چهار سناریو درباره حضور مقتدا صدر در ایران

سفر سید مقتدا صدر به ایران و حضور او در مراسم عزاداری در بیت رهبری در کنار رهبر انقلاب و سردار قاسم سلیمانی، بازتاب های مختلفی را در محافل عراقی و منطقه ای برانگیخته و نسبت به این رویداد غافلگیرکننده، گمانه های متفاوتی مطرح شده است.
دلیل این حساسیت ها به سوابق رهبر جریان صدر در عراق بازمی گردد. مقتدا صدر به عنوان تنها بازمانده خاندان صدر، پس از اشغال عراق توسط آمریکا در صحنه داخلی این کشور برجسته شد. نبرد جیش المهدی (شاخه نظامی صدر) با آمریکایی ها هنوز در اذهان عراقی ها باقی مانده و او را به عنوان یک چهره انقلابی می شناسند.
به همین دلیل رابطه او با جمهوری اسلامی ایران که به طور طبیعی حامی جریانات شیعی عراق بود، مستحکم شد؛ اما در ادامه تنش هایی میان دو طرف پدید آمد.
مقتدا صدر پس از تنش با دولت وقت نوری المالکی و دخالت مرجعیت (آیت الله سیستانی) جهت حل و فصل اختلافات، به منظور تکمیل دروس حوزوی مدتی را در قم سپری کرد و از عالم سیاست دوری گزید؛ اما با بازگشت به عراق بار دیگر به نقش آفرینی پرداخت.
از جمله اقدامات او ساماندهی اعتراضات و تظاهرات ضد دولتی در مقاطع مختلف بود، اعتراضاتی که علاوه بر دولت عراق، گاه جمهوری اسلامی ایران را نیز هدف قرار می داد.
در انتخابات اخیر پارلمانی در عراق، مقتدا صدر حاضر به ائتلاف با جریانات شیعی همسو با جمهوری اسلامی ایران نشد. همچنین مواضعی اتخاذ کرد که خوشایند تهران نبود. برای مثال ایران را متهم به نفوذ و دخالت در عراق کرد و یا از بشار اسد رئیس جمهور سوریه خواست از قدرت کناره گیری کند. در شرایط فعلی نیز مقتدا صدر خواستار انحلال حشد العشبی شده است.
سفر او به عربستان سعودی در مردادماه 96 و دیدار با بن سلمان شاهزاده سعودی، در اوج تنش میان تهران و ریاض، اقدام دیگری بود که اختلاف مقتدا صدر را با ایران به نمایش گذارد.
به همین دلیل برخی شخصیت ها در جریان صدر، سفر او به تهران را زیر سوال برده اند. برای مثال «غیاث التمیمی» عضو پیشین ارشد جریان صدر که با مقتدا زاویه پیدا کرده است، در اظهار نظری گفته است کسی که زیر پای رهبری جمهوری اسلامی می ‌نشیند، نمی ‌تواند رهبر عراقی‌ ها باشد.
فایق الشیخ علی، از اعضای پارلمان عراق نیز گفته است به صدر بگویید که از رهبری جمهوری اسلامی بخواهد تا سردار سلیمانی در امور داخلی عراق دخالت نکند.
اما «ریاض المسعودی»، نماینده پارلمان عراق و عضو ائتلاف سائرون، در باره قرار گرفتن مقتدی صدر در کنار رهبر انقلاب ایران گفته است: سفرهای صدر به کشورهای همسایه از جمله ترکیه، سوریه، اردن، عربستان، امارات و ایران یک امر عادی و بر اساس اصل حسن همجواری، احترام به حاکمیت کشورها و تمایل به تحکیم مناسبات میان ملت‌ها صورت می گیرد، لذا نباید از آن تفسیر خاص سیاسی کرد.
هنوز خود مقتدا صدر درباره سفر اخیرش به ایران و دیدار با مقام‌های بلندپایه جمهوری اسلامی اظهار نظری نکرده است. اما در فضای رسانه ای شاهد واکنش ها و گمانه زنی های متعددی نسبت به این ماجرا هستیم.
- بخشی از اظهار نظرها و گمانه ها آن است که مقتدا صدر پس از سال ها اختلاف، به دامان جمهوری اسلامی ایران بازگشته و در صدد ترمیم مناسبات خود با ایران برآمده است. گفته می شود صدر بنا بر دلایلی از جمله جنگ یمن، نسبت به سعودی ها دلسرد شده و در نتیجه به ایران گرایش یافته است. این گمانه در راستای تقویت محور مقاومت مطرح شده و برخی ناظران انتشار تصویر صدر در کنار رهبر انقلاب و سردار سلیمانی را همسان حملات موشکی حزب الله و حماس علیه اسرائیل قلمداد کرده اند.
- برخی نیز گفته اند مقتدا صدر همچنان روابط خود را با عربستان حفظ کرده و سفر او به ایران به منظور وساطت میان تهران و ریاض صورت گرفته است. از این نگاه مقتدا صدر به عنوان یک شخصیت سیاسی و رهبر جریان سائرون، تیرگی روابط ایران و عربستان را به نفع عراق نمی داند، در نتیجه چه بسا به نمایندگی از حاکمیت عراق وارد این میانجی گری شده است.
- در مقابل، برخی می گویند مقتدا صدر قصد دارد از خود چهره ای ملی و مستقل در عراق و منطقه ترسیم کند، لذا برای این که وابسته به سعودی یا ایران شناخته نشود، هر از گاهی اقدام به این سفرها و دیدارها می کند.
- گمانه دیگر آن است که مقتدا صدر به دلیل اختلافاتی که با دولت عادل عبدالمهدی دارد، از طریق نزدیکی به رهبران جمهوری اسلامی، خواهان اعمال فشار ایران برای تغییر عادل عبد المهدی، نخست‌وزیر عراق است (حتی اگر این گمانه صحیح باشد، طبعا ایران به چنین خواسته ای تن نمی دهد، زیرا ضمن آن که بنا بر دخالت در امور داخلی عراق را ندارد، از ابتدا حامی عبدالمهدی بوده است).
در مجموع باید گفت مقتدا صدر هر چند به عنوان شخصیتی دارای مواضع متغیر شناخته می شود، اما اختلاف او با جمهوری اسلامی ایران، یک اختلاف بنیادین نیست. به همین دلیل سفرها و روابط او با ایران یک امر عادی و طبیعی محسوب می شود.
از طرفی، ویژگی های صدر به گونه ای است که زمینه همگرایی او را با ایران بیش از واگرایی فراهم می کند. صدر قائل به خط مقاومت بوده و به شدت رویکرد ضد آمریکایی و ضد اسرائیلی دارد. وی همچنین از مدت‌ها پیش از ایران در مقابل تحریم‌های آمریکا حمایت نموده و بارها مقاومت ایران در برابر آمریکا را ستوده است.
علاوه بر این، صدر در جامعه عراق دارای پایگاه گسترده مردمی است و پیروزی لیست سائرون در انتخابات گذشته پارلمانی (اردیبهشت 97) نشان داد، نفوذ او خصوصا در میان توده های شیعی همچنان پابرجاست.
همین امر موجب می شود جمهوری اسلامی ایران به رغم برخی اختلافات و تنش ها، به مقتدا صدر و جریان او به عنوان یک ظرفیت نگریسته و سعی دارد از طریق ارتباط و جذب او، جریانش را در جهت صحیح هدایت کند؛ ظرفیتی که خصوصا در شرایط دشوار و بحرانی، قادر به حمایت از محور مقاومت و تحقق اهداف امت اسلامی خواهد بود.