌ها آسیب‌پذیر می باشد. همچنین آمریکا با تولید بیش از 12 میلیون نفت، نیازی به واردات انرژی از خاورمیانه ندارد و به دنبال فروش امنیت کاذب به کشورهای هم پیمان در منطقه با ایران هراسی است، در حالی که اروپا به منابع مختلف انرژی نیازدارد.4-این  ائتلاف هیچ گونه راه عملی و تخصصی برای ایجاد صلح و امنیت در خلیج فارس ارائه نمی‌دهد و به لحاظ نظامی ،پوششی برای ضعف آمریکا در عملیات مین روبی در جنگهای احتمالی است.

اسرائیل و طرح پیمان عدم تجاوز

زمینه : دوهفته پس از طرح ابتکاری صلح هرمزاز سوی ایران ،رژیم صهیونیستی نیز پیشنهاد پیمان عدم تجاوز با کشورهای عرب خلیج فارس را داد.«اسرائیل کاتس»وزیر خارجه رژیم صهیونیستی با پیشنهاد این طرح آنرا ابتکار عمل و گامی تاریخی در راستای «پایان دادن به درگیری‌ها» توصیف کرد.

اهداف: این طرح در چهار بند تنظیم شده است. در بند اول بر توسعه دوستی و همکاری میان اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس براساس حقوق بین الملل تاکید میکند. در بند دوم پیشنهاد میشود برای اطمینان از جلوگیری ازاقداماتی چون جنگ، دشمنی، خرابکاری، تحریک علیه یکدیگر «اقدامات لازم و موثری » انجام می شود. براساس بند سوم این طرح، هیچ یک از طرفین توافق (اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج فارس) به ائتلاف، سازمان یا اتحاد با کشور سومی که ماهیت نظامی یا امنیتی داشته باشد، نپیوندند و هیچ یک با این ائتلافات و سازمان ها همکاری نکرده و برای آن ها نیز تبلیغ نکنند.در بند چهارم پیشنهاد میشود تمام اختلافات طرفین در خصوص این توافق از طریق رایزنی حل و فصل شود.

ارزیابی :

1- هدف اصلی از چنین پیشنهادی خنثی نمودن طرح ابتکار صلح هرمز و بهبود مناسبات میان ایران و کشورهای عضو شورای همکاری است و نه تامین امنیت طرفین، بنابراین منافع امنیتی برای  کشورهای عربی ندارد

 2-اسرائیل به دنبال بهانه هایی برای عادی سازی روابط با کشورهای عربی است و خواسته های آرمانی و دست نیافتنی را دنبال میکند، لذا کاتس در توضیح این پیشنهاد ابراز امیدواری کرد که این پیمان به تقویت همکاری‌های غیرنظامی با کشورهای عربی منجر شود و در نهایت به صلح با فلسطینی‌ها بیانجامد. چنین پیشنهادی برای صلح با وجود اکثریت گروههای راست افراطی در اسرائیل و نظام پارلمانی رژیم صهونیستی که همواره بیشترین کرسی ها دراختیار تندروهای مذهبی بوده به لحاظ منابع سیاست خارجی و تصمیم گیری غیر عملی است

3-تاریخ چهار دهه روابط رژیم صهیونیستی با کشورهای عربی نشانه غیر قابل اعتماد بودن این رژیم است. شواهد آن ،جنگهای اعراب و اسرائیل، تصرف بلندی های جولان و تلاش برای رسمیت بخشیدن به آنها، رویای از نیل تا فرات در ایدئولوژی و تاریخ شکل گیری این رژیم، که اساسا مهمترین عامل تنش درمنطقه بوده است. تحریک آمریکا و دادن اطلاعات جعلی برای حمله به عراق در سال 2003 ، تجاوزات مکرر هوایی به نقاطی از سوریه به عنوان یک  کشور عربی و در این اواخر حمله به پایگاه حشد الشعبی در عراق نشان می‌دهد چنین پیمان و تعهدی امنیتی با اسرائیل عملا ممکن نیست. در همین راستا شبکه روسیا الیوم در گزارشی نوشت طبق نظر سنجی ها 65 درصد پاسخ دهندگان معتقدند این طرح شکست خورده است.

