۲۰ پرسش «سبک زندگی» که فراموش کرده‌ایم

بیانیه تاریخی رهبر انقلاب با عنوان «گام دوم انقلاب اسلامی» که هم‌زمان با ۴۰ سالگی انقلاب اسلامی مردم ایران و در آغاز دهه پنجم حیات انقلاب صادر شد، حاوی نکات و فراز‌هایی خواندنی و قابل‌تأمل درباره ریشه‌ها و علل وقوع انقلاب و آینده آن است؛ دراین‌بین، توصیه‌های هفت‌گانه ایشان برای ورود به گام دوم انقلاب، بیشتر از گذشته در مقابل چشم و اندیشه نسل جوان به‌ویژه نخبگان حوزوی و دانشگاهی است. در میان این هفت توصیه، آخرین آن‌ها که با موضوع «سبک زندگی» ارائه‌شده، حساسیت و اهمیتی به‌مراتب بیشتر دارد، چراکه سبک زندگی یک جامعه، زیربنای تفکرات، رفتار‌ها و تصمیمات آینده آن جامعه است که اگر این سبک و سیاق آسیب ببیند، عملاً همه تصمیمات و برنامه‌های آینده آن جامعه، آسیب جدی خواهد دید.
رهبر حکیم انقلاب در آخرین فراز بیانیه گام دوم درباره مسئله «سبک زندگی» این‌طور با مردم و جوانان سخن گفتند؛ «سخن لازم دراین‌باره بسیار است. آن را به فرصتی دیگر وامی‌گذارم و به همین جمله اکتفا می‌کنم که تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران، زیان‌های بی جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملّت ما زده است؛ مقابله با آن، جهادی همه‌جانبه و هوشمندانه می‌طلبد که باز چشم امید در آن به شما جوان‌هاست». به‌این‌ترتیب، باب فکر کردن و راه‌حل دادن برای نگهبانی از «سبک زندگی» مردم در این بیانیه تاریخی بازماند تا اندیشه‌ورزان کشور، به بررسی خطرات پیش رو و راه‌های صیانت از سبک و سیاق زندگی خود و مردم بپردازند.
اما سؤال اینجاست که آیا این نخستین بار است که مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) به بیان اهمیت مسئله سبک زندگی پرداخته‌اند و وظایف نخبگان را گوشزد کرده‌اند؟ و دیگر اینکه تا امروز مخاطبان این تأکیدات به‌ویژه رسانه‌ها و نیز نخبگان حوزوی و دانشگاهی چقدر به رسالت خود برای پرداختن کاربردی به این موضوع حیاتی عمل کرده‌اند؟!
۲۰ پرسش برای تلنگر به جامعه
در تمام ۳۰ سالی که از زعامت و رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای می‌گذرد، ایشان بار‌ها و با تعابیر مختلف از قبیل: «تهاجم فرهنگی»، «ناتوی فرهنگی» و «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» و با ادبیات مشترک با دانشگاهیان و حوزویان، به تبیین و تشریح مسئله سبک زندگی و خطرات پیش روی آن پرداخته‌اند، اما شاه‌بیت و نقطه اوج این رهنمودها، سخنرانی تاریخی ایشان در مهرماه ۱۳۹۱ و در جمع دانشگاهیان خراسان شمالی بود که ۲۰ پرسش اساسی را درباره چالش‌های جامعه امروز در حوزه سبک و سیاق زندگی مطرح کردند و نخبگان را به تعمق دراین‌باره دعوت کردند و فرمودند: «در این زمینه باید همه به خود نهیب بزنیم و ضمن تلاش جدی برای آسیب‌شناسی، به چاره‌جویی و جستجوی راه‌های علاج بپردازیم».
