مذاکره مستقیم اردوغان و بشار اسد؛ زمینه‌ها و ضرورت‌ها

شایعاتی درباره مذاکرات پشت صحنه ترکیه با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه از طریق کانال‌های دیپلماتیک وجود دارد که روسیه را به عنوان واسطه عمل می‌کنند. این شایعات در حالی مطرح می‌شود که طی چند روز اخیر خبر‌هایی مبنی بر دیدار برخی سران احزاب ترکیه با اردوغان مبنی بر ضرورت مذاکره مستقیم او با بشار اسد به منظور کاهش مشکلات ترکیه در سوریه منتشر شده است که در این بین می‌توان به اعلامیه دوغو پرینچک رهبر حزب وطن و همچنین پیشنهاد مستقیم تمل کاراملا اوغلو، رهبر حزب اسلامگرای سعادت در همین رابطه اشاره کرد.

روابط دیپلماتیک میان آنکارا و دمشق به دلیل جنگ داخلی سوریه در مارس ۲۰۱۲ قطع شد و تاکنون نیز عادی سازی نشده است.

اما افزون بر اختلافات بوجود آمده پس از شکلگیری بحران در سوریه موضوعات اختلاف برانگیز دیگری نیز به طور سنتی در تاریخ روابط این دو کشور وجود دارد از جمله اقدام ترکیه در انضمام استان هاتای به خاک خود در سال ۱۹۳۹ که توسط سوریه به رسمیت شناخته نشده و این کشور همچنان نسبت به هاتای ادعای سرزمینی دارد. همچنین می‌توان به اختلافات آیب ناشی از پروژه سد‌های پرتعداد ترکیه در جنوب شرقی آناتولی و یا ادعای آنکارا مبنی بر پشتیبانی سوریه از حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) اشاره کرد.

روابط ترکیه و سوریه پس از اکتبر ۱۹۹۸، هنگامی که عبدالله اوجالان رهبر پ. ک. ک. توسط مقامات سوری از شمال این کشور اخراج شد، بسیار بهبود یافت. با این حال، جنگ داخلی سوریه بار دیگر روابط بین دو کشور را متلاطم کرده و منجر به قطع روابط دیپلماتیک شد.

با این وجود اکنون و پس از بازگشت آرامش نسبی به بخش زیادی از مناطق سوریه و همچنین پیشرفت همکاری‌های ترکیه با روسیه و ایران به عنوان دو متحد مهم دمشق در طول بحران ۸ ساله، امید‌های عادی سازی روابط میان دو همسایه به طور چشمگیری افزایش یافته است.

روزنامه ترکیه‌ای "آیدینلیک" در ماه مه سال جاری میلادی اعلام کرد که در یک جلسه مطبوعاتی بشار اسد رئیس جمهوری سوریه در دیدار با نمایندگان رسانه‌ها به صراحت گفته بود: "ما فقط از طریق روسیه و یا ایران با ترکیه مذاکره نمی‌کنیم؛ افسران ترکیه و سوریه در موارد متعددی مذاکره کرده اند. ". وی در این دیدار همچنین از آمادگی برای دیدار با اردوغان خبر داده و گفته بود "ما برای همکاری با ترکیه آماده هستیم ... اگر این امر به نفع منافع سوریه باشد می‌توانیم با اردوغان را ملاقات کنیم. "

اگرچه پیش ازاین نیز در مقاطعی، همانند سپتامبر ۲۰۱۶ (شهریور ۱۳۹۵) و پس از سفر هاکان فیدان رئیس اطلاعات ترکیه به دمشق، شایعاتی مبنی بر امکان دیدار اردوغان و اسد با واسطه گری پویتن رئیس جمهور روسیه طرح شده بود که اجرایی نشد، اما اکنون شرایط به گونه‌ای است که بیشترین فضا و زمینه برای تحقق این امر به وجود آمده است.

