چرا مقام ارشد امنیتی‌سوریه به ریاض سفر کرد؟

به تازگی روزنامه جمهوریه چاپ بیروت خبر داده است طی روز‌های اخیر علی مملوک رئیس دستگاه امنیت ملی سوریه سفری محرمانه به ریاض داشته است. محور این سفر بازسازی روابط عربستان و سوریه و بازگشت دمشق به اتحادیه عرب عنوان شده است. مملوک در روز‌های پایانی سال گذشته میلادی نیز به قاهره سفر کرده بود.

در ماه نوامبر ۲۰۱۱، هشت ماه پس از آغاز بحران سوریه، اتحادیه عرب رای به تعلیق عضویت دولت اسد در اتحادیه عرب داد. این سومین بار در تاریخ این اتحادیه بود که عضویت یکی از اعضا تعلیق می‌شد. نخستین مورد به ۴۰ سال پیش بازمی گردد. وقتی که انور سادات رئیس جمهور مصر با اسرائیل سازش و معاهده صلح امضا کرد، اتحادیه عرب عضویت قاهره را به تعلیق در آورد. اقدام ضدسوری اتحادیه عرب به ضربه سیاسی محدود نشد و چند هفته پس از تعلیق، تحریم‌های تجاری نیز به آن اضافه شد تا دمشق بیشتر و بیشتر تحت فشار قرار گیرد.

اما چندی پیش برای نخستین بار از سال ۲۰۱۱ بدین سو، یک هواپیمای مسافربری سوری به تونس پرواز کرد. در فرودگاه مُنستیر گروهی از طرفداران حکومت سوریه با حمل تصاویری از بشار اسد، ورود این هواپیما را خوش‌آمد گفتند. باجی قائد سبسی، رئیس‌جمهوری تونس گفته است که او می‌خواهد بشار اسد در اجلاس سران کشور‌های اتحادیه عرب شرکت داشته باشد. این اجلاس اوایل سال جاری میلادی به ریاست تونس برگزار خواهد شد. این فقط موضع تونس نیست. وزیر امور خارجه عراق نیز پس از بازگشت از سفر به دمشق خواستار دادن شاخه زیتون از سوی اعراب به سوریه شد و گفت: کسی نمی‌تواند سوریه را به حاشیه براند و بازگشت آن کشور به اتحادیه عرب ضروری است. چند ماه پیش نیز یک وزیر خارجه حوزه خلیج فارس یعنی انور قرقاش، مشاور وزیر خارجه امارات متحده عربی در اقدامی غیرمنتظره گفت: بیرون انداختن سوریه از اتحادیه عرب بعد از شروع جنگ داخلی کار اشتباهی بود و جهان عرب زودتر باید با دمشق همکاری کند.

در حالی که برخی منابع غیررسمی از چراغ سبز ریاض برای بازگشت دمشق به این اتحادیه خبر می‌دهند، بشار اسد نیز در گفت و گویی با یک روزنامه کویتی به این چراغ سبز واکنش مثبت نشان داد و گفت: میان او و سران عربستان یک «درک بنیادین» وجود دارد. تحلیلگران این درک را حرکت به سوی عادی سازی روابط اقتصادی تعبیر می‌کنند. شاید بازتاب تعبیر این درک را بتوان در توئیت چندی پیش دونالد ترامپ دید که نوشت: «عربستان سعودی اکنون موافقت کرده است که پول لازم برای کمک به بازسازی سوریه به جای ایالات متحده صرف شود.»

تغییر ریل اعراب

خبر‌ها درباره احتمال بازگشت سوریه به اتحادیه عرب در حالی است که در روز‌های پایانی سال ۲۰۱۸ برخی کشور‌های عربی سفارت خود در دمشق را بازگشایی کرده و یا اعلام کردند این موضوع به زودی انجام می‌پذیرد.