4-اسرائیل به دنبال استفاده حداکثری از ریاست جمهوری ترامپ برای رسمیت دادن به متصرفات خود در فلسطین در قالب معامله قرن است. بنابراین تلاش می‌کند با این پیمان و حضور در سایر کنفرانسهای امنیتی کشورهای عربی از هرگونه سازش بین کشورهای منطقه و ایران تا زمان اجرایی شدن معامله قرن جلوگیری کند زیرا پس از رفع تنش بین کشورهای عربی و ایران ، گرایش این کشورها به رژیم صهیونیستی و حمایت از معامله قرن کاهش پیدا می‌کند.

طرح ابتکار صلح هرمز

زمینه : پس از تشدید حضور آمریکا در خیلج فارس، تنشهای منطقه بیشتر شد و هربار انگشت اتهام و فرافکنی علیه ایران بود. وزیر امور خارجه ایران از خرداد ماه پیشنهاد پیمان عدم تجاوز را به کشورهای عربی ارائه داد. با این پیش زمینه ، حسن روحانی رئیس جمهور ایران در هفتادوچهارمین مجمع عمومی سازمان ملل، ابتکار صلح هرمز(Hormoz Peace Endeavor) را ارائه نمودکه شامل کشورها و سازمان های بیشتری است.

این طرح که «ائتلاف امید، امنیت هرمز» نیز نامیده می‌شود، درباره یک همکاری دسته جمعی بلندمدت در منطقه خلیج فارس بوده و دارای محتوای سه گانه امنیتی ،اقتصادی و حقوقی است. در بند 8 قطعنامه 598 از دبیر کل سازمان ملل  درخواست شده است از طریق مشورت با ایران و عراق و سایر کشورهای منطقه، راه‌های افزایش امنیت و ثبات منطقه را بررسی کند. بنابراین این طرح که شامل حضور سازمان ملل و کشورهای بیشتری است، براساس بند فوق از قطعنامه شکل می‌گیرد و تمامی کشورهای منطقه خلیج فارس و همچنین چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و آمریکا را به تشکیل یک ائتلافی واحد برای صلح دعوت کرده است. در همین راستا روحانی پیش از پرواز به نیویورک در مصاحبه‌ای با خبرنگاران گفته «ابتکار صلح هرمز» اگرچه در وهله نخست یک طرح امنیتی است اما ابعاد اقتصادی و سیاسی هم خواهد داشت.

مزیت ها و موانع طرح صلح هرمز: 

1- راه حل اصلی امنیت خلیج فارس درونی است و باید توسط کشورهای منطقه که منافع ژئوپلتیک و ژئواکونومیک آنها با امنیت منطقه پیوند خورده تامین شود. بری بوزان استاد دانشگاه اقتصاد لندن و نظریه‌پرداز مجموعه های امنیتی منطقه ای ، پویش‌های امنیتی منطقه ای که درآن چند کشور از یک قدرت خارجی فرامنطقه ای برای تامین امنیت علیه سایر کشورهای منطقه دعوت می‌کنند را دلیل اصلی به خطر افتادن امنیت در یک خرده سیستم امنیتی می‌داند. با توجه به این مساله ایران به  دنبال ترتیبات امنیتی با حضور همه کشورهای منطقه و تمام اعضای شورای امنیت است. در ابتکار صلح هرمز علاوه بر بومی‌سازی امنیت سازوکار کنترل تسلیحات(Arms control)) نیز در آن گنجانده می‌شود تا از رقابت تسلیحاتی میان کشورها جلوگیری کرده و از این طریق حکومت های منطقه بتوانند هزینه های بیشتری صرف توسعه اقتصادی و بهبود وضعیت رفاهی شهروندان خود کنند

 2-دیوید میترانی نظریه‌پرداز مشهور، برای ایجاد صلح باثبات ، روابط متقابل اقتصادی بین کشورها را پیشنهاد می‌کند. با توجه به این ضرورت ،ابتکار صلح هرمز بر اساس روابط اقتصادی کشورها و نیازهای متقابل آنها شکل گرفته و به این دلیل می‌تواند بک طرح صلح بلند مدت باشد و پیوستن اقتصادهای نوظهور و بزرگ مانند چین ،هند و ژاپن به آن را توجیه و هموار کند.