یکی از این زمینه‌ها تلاش ترکیه برای حل و فصل موضوع مهاجران می‌باشد که اردوغان به طور جدی به دنبال بازگشت هرچه زودتر آوارگان به سوریه می‌باشد. ترکیه در حال حاضر میزبان ۳.۶ میلیون آواره سوری است، که ترس از جنگ بیشتر در ادلب می‌تواند موج تازه‌ای از پناهندگان و همچنین هجوم تروریست‌ها را به خاک ترکیه ایجاد کند. تقریباً سه میلیون غیرنظامی ساکن در ادلب تحت کنترل تروریست‌ها هستند که از ترس موج جدید درگیری ده‌ها هزار نفر اکنون در نزدیکی مرز ترکیه جمع شده اند. طبیعتاً در این زمینه مشارکت دولت مرکزی سوریه که مشتاق تسریع روند بازگشت آوارگان می‌باشد می‌تواند ترکیه را در حل این معضل یاری رساند.

آنکارا همچنین در مورد تهدید نیرو‌های خود در ۱۲ پست دیده بانی در اطراف ادلب و همچنین اطراف قلمرو تحت کنترل کرد‌های سوریه در امتداد مرز خود نگران است. این امر هماهنگی‌های میان دمشق و آنکارا را برای جلوگیری از رویارویی ناخواسته نیرو‌ها می‌طلبد و واسطه گری روسیه برای این هماهنگی‌ها ممکن است به طور کامل نتواند تهدید را رفع کند چنانکه روزنامه ترکیه‌ای آیدینلیک به نقل از اسد گفته است: "افسران ترکیه نسبت به سیاستمداران این کشور درک بیشتری از آنچه در سوریه اتفاق می‌افتد دارند و اختلافات قابل توجهی در مورد سوریه در دولت اردوغان وجود دارد. " هفته گذشته ۵ مقام نظامی بلندپایه ارتش ترکیه از مناصب خود استعفا دادند که کارشناسان حدس می‌زنند یکی از دلایل اصلی این موضوع وضعیت بغرنج نیرو‌های ترکیه در شمال سوریه بوده است.

از بعدی دیگر عدم پیشرفت واقعی در عملیاتی شدن نتایج مذاکرات میان آمریکا و ترکیه در ایجاد منطقه امن در شمال سوریه آنگونه که آنکارا خواهان آن می‌باشد، به دلیل همکاری‌های گسترده آمریکا و شبه نظامیان کرد سوری، اردوغان را می‌تواند به گفتگو مستقیم با دولت سوریه برای هموار کردن این مسیر امیدوار کند. در این زمینه چراغ سبز دمشق به آنکارا را میتوان نشانه‌ای از بروز چنین تمایلی در اردوغان دانست. یک روز پیش از آغاز نشست سه‌جانبه آنکارا٬ دولت سوریه با ارسال دو نامه جداگانه به رئیس سازمان ملل و شورای امنیت سازمان ملل٬ به همکاری کرد‌ها با آمریکا در شرق فرات اعتراض کرده و نیرو‌های موسوم سوریه دموکراتیک تحت کنترل کرد‌ها (SDF) را تروریستی اعلام کرد. موضوعی است موجب نگرانی نهاد‌های سیاسی و نظامی کُرد شده تا حدی که این گروه با انتشار بیانیه‌ای٬ اقدام دمشق را تلاشی برای توافق با ترکیه دانست.

در واقعیتی دیگر از ضرورت‌های عادی سازی روابط ترکیه و سوریه می‌توان به روابط رو به افزایش آنکارا و مسکو در تمامی حوزه‌های اقتصادی، انرژی، نظامی و امنیتی طی سال‌های اخیر اشاره کرد. در یک سال گذشته پوتین و اردوغان چندین بار ملاقات کردند که یکی از نتایج مهم آن فروش و انتقال سیستم دفاع موشکی اس ۴۰۰ به آنکارا بود؛ بنابراین موضوع اختلاف اصلی دو کشور در سوریه بلاخره باید در جایی حل و فصل شود.

در نهایت نیز میتوان به موضوع اقتصادی بازسازی سوریه و همسایگی سوریه با ترکیه اشاره کرد. ترکیه دارای طولانی‌ترین مرز مشترک با سوریه است و پیوند‌های مختلف جغرافیایی و تاریخی نیز دو کشور همسایه را به هم گره میزند. ترکیه طبیعتاً خواهان مشارکت اقتصادی در بازسازی سوریه در دوران پسابحران می‌باشد و نمی‌تواند نسبت به تلاش رقبا بی‌تفاوت بماند.