نهضت علمی، عدالت‌خواهی و مطالبه‌گری مسئولانه: الگویی برای فهم ۱۶ آذر از منظر رهبر انقلاب

تبیین:

. تحلیل بر سه رکن اساسی استوار است: هویت تاریخی ۱۶ آذر به عنوان روز دانشجو و نماد ضدسلطه، نقش محوری نهضت علمی و جنبش نرم‌افزاری در دانشگاه‌ها  و الگوی عدالت‌خواهی مسئولانه و مطالبه‌گری دقیق دانشجویی. این تحلیل با استناد کامل به پایگاه رسمی مقام معظم رهبری (khamenei.ir)، ضمن تبیین ریشه‌های تاریخی این روز، الگویی عملی و راهبردی برای فعالیت‌های دانشجویی ارائه می‌دهد که پویایی، استقلال فکری و نقش سازنده دانشگاه در پیشبرد اهداف ملی را تضمین کند.

۱. مقدمه: ضرورت بازتعریف فهم ۱۶ آذر

روز دانشجو، ۱۶ آذر، فراتر از یک خاطره تاریخی، نمادی از هویت انقلابی و آرمان‌گرای جامعه دانشگاهی ایران است. بازخوانی بیانات رهبر انقلاب در این زمینه، نشان‌دهنده تأکید بر دو محور اساسی است: حفظ ریشه‌های تاریخی مبتنی بر استکبارستیزی و هدایت ظرفیت‌های دانشجویی به سمت تولید علم و تحقق عدالت.

لذا  سعی داریم تا با تمرکز بر این دو محور و اضافه کردن سومین رکن، یعنی  مسئولیت‌پذیری در مطالبه‌گری ، الگویی متوازن برای دانشگاه امروز ارائه دهم.

۲. هویت تاریخی ۱۶ آذر: روز دانشجوی ضدسلطه

ریشه اصلی جنبش دانشجویی در روز ۱۶ آذر به اعتراض به حضور یک مقام خارجی با سابقه مداخله در امور داخلی ایران بازمی‌گردد. این هویت، هویت ستیز با استبداد داخلی و سلطه خارجی است.

۲.۱. ۱۶ آذر، نماد مبارزه با سلطه جهانی

بنیاد تاریخی این روز، مبارزه با نفوذ و سلطه قدرت‌های بزرگ است که مصداق بارز آن، اعتراض به حضور ریچارد نیکسون، معاون رئیس جمهور وقت آمریکا، در تهران بود.

سند بنیادین هویت ضدسلطه:

« ۱۶آذر مال دانشجوی ضد نیکسون است، دانشجوی ضد آمریکاست، دانشجوی ضد سلطه است».  این تعریف نشان می‌دهد که ماهیت واقعه، نه صرفاً یک اعتراض داخلی، بلکه واکنشی به دخالت خارجی و تلاش برای حفظ استقلال کشور بوده است.

منبع: بیانات در دیدار دانشگاه علم و صنعت، 24/۰۹/1387 - https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=4992

۲.۲. تحلیل تاریخی نقش آمریکا در وقایع دانشگاهی

رهبر انقلاب همواره بر این نکته تأکید داشته‌اند که وقایع تاریخی دانشگاه، متأثر از تحولات کلان سیاسی و نقش قدرت‌های خارجی بوده است. «در آذر همان سال... برای آمدن نیکسون قیام کردند... سه نفر از دانشجویان کشته شدند. » این تعریف

نشان می‌دهد که ۱۶ آذر یک رخداد صرفاً صنفی یا سیاسی داخلی نیست، بلکه ریشه در مبارزه ضدسلطه و ضدکودتا دارد. محوریت خیزش دانشجویان، در آن مقطع، نقش مستقیم آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد و تلاش برای تحمیل ساختارهای سلطه‌جویانه بر ایران بوده است. این هویت، یعنی «ضدیت با استکبار جهانی»، باید به عنوان اصل بنیادین هویت دانشجویی در تحلیل‌های امروز حفظ شود.