تا سه سال پیش کمتر تحلیلگر و سیاستمداری در جهان ادامه حیات حکومت سوریه را ممکن می‌دانست. تا جایی که حتی سفیر عربستان در سوئیس ضیافت شامی ترتیب داده و دیپلمات‌های سایر کشور‌ها را به جشن سرنگونی قریب الوقوع بشار اسد دعوت کرده و در این جشن گفته بود؛ به زودی کار تمام است.

اما تحولات روز‌های پایانی سال گذشته میلادی در سوریه کار را به جایی رساند که برخی از تحلیلگران گفتند سال ۲۰۱۸ را باید سال بشار اسد نامگذاری کرد. همزمانی و وقوع پی در پی تحولات میدانی و دیپلماتیک به نفع دمشق از چنان شتابی برخوردار است که گویا دشمنان دیروز دمشق برای بازگشت به سوریه با یکدیگر رقابت دارند! کشور‌های عربی که زمانی با دلار‌های نفتی، تسلیحات و حمایت سیاسی از مخالفان اسد پشتیبانی کرده و خواهان سقوط او بودند، در حال حاضر به سمت عادی سازی روابط با وی حرکت می‌کنند. به نظر می‌رسد آنان در حال عمل به این شعار قدیمی هستند؛ «اگر نمی‌توانی به او ضربه بزنی، پس به او بپیوند!» امیرنشینان خلیج فارس یکی پس از دیگری در دمشق سفارت خود را بازگشایی می‌کنند.

این تغییر ریل، معارضان حکومت اسد را بیش از پیش سرخورده و خشمگین کرده است. روزنامه الاخبار لبنان به نقل از یکی از چهره‌های سرشناس معارض سوریه گزارش داد که «تاریخ تکرار می‌شود. همان گونه که بسیاری پیش بینی می‌کردند عرب‌های [حاشیه]خلیج [فارس]ما را ماننددستمال کاغذی دور انداختند.»

این معارض سوری در جریان نشست با شماری از سرکرده‌های گروه‌های تروریستی گفت: «عرب‌های حاشیه خلیج فارس [به خاطر اینکه نتوانستند با جنگ نظام بشار اسد را سرنگون کنند به ما می‌گویند که از امروز به بعد، نیازی به شما نداریم و راه‌های دیگری برای رسیدن به اهدافمان داریم.»

برای مقابله با ایران؟

سوالی که در این میان مطرح می‌شود، هدف کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس از بازسازی سریع رابطه با دمشق است. آیا این کشور‌ها با این سیاست، به دنبال حذف ایران از معادله سوریه هستند؟ بی شک کشور‌هایی همچون عربستان و امارات و بحرین، شکست در سوریه را از چشم ایران می‌بینند و خواهان تضعیف نقش ایران در این معادله هستند، اما به خوبی می‌دانند که قادر به دستیابی به این هدف نیستند و در خوشبینانه‌ترین حالت می‌توانند رقیبی برای ایران در سوریه پساجنگ تلقی شوند. آنان تا همین چندی پیش نیز آخرین تلاش‌های خود برای حذف ایران را بکار بستند و نتیجه‌ای نگرفتند.

اواخر تابستان سال جاری بود که خالد حمیدان، رئیس شورای امنیت ملی عربستان طی تماس تلفنی با علی مملوک، بر پیشنهادی مبتنی بر قطع روابط سوریه با ایران در قبال حمایت مالی عربستان از عملیات بازسازی این کشور تاکید کرده بود که با پاسخ منفی دمشق مواجه شد. چرا که اگر قرار به پذیرش چنین پیشنهاد‌هایی بود، اسد سال‌ها پیش و در حالی که تحت شدیدترین فشار‌ها قرار داشت باید می‌پذیرفت، نه اکنون که بر اسب پیروزی سوار است و می‌تازد.

با در نظر گرفتن این واقعیت‌ها می‌توان گفت: اصلی‌ترین هدف بلوک عربستان در نزدیکی به دمشق، برای رقابت با بلوک ترکیه-قطر است. بلوک عربستان نمی‌خواهد میدان را برای این بلوک رقیب در سوریه پس از جنگ خالی بگذارد و می‌کوشد با پیش دستی، طیف اخوانی را در این قضیه به حاشیه براند.