گزارش| عملیات ترکیه در شمال سوریه؛ حل دغدغه امنیتی در بیراهه اشغالگری

ترکیه طی چند ماه گذشته با اشاره به افزایش تهدیدات امنیتی ناشی از حضور نیرو‌های کرد‌ی پ. گ. و پ.‌ی د. که وابسته به پ. ک. ک. هستند در مرز‌های شمالی سوریه خواستار حمله به شرق فرات و ایجاد منطقه امن آن شده بود.

ترکیه بدنبال تشکیل "منطقه امن" یا "گذرگاه صلح"

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز بار‌ها در سخنرانی‌ها و مواضع خود به این تهدید اشاره کرده و این جمله را همواره به کار برده است: یک شب ناغافل حمله خواهیم کرد.

نقطه عطف و اوج این اظهارات را می‌توان سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل خواند که اردوغان در آن ضمن اعلام اراده ترکیه برای حمله به شرق فرات از طرحی برای اسکان آوارگان سوری رونمایی کرد.

بلند پروازی‌های اردوغان با طرح ۲۷ میلیارد دلاری

اردوغان در طرح خود ضمن اشاره به حمله به شرق فرات و ایجاد منطقه امن در این منطقه، کار ساخت خانه‌های مسکونی و نیز ساختمان‌های اداری را در دستور کار قرار داده که در آن برای هر خانواده آواره سوری یک خانه حدود ۲۰۰ متری و یک مزرعه در نظر گرفته شده و بین یک تا دو میلیون آواره را در خود جای می‌دهد.

طرح مد نظر اردوغان البته آنچنان دست یافتنی نیز نمی‌نماید، زیرا هزینه این بلند پروازی بالغ بر ۲۷ میلیارد دلار برآورده شده که رئیس جمهور ترکیه در سخنرانی خود در سازمان ملل و همچنین دیدار‌های خود تلاش کرد تا مقامات غربی را برای تامین هزینه آن اقناع کند.

این دورنما زمانی خود را دست نیافتنی‌تر نشان می‌دهد که بدانیم اتحادیه اروپا طی چند سال گذشته و علیرغم مذاکرات مکرر و تهدیدات بسیار ترکیه مبنی بر رسیدگی به وضعیت آوارگانی که در این کشور ساکن هستند و تامین هزینه آن‌ها تنها تعهد کرد که مبلغ ۶ میلیارد یورو پرداخت کند که بخشی از این مبلغ نیز هنوز پرداخت نشده است.

تشکیل مرکز فرماندهی مشترک برای حمله به شرق فرات

ترکیه برای کاستن از هزینه‌های جنگ خود چه از نظر مالی و چه حقوقی تلاش کرد تا آمریکا را نیز به این موضوع وارد کند. نتیجه این تلاش‌های چند ماهه تشکیل مرکز فرماندهی مشترک در شانلی اورفا بود که با حضور چند ژنرال آمریکایی و همتایان ترکیه‌ای آن‌ها و نیز چند گشت مشترک هوایی و زمینی در نقاطی محدود در شمال سوریه بود.

پس از فشار‌های سیاسی و رسانه‌ای مقامات ترکیه‌ای مبنی بر لزوم حمله به شرق فرات و خودداری از اتلاف وقت و همینطور اعتراض به طرف آمریکایی که اقدام به ارسال تجهیزات سبک و نیمه سنگین به کرد‌های همپیمان خود در این منطقه کرده بود، مقامات آمریکایی از مواضع خود درباره حمله ترکیه به شرق فرات کوتاه آمدند.

اگرچه در گذشته شاهد تهدید جدی مقامات آمریکایی نسبت به حمله ترکیه به شرق فرات بودیم که اقتصاد این کشور را نابود کرده یا آن را با تحریم‌های سخت روبرو می‌کنند، در گفت‌وگوی تلفنی اردوغان با ترامپ چنین تهدیداتی تکرار نشده و چراغ سبز مشروطی به آنکارا داده شد.

واشنگتن ترکیه و متحدان کُردش را تنها گذاشت؟

بر اساس بیانیه کاخ سفید و پنتاگون، آمریکا به طرف ترک اعلام کرده که از این حمله حمایت نکرده و با آن مخالفت نیز ندارد، همچنین مسئولیت تروریست‌های داعشی در این منطقه که اسیر کرد‌ها و آمریکا هستند نیز با ترکیه است.

معنای این بیانیه آن است که اولاً ترکیه به تنهایی باید وارد این جنگ شده و هزینه مالی، سیاسی و حقوقی آن به طور کامل متوجه آنکاراست و در ثانی ترکیه است که باید اعضای داعش را نگهداری و مدیریت کند که این برای ترکیه کاری خطرناک و هزینه زاست.

از شب گذشته ترکیه ارسال تجهیزات و آمادگی نظامی خود برای حمله به شرق فرات را به بالاترین سطح ممکن رسانده و حتی اخباری مبنی بر حمله هوایی ارتش ترکیه به مناطقی در حسکه منتشر شده است. هر چند پنتاگون در اطلاعیه‌ای که شب گذشته منتشر کرد، آسمان شمال سوریه را برای ترکیه ممنوع کرده و این کشور را از ائتلاف هوایی خود نیز خارج کرد.