3- ابتکار صلح هرمز براساس گفتگو و مذاکره شکل میگیرد دلایل ریشه ای و روانی بی ثباتی در منطقه را در نیز درنظر گرفته است؛ در این راستا محمد جوادظریف در مقاله ای که در روزنامه «الرای»کویت به چاپ رسیده نوشته است :« منطقه ما از فقر گفتمان جامع منطقه‌ای در حوزه‌های مختلف رنج می‌برد که می‌تواند ریشه صلح و آبادانی را برای همیشه بخشکاند. منطقه ما، بیش از متهم سازی‌های، لفاظی‌های تند و ستیزه جویانه و انباشت و رقابت تسلیحاتی به گفتمان درون منطقه‌ای نیازمند است».

4-حمایت قدرتهای بزرگ و مختلفی نظیر آلمان، روسیه و چین از ابتکار صلح هرمز ، نشان می‌دهد که طرح ابتکار صلح هرمز بر خلاف طرح های آمریکا تعاریف و دغدغه های امنیتی کشورهای مختلف را در نظر گرفته است. اندیشکده آتلانتیک درباره طرح هرمز نوشته: «این طرح می‌تواند شروعی باشد برای بررسی گسترده مسائل امنیتی و همکاری در زمینه‌های گوناگون از جمله امنیت انرژی، کنترل تسلیحات، اقدامات اعتمادسازی، قراردادهای نظامی، ایجاد یک منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی و معاهده عدم‌تعرض در اجتماع تنگه هرمز. علاوه بر این، طرح امید به دنبال تشکیل یک کارگروه مشترک پیرامون مسائل مختلف است که  ارائه اقدامات عملی برای گسترش تدریجی همکاری در زمینه هشدار زودهنگام، پیشگیری و حل کشمکش ها، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و انسان، سرمایه گذاری های مشترک در انرژی، ترانزیت و حمل و نقل و همچنین همکاری در امنیت سایبری را شامل می شود».

 5- همسویی ابتکار صلح هرمز با طرح مسکو؛ پس از اعلام طرح ابتکار صلح هرمز، میخائیل بوگدانف معاون وزیر خارجه روسیه در این زمینه گفت: «ما از ایده های شریکمان ایران حمایت میکنیم این طرح ایران با طرح پیشنهادی روسیه موسوم به «طرح امنیت جمعی» در منطقه همراستا است».

چالش‌های و موانع پیش رو

چالش‌های این طرح اقدامات تنش زای آمریکا و اسرائیل در منطقه و سونیت آنهاست. ترامپ علی‌رغم فشارهای کنگره حاضر نیست صدور سلاح به عربستان را متوقف کند، رقابت کشورها در مناطقی مثل یمن بر موفقیت طرح های صلح  خلیج فارس  سایه می افکند. اسرائیل با علم به تاثیر جنگ یمن بر طرح های صلح خلیج فارس و تلاشهای اخیر ایران و برخی کشورها برای تنش زدایی در یمن، به دنبال تشدید منازعات در یمن است. نتانیاهو روز 6 آبان اعلام کرد ایران به دنبال استقرار موشک در یمن برای هدف قرار دادن اسرائیل است. پس از ارائه طرح ابتکار هرمز، اسرائیل در اقدامی شتابزده پیشنهاد پیمان عدم تجاوز را به کشورهای عربی داد که نشان می‌دهد این رژیم به شدت ازثبات و روابط مطلوب ایران با کشورهای خلیج فارس نگران است و به دنبال منحرف نمودن کشورهای منطقه به پیمانی خیالی یا ایجاد تردید در آنها برای پیوستن به ابتکار صلح هرمز است. این در حالی است که اسرائیل به تنهایی و بدون پشتوانه آمریکا نمی‌تواند در منطقه و روند طرح های صلح اختلال ایجاد کند.

