پشت پرده اختلافات در خاندان سعودی؛ سه سناریوی محتمل

به گزارش برخی از رسانه‌ها اختلافات بین ملک سلمان و ولیعهد سعودی در این روز‌ها تشدید شده است. ازاوایل اسفند ماه هنگامی که پادشاه به مصر سفر کرد و در آنجا از سوی مشاورانش متوجه خطر کودتای پسرش علیه وی شد، اختلافات بالا گرفت به طوری که اطرافیان ملک سلمان از امکان در معرض خطر قرار گرفتن ملک سلمان به شدت نگران شدند و تیم امنیتی جدیدی مرکب از ۳۰ حامی ملک سلمان با دقت تمام از وزارت کشور عربستان انتخاب و جایگزین تیم اصلی کردند. این تغییر رویه ملک سلمان نسبت به پسرش باعث گمانه زنی‌های زیادی از سوی محافل سیاسی در مورد رابطه ولیعهد وپادشاه سعودی شده است به طوری که عده‌ای آنرا یک بازی سیاسی جدید از سوی بن سلمان و عده‌ای دیگر یک اختلاف واقعی و نشانه‌ای از اختلاف درونی در دستگاه سلطنتی سعودی ارزیابی می‌کنند.

سناریوی اول: واقعی بودن اختلاف بن سلمان با پسرش

موافقان این سناریو معتقدند بن سلمان از زمان فعال شدن در عرصه سیاسی عربستان تا کنون اقدامات جنجالی زیادی انجام داده است و هرچه زمان میگذرد این اختلافات بیشتر می‌شود. اختلاف بین ملک سلمان و بن سلمان زمانی برای همه عینی شد که محمد بن سلمان در فرودگاه ریاض در بین استقبال کنندگان پادشاه از سفر باز گشت از مصر نبود. ولیعهد دو تصمیم مهم در نبود پادشاه گرفت. یکی تعیین اولین سفیر زن سعودی «ریما دختر بندر بن سلطان» به عنوان سفیر عربستان در واشنگتن و دوم ترفیع رتبه «خالد بن سلمان» و تعیین او به مقام معاون وزیر دفاع در حالی که او پیش از آن سفیر عربستان در واشنگتن بود. روزنامه گاردین در این مورد گزارش داده ملک سلمان از این عزل و نصب‌های ولیعهدش آگاه نبود و مشاورانش از طریق اخبار تلویزیون او را مطلع ساختند و ملک سلمان برای تعیین پسرش خالد برای چنین پست بالایی به این دلیل که گامی زودهنگام بوده، بسیار خشمگین شد. این اختلافات تازگی ندارد ملک سلمان و ولیعهدش درباره حل و فصل پرونده جنگ یمن، حمایت بن سلمان از معترضان الجزایر و سیاست مبهم عربستان در مورد اختلافات فلسطین و اسرائیل که از یک طرف بن سلمان از موضع اسرائیل در پروژه قرن حمایت میکند و از طرف دیگر ملک سلمان در موضع گیری‌های رسمی از فلسطین حمایت میکند.

در شهریور ماه گذشته نیز پادشاه فروش پنج درصد از سهام شرکت آرامکو، را لغو کرد. فروش سهام آرامکو جزو برنامه چشم انداز ۲۰۳۰ است که توسط محمد بن سلمان طراحی شده است.

محمد بن‌سلمان، ماه گذشته نیز با بالا رفتن به مسجد الحرام و پا گذاشتن بر روی بام خانه کعبه، باعث خشم بعضی از مردم وعلمای مذهبی در عربستان شد. علمای مذهبی اقدام او را بسیار زشت و ناشایست اعلام کردند.

نمونه دیگر از کدورت‌های پادشاه از ولیعهد پس از رسوایی قتل جمال خاشقچی رخ داد. روزنامه گاردین در این مورد گزارش داده پس از ارزیابی نهایی سازمان سیا در مورد اینکه قتل خاشقچی به دستور ولیعهد سعودی بوده، اختلاف بین پادشاه و بن سلمان وارد مرحله جدیدی شد.


طرفداران واقعی بودن اختلافات در خاندان سلطنتی عربستان معتقدند مجموع این رفتار‌ها باعث شده است تا ملک سلمان نسبت به آسیبی که اقدامات بن سلمان به دستگاه سلطنت وارد میکند احساس خطر کند و در صدد مقابله به رفتار‌های تخریب کننده بن سلمان برآید.

سناریوی دوم ساختگی بودن اختلافات خانواده سعودی

طرفداران این سناریو معتقدند ملک سلمان بیمار بوده و تسلطی بر امور عربستان ندارد. حاکم واقعی در عربستان بن سلمان است، اما به منظور مقدمه چینی در رسیدن به سلطنت و مشروع جلوه دادن حکم جانشینی خود توسط پدرش، بازی جدید سیاسی را ایجاد نموده تا به ناظران بین المللی بفهماند که پدرش در سلامت به سر می‌برد و حکم جانشینی آینده ولیعهد را نیز به اختیار خودش میدهد. «مجتهد» افشاکننده اسرار درونی آل سعود در این زمینه بیان می‌کند ملک سلمان در تصمیمات عربستان دخالتی ندارد، زیرا فاقد هوش و حواس است و پس از ۵ دقیقه موضوع از خاطرش می‌رود و هر آنچه عکس آن منتشر می‌شود، کذب محض است.

