انعکاس یکسال خشونت علیه اقلیت‌ها؛ فوران اعتراضات علیه رژیم جولانی

با گذشت یکسال از قدرت‌گیری گروههای مسلح در سوریه تحت رهبری احمدالشرع (ملقب به ابومحمد الجولانی)، این کشور همچنان درگیر افزایش خطرناک موج خشونت و تجاوزاتی است که گروههای مسلح وابسته به «تحریرالشام» در مناطق مختلف مرتکب می‌شوند. این وضعیت نه تنها ثبات اجتماعی و سیاسی کشور را تهدید می‌کند بلکه پایه‌های بافت جمعیتی سوریه را نیز در معرض خطر فروپاشی قرار داده است.

در همین ارتباط، طی چند روز گذشته با تشدید تنشها در مناطق ساحلی و مرکزی سوریه، اوضاع در شهرهای حمص، لاذقیه، طرطوس، حماه و حلب وارد مرحله‌ای حساس شده است. بسیاری از مردم به خیابان‌ها ریخته و علی‌رغم آگاهی از احتمال سرکوب شدید توسط شبه‌نظامیانحاکم به دنبال رساندن صدای اعتراض خود به جهانیان شده‌اند.

بیانیه اولیه شیخ «غزال غزال»، رئیس شورای عالی اسلامی علویان سوریه در شکل‌گیری موج اعتراضات نقش مهمی ایفا کرد. او با انتشار بیانیه‌ای از شهروندان خواست تا تحصن‌های مسالمت‌آمیز برگزار کنند و هشدار داد که سوریه به میدان تسویه‌حساب‌های فرقه‌ای تبدیل شده است.

او تأکید کرد که علویان همواره مشروعیت دولت را بر اساس قانون پذیرفته و هیچ‌گاه با حاکمان دیگر طوایف مخالفت نکرده‌اند اما اکنون تحت سلطه یک «مرجع تکفیری و فرقه‌گرا» قرار گرفته‌اند که سیاستهای خود را بر اساس انتقام‌جویی فرقه‌ای پیش می‌برد.

در پی این فراخوان، هزاران نفر از علویان و دیگر شهروندان در شهرهای لاذقیه، طرطوس، حمص، جبله، بانیاس، حماه و برخی مناطق روستایی تجمع کرده و شعارهایی در محکومیت سرکوب، بازداشت‌های خودسرانه و قتل اعضای طایفه علوی سر دادند. معترضان همچنین خواستار فدرالی شدن اداره سوریه، آزادی زندانیان و پایان دادن به سیاست‌های فرقه‌ای دولت موقت جولانی شدند. علاوه‌بر لاذقیه، در استان السویداء در جنوب سوریه نیز ساکنان این منطقه در حمایت از علویان به خیابان آمدند و با آنها ابراز همبستگی کردند. 

سرعت تکثیر اعترضات بسیار غیرقابل پیشبینی بود که نشان می‌دهد که خشم و نگرانی از وضعیت نابسامان داخلی و اقدامات سرکوبگرانه رژیم جولانی به یک حرکت سراسری در مناطق ساحلی و مرکزی تبدیل شده است.

همزمان، حضور گسترده نیروهای مسلح در شهرها و شلیک مستقیم به معترضان، سطح درگیری‌ها را بالا برده و نگرانی از ورود بحران به مرحله خشونت سازمان‌یافته را افزایش داده است.

در این رابطه، «دیده‌بان حقوق بشر سوریه» نیز گزارش داد که حامیان جولانی به اموال ساکنان علویان در لاذقیه حمله کرده و مغازه‌ها، خودروها و اموال شخصی آنها را تخریب کردند. همچنین مسلحین علیه شخصیت‌های برجسته علوی فحاشی کرده و تلاش کردند با ایجاد رعب و وحشت، کنترل محلات را در دست بگیرند. بر اساس این گزارش، نیروهای امنیت عمومی وابسته به دولت جولانی به سوی معترضان شلیک کردند و برخی از آنها را با خودروهای دولتی زیر گرفته‌اند.