طرح صلح عراق

زمینه: بالا گرفتن تنشهای خلیج فارس باعث شده تا عراق نیز از این وضعیت متاثر شود. به عنوان نمونه وقتی آمریکا ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن و چهار فروند بمب افکن بی 52 را در اردیبهشت ماه به خلیج فارس اعزام کرد، کارمندان «اکسان موبیل» یکی از بزرگترین شرکتهای نفتی خود را نیز به دوبی منتقل کرد . این اقدام غیر مننظره صنعت نفت عراق را تحت الشعاع قرار می‌داد و برخی نگرانی هایی ایجاد کرد. از اردیبهشت تا مهر در یک فاصله زمانی 5 ماهه منطقه حساس دیپلماتیک خضرای بغداد شاهد سه بار حمله راکتی از منابع نامعلوم بوده است. علاوه بر این، با توجه به نیاز عراق به گاز و برق ایران ، با بالا گرفتن تنشها آمریکا همواره به دنبال فشار به عراق برای قطع واردات گاز و برق از ایران است. آخرین مورد آن در ماه شهریور بود که «لؤی الخطیب»، وزیر نیروی عراق گفت که حداقل تا 4 سال دیگر به گاز عراق نیاز دارد. با توجه به روابط متعادل عراق با ایران ، عربستان و آمریکا و آسیب پذیری این کشور از رقابتها وتنش ها در منطقه ، برهم صالح رییس جمهوری عراق 27سپتامبر/5 مهرکه برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک بسر می برد، در دیدارهای حاشیه ای خود با مقامات کشورهای مختلف عربی و اروپایی و نیز آمریکا، پیشنهادکنفرانسی در بغداد برای کاهش تنش میان تهران و واشنگتن را ارائه داد.

اهداف طرح : برهم صالح طی سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل، گفت که بغداد نیازمند استحکام روابط با تهران است. او ضمن تاکید برنگرانی  بغداد در خصوص افزایش تنشها هدف از پیشنهاد کنفرانس بغداد را تشکیل یک ساختار جدید سیاسی، امنیتی، اقتصادی با عضویت کشورهای منطقه برای حل مشکلات جاری و زمینه سازی پیشرفت های سیاسی و اقتصادی در این اعلام کرد. قبل از آن نیز عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق به عربستان و سید عمار حکیم رهبر جریان حکمت ملی به امارات برایسفر کرد تا گفتگوها در مورد کنفرانس بغداد  وکاهش تنش را به پیش ببرند.

مزیتهای طرح عراق:

1-پیشنهاد برهم صالح یاد آور کنفرانس امنیتی بغداد در اسفند 1385 به ریاست نوری المالکی است. در این کنفرانس نمایندگانی از ایران، آمریکا، اتحادیه عرب، عربستان و سوریه حضور داشتند. این نشست یکی از نشستهای امنیتی موفق بود زیرا بازیگرانی با اهداف و رویکردهای متفاوت و متعارض درهدف ایجاد ثبات در عراق و مبارزه با تروریسم به نتایج نزدیکی رسیدند، اکنون شرایط برای آمریکا مشابه همان سالهاست زیرا  ترامپ نیز مانند بوش در آن زمان قصد خروج از عراق و افغانستان را دارد.

با توجه به اشتراکات ژئوپلتیکی ایران وعراق، ایجاد ثبات در عراق بدون کمک ایران غیر ممکن است.2- یکی از بهانه های ترامپ برای خروج از برجام نفوذ ایران در منطقه و به خصوص عراق است، اما نگاه واقع بینانه نشان می‌دهد قطع حضور ایران در بغداد ناامنی غیر قابل کنترلی ایجاد می‌کند بنابراین چنین کنفرانسی در بغداد باعث اشتراک نظر بازیگران متخاصم در تعاریف همسو از امنیت در عراق و منطقه می‌شود که می‌تواند به امنیت درخلیج فارس نیز کمک کند

3- عراق با چهار بازیگر ایران، آمریکا ، امارات و عربستان دارای روابط دیپلماتیک و همکار یهای سیاسی و اقتصادی است و می‌تواند در ایجاد همگرایی کمک کند ضمن آنکه عراق نیز مانند سه کشور دیگر در منطقه نیاز به صادرات نفت دارد.

چالشها: 1-شکنندگی بیش از حد اقتصادی و امنیتی عراق باعث می‌شود در ارائه چنین طرحی ابتکار عمل کمی داشته باشد زیرا نیازهای امنیتی عراق نسبت به چند کشور دیگر نامتقارن است. 2-از طرف دیگر بغداد تلاشهای مستمری به جز سفر عمار حکیم وعبدالمهدی به امارات و عربستان از خود نشان نداد.3-عربستان و امارات هنوز هم امیدوارند در جنگ یمن پیروز شوند و با کارت های برنده بیشتری وارد مذاکرات امنیتی شوند.