حالا بعد از گذشت هفت سال از طرح این پرسش‌ها، بازخوانی آن‌ها نه‌تن‌ها خالی از لطف نیست که برای تلنگر به جامعه نخبگانی کشور ضروری است؛ رهبر انقلاب این پرسش‌ها را مطرح کردند؛ «۱. چرا فرهنگ کار جمعی در ایران ضعیف است؟ ۲. چرا در روابط اجتماعی، حقوق متقابل رعایت نمی‌شود؟ ۳. چرا در برخی مناطق، طلاق زیاد شده است؟ ۴. چرا در فرهنگ رانندگی انضباط لازم رعایت نمی‌شود؟ ۵. الزامات آپارتمان‌نشینی چیست و آیا رعایت می‌شود؟ ۶. الگوی تفریح سالم کدام است؟ ۷. آیا در معاشرت‌های روزانه، همیشه به هم راست می‌گوییم؟ ۸. دروغ چقدر در جامعه رواج دارد؟ ۹. علت برخی پرخاشگری‌ها و نابردباری‌ها در روابط اجتماعی چیست؟ ۱۰. طراحی لباس‌ها و معماری شهر‌ها چقدر منطقی و عقلانی است؟ ۱۱. آیا حقوق افراد در رسانه‌ها و در اینترنت رعایت می‌شود؟ ۱۲. علت بروز بیماری خطرناک قانون‌گریزی در برخی افراد و بعضی بخش‌ها چیست؟ ۱۳. چقدر وجدان کاری و انضباط اجتماعی داریم؟ ۱۴. توجه به کیفیت در تولیدات داخلی چقدر است؟ ۱۵. چرا برخی حرف‌ها و ایده‌های خوب در حد حرف و رؤیا باقی می‌ماند؟ ۱۶. ساعات کار مفید در دستگاه‌ها چرا کم است؟ ۱۷. چه کنیم ریشه ربا قطع شود؟ ۱۸. آیا حقوق متقابل زن و شوهر و فرزندان در خانواده‌ها به‌طور کامل رعایت می‌شود؟ ۱۹. چرا مصرف‌گرایی برای برخی افتخار شده است؟ ۲۰. چه کنیم تا زن هم کرامت و عزت خانوادگی‌اش حفظ شود و هم بتواند وظایف اجتماعی خود را انجام دهد؟».
بعد از ۷ سال چه کرده‌ایم؟
زمانی که این پرسش‌ها مطرح شد، هم فضای مجازی و ابزار‌های نوین ارتباطی به نسبت امروز گسترش نیافته بود و هم مناسبات اجتماعی تا حدودی کمتر از امروز پیچیده بود، حالا که هم مناسبات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در هم تنیده‌تر شده و ابزار‌های جادوگر ارتباطی با سرعت بیشتری گسترش‌یافته و بر زندگی‌ها مسلط شده، پاسخ روشن و عملی این ۲۰ پرسش حیاتی‌تر به نظر می‌رسد.
آیا در این ۷ سال جوانان دانشگاهی و حوزوی به‌عنوان قشر نخبه جامعه به‌صورت دائمی و منظم کاری برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها و مطالبه گری از مسئولان در جهت حل مشکل، انجام داده‌اند؟ آموزش‌وپرورش، آموزش عالی و رسانه ملی به‌عنوان سه نهاد رسمی و حاکمیتی فرهنگ‌ساز، چقدر در این مسیر به فکر حمایت از کانون‌های خودجوش مردمی برای فرهنگ‌سازی و اصلاح سبک زندگی بوده‌اند و اساساً چقدر به وظیفه خود برای یافتن پاسخ این ۲۰ سؤال عمل کرده‌اند؟
قرار نیست سیاه نمایی شده و گفته شود که هیچ کاری نشده، اما سؤال اینجاست که کار‌های انجام شده در مقابل انتظاری که می‌رفت و در برابر اهمیت و حساسیت این سؤالات، کافی به نظر می‌رسد؟! به نظر می‌رسد، زمان به‌سرعت در حال گذر است و اگر قرار باشد در مقابل خطراتی که پیش روی سبک زندگی است، با غفلت و روزمرگی رفتار شود، فردا فرصتی برای جبران باقی نخواهد ماند.