خشم فروخفته از یکسال جنایت

اگرچه جولانی در ابتدا مدعی شد که حقوق اقلیتها را محترم می‌شمارد اما سرکوب‌های گسترده، خشونت‌های فزاینده و قتل صدها نفر نشان داد که گروه‌های مسلح همچنان خوی و خصلت تروریستی خود را حفظ کرده‌اند و هیچ تغییری در ماهیت خشونت‌آمیز آنها رخ نداده است. از اینرو، اعتراضات اخیر علویان بازتاب خشم فروخورده‌ نسبت به خشونتهای مداوم گروه‌های مسلح است.

دولت جولانی در آغاز قدرت‌گیری، سرکوب علویان را به عنوان اقدامی ناشی از «انتقام‌جویی سیاسی» علیه مقامات وابسته به دولت سابق توجیه می‌کرد. با این حال، حتی پس از موج گسترده بازداشت‌ها و برخورد با فرماندهان و مقامات دولت بشار اسد خشونتها متوقف نشد و به تدریج ماهیت آن به شکل انتقام‌جویی مذهبی تغییر یافت و شبه‌نظامیان عمدتاً سرکوب غیرنظامیان را در اولویت قرار دادند و این رویکرد توجه جامعه بین‌المللی را به خود جلب کرد.

دیده بان حقوق بشر سوریه اخیرا در گزارشی درباره جنایتهای دولت جولانی اعلام کرد:«ده‌ها مورد ربایش و دفن افراد در گورهای دسته‌جمعی در سوریه طی ماه‌های اخیر بعد از روی کارآمدن جولانی گزارش و ثبت شده است و قربانیان از غیرنظامیان و نیز نظامیان سابق و یا کارمندان و مسئولان محلی پیشین بوده‌اند».

بنابراین، حضور فعال علویان و دیگر اقلیت‌ها در خیابان‌ها و درگیری‌های مستقیم با تروریست‌ها  نشان‌ دهنده عمق بحران و همچنین اراده‌ محکم برای مقاومت در برابر رژیمی است که خشونت و سرکوب را به ابزار اصلی خود تبدیل کرده است.

مهندسی اجتماعی؛ سیاست تغییر بافت جمعیتی

خشونت نهفته در ایدئولوژی تکفیری گروه‌های مسلح کاملاً در تضاد با سیاست اصولی حفظ ثبات در کشوری با ساختار هویتی موزائیکی و متنوع مانند سوریه است. سوریه کشوری با تنوع قومی و مذهبی بسیار بالا است و بافت جمعیتی آن شامل علویان، دروزی‌ها، کردها، مسیحیان، سنی‌ها و دیگر اقلیتها می‌شود. در این ساختار متنوع، اقلیتها و اکثریت‌ها به صورت همزیستی نسبی کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و هریک سهمی در نظام اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دارند و حفظ این بافت جمعیتی کلید ثبات اجتماعی و جلوگیری از بروز درگیری‌های فرقه‌ای و قومی است.

با این حال، مدیریت رژیم جولانی برای حفظ انسجام اجتماعی کاملاً ناکارآمد و تفرقه‌انگیز بوده است، به صورتی که اکنون عمده مسئولیتهای سیاسی و اداری کشور در دست همان عناصر تروریستی سابق قرار دارد،

درحالی که اقلیت‌ها هیچ نقشی در ساختار حکمرانی ندارند. کنار گذاشتن اقلیتها از عرصه سیاسی در کنار سیاستهای سرکوبگرانه، بازداشتهای خودسرانه و حملات هدفمند نه تنها ثبات اجتماعی را برهم زده بلکه بافت جمعیتی سوریه را به شدت تضعیف کرده است.

این اقدامات می‌توانند به تغییر دموگرافی مناطق مختلف منجر شوند که ممکن است از ساکنان اصلی خالی و با جمعیت‌های همسو با رژیم جولانی جایگزین شوند. موضوعی که بر گستره تنش‌های فرقه‌ای و قومی و قبیله‌ای در سوریه خواهد افزود و بر آتش شکلگیری یک نزاع هویتی می‌دمد که دود آن نه تنها به چشم مردم سوریه که حتی کشورهای همسایه نیز خواهد رفت.