منبع: بیانات در دیدار دانشجویان، 22/۱۲/1403 -   https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=59664

۳. نهضت علمی و جنبش نرم‌افزاری: ستون‌های استقلال آینده

هویت ضدسلطه بدون قدرت درونی و استقلال فکری و علمی محقق نخواهد شد، از این رو، رهبر انقلاب همواره بر ضرورت تبدیل دانشگاه به پایگاه علم و فناوری تأکید کرده‌اند.

۳.۱. ضرورت نهضت علمی و غلبه بر موانع

مفهوم  نهضت علمی به معنای جهشی هدفمند در تولید دانش بومی و شکستن وابستگی‌های علمی است. این نهضت دارای موانعی است که باید با پشتکار دانشجویان و نخبگان بر آن‌ها فائق آمد.

تأکید بر نهضت علمی:

« نهضت علمی و نرم‌افزاری را پانزده سال پیش مطرح کردم... این حرکت دارای مانع است».

منبع: دیدار نخبگان، 28/۰۷/1395 -  https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=34703

۳.۲. دانشجو: تصمیم‌ساز و گفتمان‌ساز

دانشجو تنها مصرف‌کننده علم نیست، بلکه باید تولیدکننده گفتمان‌های جدید و پیشران تصمیم‌گیری‌های کلان باشد.

نقش فعال دانشجو:

« نقشهی جامع علمی باید عملیّاتی بشود که قدم اوّلش هم گفتمان‌سازی است.».

منبع: دیدار اساتید، 13/۰۴/1394 -  https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=30199

۳.۳. پیوند علم با آرمان‌های کلان ملی

در این دیدگاه، علم هدفِ غایی نیست؛ علم  ابزار قدرت ملی  و  مؤلفه اقتدار  است که زمینه تحقق آرمان‌های کلان مانند استقلال و عدالت را فراهم می‌کند. رهبر انقلاب تصریح می‌کنند: «علم وسیله‌ قدرت است؛ یکی از مهم‌ترین مؤلّفه‌های قدرت ملّی، عبارت است از دانش»

منبع: دیدار دانش آموزان و دانشجویان، 12/08/1394 -  farsi.khamenei.ir/speech-content?id=31309

نهضت علمی، رکن اساسی برای تحقق استقلال پایدار و فراهم آوردن زیربنای مادی و فکری برای عدالت‌خواهی است. دانشجو باید با تکیه بر تولید علم و نفوذ در عرصه‌های گفتمانی، موتور پیش‌برنده این تحولات باشد. این محور، ترجمان عینی  ضدیت با سلطه فکری  در دنیای امروز است.

۴. عدالت‌خواهی و مطالبه‌گری مسئولانه: روش‌های کنشگری

اگر هویت ۱۶ آذر، ضدسلطه است و مسیر، نهضت علمی، آنگاه شیوه کنش دانشجویی باید  مسئولانه  و  اثرگذار  باشد.

۴.۱. مطالبه‌گری که مسئله‌حل‌کننده است

انتقاد و مطالبه‌گری زمانی ارزشمند است که منجر به حل مشکلات واقعی جامعه شود و صرفاً جنبه شعاری نداشته باشد.

نمونه‌های کنش مؤثر:

«دانشجوها رفتند و یک مشکلی را واقعاً حل کردند» (اشاره به نقش دانشجویان در حل مشکلات کارخانه‌هایی مانند هفت‌تپه و ماشین‌سازی تبریز).

منبع: دیدار دانشجویان، 01/۰۳/1398 -  https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42633

۴.۲. دقت در انتقاد و مسئولیت محتوایی

انتقاد باید مستند، دقیق و با پرهیز از شتاب‌زدگی ارائه شود تا مورد سوءاستفاده قرار نگیرد و در عین حال اثرگذاری لازم را داشته باشد.

اهمیت دقت در انتقاد:

«در تعبیرها دقت شود... با دقت باید انتقاد کرد».

