ضرورت‌های پدافند غیرعامل در فضای مجازی

تاریخ ۸ آبان به‌عنوان روز پدافند غیرعامل شناخته می‌شود. پدافند به تدابیری گفته می‌شود که برای مقاومت در مقابل حملات سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، روانی و یا فناوری توسط یک یا چند کشور اتخاذ می‌شود. مفهوم کلی آن دفع، خنثی‌سازی و یا کاهش تاثیر اقدامات آفندی و ممانعت از دستیابی دشمن به اهداف خود است که بر دو نوع عامل و غیر عامل می‌باشد. پدافند عامل، شامل اقدامات مسلحانه و به‌کارگیری مستقیم تسلیحات و جنگ افزار، به منظور خنثی نمودن و یا کاهش اثرات عملیات سامانه هوافضایی، زمینی، دریایی، نفوذی و خرابکارانه دشمن بر روی اهداف مورد نظر است؛ اما منظور از پدافند غیر عامل مجموعه اقداماتی است که مستلزم به‌کارگیری مستقیم جنگ افزار و تسلیحات نیست و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات و صدمات به مراکز ثقل نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری نمود و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. درواقع پدافند غیر عامل، مجموعه اقدام‌های غیر مسلحانه است که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدید‌ها و اقدامات نظامی دشمن می‌شود و همان‌گونه که مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) فرمودند: مثل مصونیت سازی بدن انسان است از بیرون و اقدامی مسلحانه و به‌کارگیری مجموعه ابزار، فناوری و تاکتیک‌هایی است که بتوان به وسیله آن انواع تهدید و تهاجم نظامی دشمن را دفع و یا خنثی نمود. امروز حملات دشمن در دو حوزه جنگ سخت و جنگ نرم قابل تقسیم است که تمرکز بیشتر نیز بر حوزه جنگ نرم می‌باشد. بر همین مبنا، برنامه‌ریزی برای پدافند غیرعامل نیز، در دو حوزه جنگ سخت و جنگ نرم ضروری به نظر می‌رسد. شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، بستر مهمی برای تهدیدات در حوزه جنگ نرم محسوب می‌شود. تهدیدات مربوط به فضای مجازی نیز خود در دو نوع نرم‌افزاری و محتوایی قابل تقسیم است. در حوزه محتوایی، فضای مجازی بستر مناسبی برای تبلیغات منفی، شایعه‌سازی و شبهه افکنی در جهت کاهش اعتماد و ناامیدی مردم و تلاش برای نارضایتی اجتماعی و ایجاد شورش و بحران است.

در واقع دشمن با استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌خواهد به قلب و ذهن مردم و به‌ویژه جوانان راه پیدا کند. در حوزه نرم‌افزاری نیز دشمن با حملات سایبری قصد ضربه زدن به زیرساخت‌های حیاتی کشور را دارد و تهدیدات مستمر این حوزه، در قالب فناوری‌های نوین صورت می‌گیرد. تهدیدات نرم‌افزاری سایبری ابعادی فنی مانند شبکه‌های بات، تهدیدات فیشینگ، تهدیدات شبکه‌های اجتماعی یا مهندسی اجتماعی و بدافزار‌های مختلف را شامل می‌شود. به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۱۰ حمله‌ای علیه تأسیسات هسته‌ای اتفاق افتاد که در آن زمان گفتند با استفاده از بدافزاری به نام استاکس نت انجام شده است. مشهور است که استاکس نت اولین سلاح سایبری در دنیا بود که توسط دولت‌های رسمی به کار گرفته شد و سعی کردند اختلالی را در زیرساخت حیاتی یک کشور ایجاد کنند. این گروه از تهدیدات در صورت وقوع و منجر شدن به شرایط بحرانی و یا اضطراری، می‌تواند به جنگ سایبری تبدیل شود که اغلب از اینگونه تهدیدات برای پشتیبانی جنگ‌های مسلحانه فیزیکی نیز استفاده می‌شود. در چنین شرایطی، پدافند غیر عامل در فضای مجازی، علاوه بر دفاع، جنبه بازدارندگی نیز داشته و موجب تقویت قوای درونی نظام، منصرف ‏شدن دشمن از حملات نرم و ترویج ایدئولوژی انقلاب اسلامی در سراسر دنیا با استفاده از ابزار جدید می‌گردد. ‏ اقدامات مربوط به پدافند غیرعامل در حوزه فضای مجازی باید هر دو جنبه محتوایی و نرم‌افزاری را در بربگیرد. فضای مجازی همان‌گونه که گسترش شایعات و شبهات را تسهیل می‌کند، راه پاسخ به آن‌ها را نیز فراهم کرده است و با آموزش نیرو‌های متخصص و کاردان در ‏حوزه‌های مختلف فکری و اعتقادی، می‌توان با روشنگری مقابل تحرکات دشمن ایستادگی کرد.