این موضوع نیز ممکن است هزینه‌های ترکیه در عملیات را بالاتر ببرد، زیرا بیشتر به نیروی زمینی وابسته شده که این یعنی تلفات بیشتر در عملیات. عملیاتی که از سوی ترکیه به نام چشمه صلح و با هدف ایجاد منطقه امن یا گذرگاه صلح انجام خواهد گرفت.

اجازه ترکیه از اشغالگر برای اشغال سوریه

شمارش معکوس برای حمله ترکیه به شمال شرق سوریه همراه با متحدان ترکیه در سوریه یعنی شبهه نظامیان موسوم به ارتش آزاد و چند گروه ترکمان آغاز شده و تصور می‌شود که طی به زودی این اتفاق رخ دهد. اما چند نکته در این خصوص قابل توجه است:

اول اینکه ترکیه برای حمله به شمال سوریه با آمریکا هماهنگ کرده و از این کشور اجازه گرفته در حالیکه آمریکا در موضوع سوریه خود یک مهمان ناخوانده بوده و اشغالگر محسوب می‌شود و تشکیل اتاق عملیات با این کشور و هماهنگی با آن برای حمله یا جنگی در سوریه اقدامی غیر قانونی و فاقد مشروعیت حقوقی و سیاسی است که هزینه‌های سنگینی را برای ترکیه به همراه داشته و در حال و آینده شرایط سختی را برای این کشور به همراه خواهد داشت. زیرا در صورت ورود بدون اجازه دولت دمشق، علیرغم هزینه‌های مالی و جانی که خواهد پرداخت به عنوان کشوری اشغالگر قلمداد شده و باید دیر یا زود این منطقه را ترک کند.

دوم اینکه مدیریت مناطق مختلف سوریه با دولت دمشق است و ارتش سوریه باید حاکمیت خود را بر کل کشور تثبیت کند. ترکیه در حالی نسبت به حضور کرد‌های وابسته به آمریکا و پ. ک. ک. در شمال شرق سوریه نگران است که خود یکی از موانع اصلی بسط حاکمیت دمشق بر کل کشور است و اگر مانع تراشی و حمایت این کشور از تروریست‌ها در ادلب نبود چه بسا پرونده ادلب طی ماه‌های گذشته بسته می‌شد و دمشق می‌توانست مانع اقدامات کرد‌های وابسته به پ. ک. ک. در مرز‌های جنوبی ترکیه شود.

سوم اینکه در کنفرانس آستانه قرار بر احترام به حفظ تمامیت ارضی سوریه و حاکمیت این کشور بود و بیانیه‌ای که طرفین در آنکارا صادر کردند بر این نکته تاکید داشت. هر چند ایران و روسیه نیز بر نگرانی‌های ترکیه درباره تهدیدات امنیتی در شمال سوریه تاکید داشته و آن را به رسمیت شناختند. این اقدام ترکیه با روند سوچی و آستانه اختلافاتی دارد که آنکارا باید به آن توجه کند.

چهارم اینکه آمریکا با تخلیه بخش‌هایی از شمال سوریه و تنها گذاشتن کرد‌های مورد حمایت خود در مقابل ارتش ترکیه باردیگر نشان داد که کشور قابل اعتمادی نبوده و با همه طرف‌ها تا زمانی حاضر به کار است که منافعش ایجاب کند و با کوچکترین اتفاق یا تغییر مسیری، متحدان و همپیمانان خود را تنها گذاشته و خواهد رفت.

نمونه آن تنها گذاشتن کرد‌های مورد حمایتش در شمال سوریه است که علیرغم درخواست‌های مکرر و حتی اعتراض‌های مردم و مسئولین این گروه‌ها تنهایشان گذاشت و ترامپ در توییتی نوشت: ما از کرد‌ها حمایت زیادی کرده‌ایم و پول زیادی نیز بابت مبارزه با داعش و اقدامات خود گرفته‌اند.

این اتفاق ممکن است برای هر گروه یا کشور دیگری نیز رخ دهد که در منطقه چندین نمونه از آن را طی سال‌های گذشته می‌توان به راحتی یافت. اعتماد و اتکای ترکیه به آمریکا با توجه به اینکه این کشور به دنبال ترک منطقه است چندان عقلانی به نظر نمی‌رسد.

مذاکره با دمشق تنها راه حل بلند مدت پیش روی آنکارا

در پایان باید گفت که اقدامات پر هزینه و تنش زا مانند عملیات نظامی از سوی ترکیه در سوریه نمی‌تواند در بلند مدت نگرانی‌های امنیتی این کشور از مرز‌های جنوبی خود را متوقف کرده و تنها راه حل بلند مدت، گفتگو و مذاکره با دمشق و همکاری با آن برای مقابله و پیروزی بر تروریسم در کشور است. ایجاد ثبات در سوریه مانع تشکیل کریدور‌های تروریستی و مناطق خودگردان می‌شود که دغدغه ترکیه به شمار می‌رود.

توافقاتی مانند آدانا که در گذشته بین دمشق و آنکارا در ابعاد امنیتی منعقد شده و نتایجی به همراه داشته می‌تواند نقطه آغازی برای مذاکرات و همکاری دو کشور باشد که نتیجه آن گسترش و تثبیت ثبات و صلح در سوریه و منطقه است.