منبع: دیدار دانشجویان، 01/۰۳/1398 -  https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42633

دانشجو در این راستا، باید پیشگام در تولید محتوای صحیح و راهنما باشد:

«دانشجو باید  چراغ راهنما  و  تولیدکننده محتوا  باشد. »

منبع: دیدار رمضانی دانشجویان، 22/۱۲/1403 - https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=59664

۴.۳. استقامت بر مواضع صحیح

مطالبه‌گری دانشجویی باید با صلابت در برابر فشارها همراه باشد، مادامی که بر اصول صحیح استوار باشد.

«بر مواضع صحیح خود استقامت کنید».

منبع: دیدار رمضانی دانشجویان، 22/۱۲/1403 - https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=59664

عدالت‌خواهی دانشجویی نباید به بی‌مسئولیتی یا شعاردهی کاذب تبدیل شود. این مطالبه‌گری باید ریشه در تحلیل‌های مستند، اخلاق‌محور و هدف‌گذاری شده برای حل مسائل ملی (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) داشته باشد. دانشجو باید نه فقط منتقد، بلکه راهکاردهنده باشد.

۵. جمع‌بندی الگوی ۱۶ آذر

بر اساس سه رکن اساسی استخراج شده از بیانات رهبر انقلاب، الگوی مفهومی ۱۶ آذر به شرح زیر قابل جمع‌بندی است:

رکن تحلیلی تعریف و ماهیت محور عمل هویت ضدسلطه، ضدتقلب سیاسی، ضداستبداد (حفظ ریشه‌های تاریخی)استقلال ‌خواهی و استکبارستیزی مسیر نهضت علمی، جنبش نرم‌افزاری و گفتمان‌سازی پیشرفت در تولید علم و فناوریروشمطالبه‌گری اخلاق‌محور، دقیق، مستند و مسئله‌حل‌کنندهاجرای عدالت و اصلاح ساختاری.

۶. راهکارهایی برای عملیاتی‌سازی الگوی ۱۶ آذر در دانشگاه‌ها

برای تبدیل این تحلیل نظری به کنش عملی در دانشگاه‌ها، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:

۶.۱. تقویت ظرفیت تحلیل و مستندسازی

• تشکیل کارگروه  تحلیل روایت‌های تاریخی ۱۶ آذر : این کارگروه‌ها باید با مطالعه دقیق اسناد تاریخی و بیانات رهبری، روایات تحریف‌شده را شناسایی کرده و روایت صحیح (ضدسلطه و علم‌محور) را تبیین کنند.
  • ایجاد میزگردهای مستند: برگزاری منظم میزگردهایی که در آن‌ها دانشجویان مسائل روز کشور را با داده‌های علمی و اقتصادی مستند به چالش بکشند (الهام گرفته از رویکرد  دقت در تعبیرها ).

  ۶.۲. پیوند علم و مسئله‌یابی ملی

  • پیوند تشکل‌ها با شرکت‌های دانش‌بنیان و مسائل صنعتی: هدایت ظرفیت‌های دانشجویی (تشکل‌ها) به سمت پروژه‌هایی که مستقیماً مشکلات اقتصادی و تولیدی کشور را هدف قرار می‌دهند (مانند الگوی حل مشکل هفت‌تپه).
  • جایگزینی سخنرانی‌های صرف با کارگاه‌های  طراحی راهکار : تمرکز بر ارائه راه‌حل‌های علمی برای مشکلات عدالت‌خواهی (مانند توزیع ناعادلانه منابع یا مشکلات محیط زیستی).

  ۶.۳. نهادینه‌سازی فضای گفتمان‌سازی

  • برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی مستند و منظم: ایجاد فضایی که در آن، آزادی بیان در چارچوب مبانی انقلاب و با اتکا به شواهد مستدل، امکان‌پذیر باشد تا دانشجو نقش  تولیدکننده محتوا  را ایفا کند.
  • ایجاد رسانه‌های دانشگاهی تخصصی: تأسیس پلتفرم‌هایی که مسئولیت تبیین مسائل اصلی کشور از منظر علم بومی و عدالت‌خواهی را بر عهده داشته باشند.