همچنین برای پیاده‌سازی اقدامات مربوط به پدافند غیر عامل در حوزه نرم افزاری باید به استانداردسازی امنیت دستگاه‌ها و ارزیابی و بازدید از آن‌ها، حفاظت از زیرساخت‌ها و تشکیل گروه مشاوران امنیت سایبری توجه ویژه داشت. شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ملی در عرصه فضای مجازی محسوب می‌شود که تحقق آن بنا بر رویکرد‌های جهانی و ضرورت‌های ملی، مانند ارائه خدمات زیرساختی پیشرفته و مطابق با نیاز‌های کشور، بهره‌مندی از مزایای اقتصادی، صیانت از فرهنگ ایرانی اسلامی و حفاظت از اطلاعات و ارتباطات کاربران در برابر تهدیدات امنیتی و حریم خصوصی، الزام شده است. در واقع شبکه ملی اطلاعات، پروژه‌ای است که در صورت تحقق کامل و اجرای صحیح آن می‌توان از وجود پدافند غیر عامل در هر دو جنبه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تا میزان زیادی اطمینان یافت. عبارت پدافند سایبری که مصوب شورای عالی فضای مجازی در سال ۱۳۹۶ است، واژه کلیدی است که در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات به شمار می‌رود. در این زمینه بار‌ها شنیده‌ایم که به منظور اجرای پدافند سایبری، سازمان پدافند غیر عامل با همکاری وزارت ارتباطات مانور‌های مختلفی را برای سنجش تاب‌آوری شبکه ملی به صورت بخشی انجام داده است. به این معنی که هر بخشی خدمات خود را به صورتی که قطع از اینترنت باشد، تست کرده و تاب‌آوری شبکه ملی اطلاعات سنجیده شده است. اگر به هر دلیلی از سمت کشور‌هایی که تروریسم اقتصادی را بر ما تحمیل می‌کنند، اتفاقی در حوزه اینترنت بیافتد، خدمات سایبری بدون مشکل به فعالیت خود ادامه دهد و کسب‌وکار‌ها بتوانند کارشان را انجام دهند. مزیت شبکه ملی اطلاعات این است که هم‌زمان با استفاده از آن، مردم می‌توانند از محتوای داخلی فاخر، باکیفیت و سرعت زیاد و قیمت کم‌بهره‌مند شوند، اما هیچ گونه محدودیتی نیز در زمینه ارتباط با بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌ها در فضای اینترنت بین‌المللی نداشته باشند. بااین‌حال متاسفانه هنوز هم این پروژه مهم ملی به طور کامل محقق نشده است و گه گاه با کارشکنی‌هایی مواجه می‌شود که اجرای صحیح آن هماهنگی و همت مضاعف مسئولان را می‌طلبد. امر بدیهی این است که در دنیای پر تهدید امروز اگر در کشور پدافند‌های عامل و غیرعامل نباشد دشمن به راحتی نفوذ می‌کند و قدرت لازم را به دست می‌آورد.