طرح امنیت جمعی روسیه

زمینه : وزارت امورخارجه روسیه روز اول مرداد سند «مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس را به دیپلماتهای خارجی ارائه داد. نگرانی های امنیتی  روسیه د رمورد خلیج فارس  هم به دهه 1990 برمیگردد  و هم به اتفاقاتی که پس از حمله آمریکا به افغانستان رخ داد .آن زمان روسیه فقط بر اقدامات نظامی آمریکا تمرکز کرده بود و طرح چندبعدی و قابل اجرایی را ارائه نکرد ،از طرفی آمریکای زمان بوش نیز کشورهایی را که با اقدامات یکجانبه آمریکا همراهی نمی‌کردند در ردیف دشمنان آمریکا ارزیابی می‌کرد. مسکو بستر اجماع‌ساز سند جدید را این گونه بیان کرده است: « در شرایط کنونی، اقدام موثر و پر انرژی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیاز است که در راستای بهبود و ثبات بیشتر شرایط در خلیج فارس و فائق آمدن بر شرایط بحرانی طولانی منطقه باشد.» بنابراین در سند جدید منافع بازیگران مختلف را در نظر گرفته و تاکید می‌کند:« اقدام عملی در راه‌اندازی یک سیستم امنیتی در خلیج فارس ممکن است با برگزاری رایزنی‌های دو جانبه و چند جانبه میان گروه‌های مربوطه حاصل شود که شامل کشورهایی می‌شوند که در داخل منطقه یا خارج آن بوده یا سازمان‌هایی نظیر شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه عرب، سازمان همکاری اسلامی و شورای همکاری خلیج فارس می‌شود».

اهداف طرح

1-هدف بلند مدت در این سند ایجاد سازمان امنیت خلیج فارس با رویکرد گام به گام، چند جانبه گرایی و رعایت دقیق قوانین بین‌المللی، منشور سازمان ملل و قعطنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل عنوان شده است. 2- جلوگیری از درگیری مسلحانه 3-ایجاد یک غرب آسیای دموکراتیک و موفق با حمایت از صلح و همزیستی میان مذاهب4-مبارزه با تهدیدات تروریستی از طریق بسیج افکار عمومی مسلمانان و دیگر کشورها 5-کاهش حضور نظامی کشورهای خارجی در منطقه 6-تقویت رژیم منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در غرب آسیا براساس ان. پی. تی با هدف دستیابی به منطقه‌ای عاری از سلاح‌های کشتار جمعی.

مقدمات برای اجماع

با توجه به اینکه خلیج فارس نقطه پایانی و نتایج تنش‌هاست نه نقطه شروع ، بنابراین روسیه پیشنهاد می‌کند مسائلی که باعث تسری اختلاف به خلیج فارس می‌شود به  عنوان مقدمه و گام‌های اول حل نمود که عبارتند از1-حل و فصل بحران های مناطق نزدیک به خلیج فارس اعم از عراق، یمن و سوریه 2-پایبندی همه طرف ها به توافقات مربوط به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام ) 3-حل و فصل بحران فلسطین و اسرائیل به عنوان عامل اصلی در بی ثباتی خاورمیانه 4-اجرای یک برنامه طولانی مدت به منظور عادی سازی وضعیت، تقویت ثبات و امنیت، حل و فصل اختلافات، شناسایی پیشنهادهای کلیدی و راه‌های اجرای وظایف مربوطه

مفاد طرح

آنچه که در گامهای بعدی روسیه دنبال میکند تصویب توافقاتی بین اعضا برای شکل گیری سازوکار امنیتی خلیج فارس است این مفاد عبارتند از :

1-احترام به حق حاکمیت و تمامیت ارضی کشورهای منطقه

 2-عدم استفاده از زور یا تهدید به استفاده از زور برای حل وفصل اختلافات

 3-قبول تعهدات متقابل و شفافیت در حوزه نظامی

 4-ایجاد خطوط ویژه، تبادل اعلان‌های اولیه در مورد برگزاری رزمایش‌های نظامی و پرواز هوایی، تبادل ناظران، تبادل اطلاعات در مورد خریدهای تسلیحاتی و نیروهای مسلح

 5-تعهد به حل اختلافات منطقه‌ای و مرزی تنها از طریق گفت وگو یا سایر ابزارهای صلح آمیز براساس تعهدات بین المللی

6-انعقاد توافق​نامه‌هایی در راستای مبارزه با تروریسم ، قاچاق انسان، مواد مخدر و سلاح و جرایم سازمان یافته