وعده‌های توخالی جولانی

جولانی در آغاز به قدرت رسیدن در دسامبر سال گذشته تلاش کرد با تغییر ظاهر و ارائه چهره‌ای متفاوت نشان دهد که قادر است سوریه را از وضعیت بی‌ثباتی به سوی امنیت و آرامش هدایت کند. با این حال، هیچ‌یک از کشورهای منطقه یا جامعه بین‌المللی این تغییرات ظاهری را باور نکردند. بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که حکومت مسلحین که از ده‌ها گروه ریز و درست و بعضاً با ایدولوژی‌های متعارض تشکیل شده است قادر به موفقیت در عرصه سیاسی نخواهد بود. اکنون و در حالی که هنوز یک سال از روی کار آمدن جولانی نگذشته اقدامات غیردموکراتیک او مانند تثبیت 5 ساله جایگاه ریاست جمهوری پنج ساله، انتخابات نمایشی پارلمانی و امروز روند اعتراضات و افزایش بی‌ثباتی‌ها در طول یکسال گذشته صحت این ارزیابی‌ها را تأیید می‌کند.

حتی مقامات آمریکایی علی‌رغم خرسندی از روند تحولات پس از سقوط دولت اسد و قدرت گرفتن تروریستها در سوریه، اما در سطح تصمیات راهبردی خود به توانایی‌های جولانی برای برقراری امنیت در سوریه اعتماد نداشتند. به طور مثال مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا در ژوئن گذشته با هشدار نسبت به احتمال وقوع یک جنگ داخلی و تجزیه سوریه گفته بود:«ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا تأیید می‌کند با توجه به چالش‌هایی که دولت انتقالی با آن مواجه است، سوریه ممکن است تنها چند هفته با فروپاشی و یک جنگ داخلی تمام‌عیار فاصله داشته باشد». هشداری که به نظر می‌رسد با شکل‌گیری موج اعتراضات به سمت محقق شدن پیش می‌رود.

کارنامه سیاه جولانی

بررسی عملکرد یک‌ساله دولت موقت جولانی نشان می‌دهد که این حکومت در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی و ملی به‌طور قابل توجهی ناکارآمد بوده است. او در مقابله با حملات گسترده رژیم صهیونیستی به خاک سوریه ناتوان بوده و بخش‌هایی از جنوب کشور را تقدیم رژیم صهیونیستی کرده است. این ناکامی‌ نه تنها ضعف مدیریتی او را نمایان می‌کند بلکه توانایی دولت در حفظ تمامیت ارضی که رکن اساسی مشروعیت ملی و استمرار حکومت به شمار می‌رود را نیز زیر سؤال برده و وجهه سیاسی و امنیتی آنرا در سطح داخلی و منطقه‌ای به شدت آسیب‌پذیر کرده است.

در عرصه اقتصادی نیز دولت موقت جولانی با وجود ادعاهای مکرر درباره همکاری با کشورهای غربی عملاً هیچ دستاورد ملموسی در زمینه کاهش فشار تحریمها یا جذب سرمایه خارجی برای بازسازی سوریه نداشته است.  از منظر اجتماعی نیز تمامی اقلیتهای سوریه اکنون در برابر رژیم جولانی موضع گرفته‌اند و اعتراضات گسترده علویان و دروزی‌ها و همچنین تلاش گروههای کرد برای حفظ سلاح و مقاومت در برابر دولت مرکزی همگی نشانه‌های واضحی از شکست سیاستهای دولت موقت هستند.

درکل، یکسال تجربه حکومت جولانی نشان داده که وعده‌های اولیه این دولت مبنی بر ایجاد ثبات و آرامش در واقع تنها پوششی برای مشروعیت‌بخشی به اقدامات خشونت‌آمیز بوده است. شرایط فعلی سوریه با شکل‌گیری موج تازه‌ای از اعتراضات اقلیت‌ها، افزایش درگیری‌های فرقه‌ای تصویری روشن و هشداردهنده از مسیر پرخطر پیش روی سوریه ارائه می‌دهد. این وضعیت نشان می‌دهد که نه تنها سیاستهای جولانی در تضمین امنیت و ثبات شکست خورده‌اند بلکه زمینه‌های بحرانهای انسانی، اجتماعی و سیاسی تازه نیز به سرعت در حال شکل‌گیری است. ضرورت اقدام فوری و قاطع چه در سطح داخلی و چه از سوی جامعه بین‌المللی برای جلوگیری از فروپاشی کامل کشور و مهار گسترش خشونت، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.