روزنامه رأی الیوم در این راستا گزارش میدهد: بن سلمان حاکم کنونی عربستان در حال حاضر به علت وخامت وضع جسمانی پدرش و عدم تمرکز ملک سلمان و غیبت وی از عرصه سیاسی داخلی و خارجی است و این را همه کسانی که به عربستان رفته‌اند و دیدار‌های پروتکلی که با ملک سلمان انجام می‌دهند و محدود به نوشیدن قهوه و عکس گرفتن است، حس کرده‌اند. به گزارش رای الیوم در عربستان مرسوم نیست که ولیعهد ساز مخالف با پادشاه بزند و تصمیمی بدون موافقت وی اتخاذ کند حتی در امور ثانویه، زیرا این امر به مثابه کودتا محسوب می‌شود و اگر ملک سلمان در سلامت کامل بود اجازه این تعدی را نمی‌داد و فوراً ولیعهد را عزل می‌کرد، چون قبلا نیز با عزل دو ولیعهد در ماه‌های اول حکومتش آن‌را نشان داده است.

طرفداران ساختگی بودن اختلافات خاندان سعودی انتخاب خالد بن سلمان به عنوان معاون وزیر دفاع را زمینه سازی بن سلمان برای پادشاه شدن خود و گماشتن یک فرد وفادار و مطیع در پست وزرات دفاع در آینده می‌دانند. همچنین انتخاب ریم بنت بندر به عنوان سفیر عربستان در آمریکا را برای کاهش فشار‌های مجامع جهانی در مورد نادیده گرفتن حقوق زنان توسط عربستان و جلب حمایت مجریان سیاسی آمریکا از بن سلمان در هنگام انتقال قدرت ارزیابی میکنند.

روزنامه الیوم در مورد عدم حضور بن سلمان در جمع استقبال کنندگان پادشاه از سفر باز گشت از مصر می‌نویسد: این غیبت احتمالاً به دلایل امنیتی است، زیرا ولیعهد عربستان از بیم ترور از سوی مخالفان به ویژه با توجه به اینکه بسیاری از عموزاده‌های خود که با وی بیعت نکرده‌اند را به زندان افکنده است، تدابیر امنیتی شدیدی به اجرا در آورد.


طبق این سناریو روزنامه گاردین و برخی از رسانه‌های غربی با اقدامات ساختگی بن سلمان از مساله اصلی منحرف شده اند. دستگاه سعودی و بن سلمان با این اختلاف ساختگی قصد دور زدن انتقادات علیه عربستان در مساله فلسطین و وارونه جلوه دادن ناتوانی پادشاه عربستان را دارند.

سناریوی سوم: نفوذ برخی مخالفین بن سلمان در پادشاه سعودی

اگر چه بن سلمان از اقدامات ساختگی برای تبرئه کردن خود از اتهامات امتناع نمی‌کند و پادشاه عربستان نیز واقعا بیمار بوده و به لحاظ روحی و ذهنی نیز تسلطی بر امور ندارد، اما مخالفین بن سلمان نیز در دستگاه حکومتی کم نیستند. طبقه حاکمه در خاندان سعودی مهمترین طبقه تاثیر گذار بر اوضاع سیاسی هستند. تا کنون دو بار این طبقه دست به کودتا زده اند یکی علیه ملک سعود و دیگری علیه ملک فیصل بوده است.

برخی علمای وهابی نیز از مخالفین بن سلمان هستند به خصوص پس از رفتن بن سلمان به بام مسجد الحرام مخالفت‌های علمای دینی با او بیشتر شد. پس از قتل خاشقچپی روزنامه واشنگتن پست از شکل‌گیری جریانی پیرامون احمد بن عبدالعزیز برادر بن سلمان خبر داد. روزنامه لو فیگارو نیز در گزارشی تردید‌ها برای جانشینی بن سلمان توسط هیئت بیعت عربستان اشاره نمود. این رویداد‌ها که در زمان بحران در عربستان بروز پیدا می‌کند نشانگر این است که با وجود سرکوب‌ها و بازداشت‌های بن سلمان، هنوز افرادی هستند که هرچند مقطعی بتوانند در پادشاه عربستان نفوذ کنند و او را به سمت اقداماتی علیه بن سلمان سوق دهند؛ بنابراین آنچه از این سناریو بر می‌آید آن است که واقعا مخالفت‌هایی علیه بن سلمان توسط پادشاه وجود دارد، اما این مخالفت‌ها با اقدام اولیه پادشاه شروع نشده چرا که تسلط زیادی بر امور ندارد بلکه این مخالفت‌ها توسط مخالفین بن سلمان شروع و همانگونه که بن سلمان از ناتوانی پادشاه سعودی برای یکه تازی قدرت در عربستان سو استفاده می‌کند مخالفین او نیز در هر فرصتی به خصوص زمانی که شرایط بین المللی علیه بن سلمان است اقدامات او را به گوش پادشاه میرسانند.

روزنامه گاردین در قسمتی کوتاه از گزارش اخیر خود به تاثیر اطرافیان در پادشاه اشاره می‌کند. بنابرین به نظر می‌رسد مخالفین اقدامات بن سلمان رویه خود را تغییر داده و به شیوه خود او از طریق پادشاه سعی در مخالفت با بن سلمان دارند چرا که مشروعیت بن سلمان وابسته به حکم پادشاه سعودی است.