7-انجام اقدامات اعتمادساز مشترک کشورهای منطقه با یکدیگر و با سایر کشورها

 8-پایبندی همه کشورها به قوانین بین المللی به خصوص منشور سازمان ملل متحد و قطعنامه‌های شورای امنیت

مزایا و معایب طرح روسیه :

از جمله مزایای این طرح در نظر گرفتن منافع امنیتی همه کشورهای ذی نفع در خلیج فارس و مطابقت آن با منشور و حقوق بین الملل است. همچنین روسیه به عنوان یکی از اعضای شورای امنبت میتواند مقدمات اجرا شدن آن را از طریق شورای امنیت پیگیری کند، 8 روز پس از منتشر شدن طرح روسیه ، مسکو طی نامه ای این سند را برای بررسی بیشتر و جلب موافقت سایر اعضا به شورای امنیت ارائه داد. از طرف دیگر جایگاه مثبت روسیه در بین کشورها و سازمانهای که قرار است به این طرح بپیوندند یکی از عوامل موثر در موفقیت اجرای آن است. پوتین اخیرا نیز به امارات و عربستان سفر کرد و قرادادهای اقتصادی و نظامی با این کشورها امضا نمود که باعث پیوند بیشتر روسیه با امنیت چندجانبه در خلیج فارس می‌شود.

 از دیگر مزایای طرح توجه به نقش چین است. چین از بازیگران مهم در خلیج فارس است، عربستان همواره یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت به چین بوده ، آمریکا از از سال گذشته در رقابتی پنهان میکوشد بازارهای نفتی چین را تصاحب کند، بنابراین تمایل چین به حمایت از طرح های صلح خلیج فارس یکی از عوامل موفقیت این طرح ها خواهد بود،در این راستا  «گنگ شوآنگ» سخنگوی وزارت امور خارجه چین در مورد طرح روسیه گفت: «چین از این طرح استقبال می کند. من باید این اطلاعات را مورد بررسی قرار دهم اما می‌توانم یک پاسخ درست بدهم. اوضاع در خلیج فارس پیچیده است و چین از نزدیک و با دقت آن را دنبال می‌کند. در واقع صلح و ثبات در منطقه، به نفع همه است».

ایران دارای موقعیت حساس ژئو استراتژیکی است و در منطقه ریملند واقع شده ، از طرف دیگر در بیضی ژئواکونومیک گازی و نفتی قرار دارد که هم درشمال کشور و هم در جنوب دارای ذخایر انرژی است. همچنین قدرت مندترین کشور در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز است که فقط در استان هرمزگان 2237 کیلومتر مرز ساحلی دارد، بنابراین ایران نقطه ثقل و محور موفقیت ابتکارات صلح در خلیج فارس  است؛ از این لحاظ طرح روسیه به دلیل توجه به نقش محوری ایران از مزیت بیشتری برخوردار است.

از چالشهای مهم این طرح نیز باید به در نظر نگرفتن سازوکارهای اقتصادی اشاره کرد، زیرا نیازهای اقتصادی و امنیتی کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای تاروپود خرده سیستم خلیج فارس را شکل داده است، توجه به وابستگی متقابل بازیگران باعث ایجاد همگرایی و اجماع برای پذیرش طرح صلح میشود طرح روسیه تا کنون فاقد چنین سازوکار دقیقی بوده است.

از طرف دیگر آمریکا نفوذ روسیه در منطقه خلیج فارس را بر نخواهد تابید و این خود محدودیت بزرگی برای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای نقش آفرینی مسکو در ترتیبات امنیتی خلیج فارس می باشد.

از مجموع طرح های صلح و امنیت ارائه شده طرح صلح ایران و روسیه توانایی و قابلیت اجرا شدن را دارند این دو طرح مکمل و همراستا هستند و منافع قطبهای مهم قدرت نظیر چین و اتحادیه اروپا که نیاز حیاتی به امنیت در خلیج فارس را دارند برآورده کند. ضمن آنکه کشورهای منطقه نظیر عراق، کویت، سوریه و عمان تا کنون از طرح ایران حمایت کرده اند و در آخرین اخبار رسانه ها از پیام مثبت کشورهای عربستان و بحرین نیز به نامه حسن روحانی برای پیشبرد طرح صلح هرمز خبر داده اند .