مصر و عربستان سعودی محور دریایی استراتژیک جدیدی ایجاد می‌کنند

تبیین:

موسسه استیمسون آمریکا  : 30 اکتبر – 8  آبان 1404

www.stimson.org

 نویسنده: فواد شهبازوف

نشر محتوای مقالات در اندیشکده های خارجی صرفا به منظور درک مناسبات تحلیلی خارجی و هم افزایی تحلیلی مخاطبان بوده و موسسه تبیین محتواهای مزبور را رد یا تأیید نمی کند.

رزمایش سالانه «ستاره درخشان» فرماندهی مرکزی ایالات متحده، در ۳۱ آگوست با مشارکت نیروهای مسلح سلطنتی عربستان سعودی در مصر آغاز شد. این رزمایش‌های دوسالانه بر تقویت قابلیت همکاری و آمادگی در حوزه‌های زمینی، هوایی و دریایی تمرکز دارند و شامل آموزش‌های پست فرماندهی، مانورهای میدانی با واحدهای مکانیزه و زرهی، سناریوهای مقابله با تروریسم و جنگ نامنظم، ماموریت‌های شناسایی و تیراندازی واقعی می‌شوند.

برگزاری این رزمایش در شرایط بی‌ثباتی فزاینده منطقه‌ای، دو سال پس از حملات حماس به اسرائیل و پیش از امضای آتش‌بس شکننده در غزه، صورت گرفت. اسرائیل پس از حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳، به شدت از حماس، حزب‌الله، حوثی‌ها و ایران انتقام گرفت و همچنان به عملیات نظامی خود در غزه، لبنان، سوریه و یمن ادامه می‌دهد.

نگرانی درباره قابل اعتماد بودن ضمانت‌های امنیتی آمریکا، باعث تسهیل نزدیکی استراتژیک فعلی بین قاهره و ریاض شد و این امر به پیش از تلاش اسرائیل در ۹ سپتامبر برای ترور مذاکره‌کنندگان حماس در قطر بازمی‌گردد؛ کشوری که بزرگ‌ترین پایگاه هوایی آمریکا در منطقه را در خود جای داده است. پس از حمله در دوحه، عربستان سعودی نیز پیمان دفاعی جدیدی با پاکستان امضا کرد که حمایت نظامی مستقیم اسلام‌آباد، احتمالاً شامل کلاهک‌های هسته‌ای، در صورت تجاوز خارجی علیه پادشاهی را تضمین می‌کرد.

عربستان سعودی روابط خود با مصر، که در دوره کوتاه حکومت اخوان‌المسلمین پس از سرنگونی حسنی مبارک در سال ۲۰۱۱ تیره شده بود، بهبود بخشیده است. از سال ۲۰۱۳، زمانی که ارتش مصر دولت اخوان المسلمین را برکنار کرد و ژنرال عبدالفتاح السیسی به ریاست جمهوری رسید، عربستان سعودی حمایت اقتصادی و دیپلماتیک خود از مصر را ادامه داده است.

تقویت روابط دفاعی عربستان با مصر می‌تواند به ایجاد یک محور ژئوپلیتیکی جدید منجر شود که نشان‌دهنده ضرورت گسترده‌تر هر دو طرف در تأمین منافع منطقه‌ای است. مصر، به عنوان یکی از معدود کشورهای عربی با ارتش بزرگ و مجهز، پیشنهاد ایجاد نیرویی مشابه ناتو در خاورمیانه را داده است. با این حال، احیای پیشنهاد سال ۲۰۱۵ برای تشکیل نیروی مشترک مستقر در قاهره در اجلاس اخیر اتحادیه عرب در دوحه با استقبال سرد مواجه شد. مصر امیدوار است که این همکاری امنیتی غیررسمی میان آمریکا و کشورهای ثروتمند خلیج فارس را تقویت کند؛ مشارکتی که نتوانست مانع هدف قرار گرفتن حماس در قطر توسط اسرائیل شود. دولت ترامپ از آن زمان وعده داده که در برابر هر حمله آینده به قطر حمایت خواهد کرد، اما این تعهد هنوز آزموده نشده است. گزارش‌ها حاکی است عربستان سعودی نیز به دنبال توافق مشابهی با واشنگتن است، اما این امر ممکن است منوط به عادی‌سازی روابط با اسرائیل باشد، که ریاض در صورت عدم پیشرفت در مسیر تشکیل کشور فلسطینی، تمایلی به آن ندارد.

علاقه کشورهای خلیج فارس به تنوع‌بخشی به مشارکت‌های امنیتی، نگرانی‌ها درباره تهدیدات دریای سرخ را نیز منعکس می‌کند؛ به ویژه با توجه به تشدید حملات هوایی و موشکی اسرائیل به یمن و پاسخ‌های تلافی‌جویانه حوثی‌ها به بنادر و مناطق شهری اسرائیل. همکاری دریایی و رزمایش‌های نظامی با هدف بازدارندگی در برابر تجاوز حوثی‌ها در دریای سرخ انجام می‌شود؛ منطقه‌ای که حدود ۱۲٪ از تجارت جهانی و ۳۰٪ از ترافیک کانتینری جهان را مدیریت می‌کند و کانال سوئز را از طریق تنگه باب المندب به خلیج عدن متصل می‌کند.

مصر که اقتصادش به شدت به درآمدهای ترانزیت کانال وابسته است، و عربستان سعودی که نفت خود را از دریای سرخ صادر می‌کند، تحت تأثیر حملات حوثی‌ها به کشتی‌های تجاری در حمایت از فلسطینیان غزه قرار گرفته‌اند. این حملات اقتصاد مصر را تحت فشار گذاشته، نارضایتی داخلی را تشدید کرده و تلاش‌ها برای مقابله با منابع تهدید را افزایش داده است. حتی در صورت حفظ آتش‌بس در غزه، خصومت‌ها میان اسرائیل و حوثی‌ها احتمالاً ادامه خواهد یافت و بر فعالیت تجاری در دریای سرخ تأثیر می‌گذارد.

عربستان سعودی دارای خط ساحلی طولانی در دریای سرخ است که علاوه بر مخازن نفتی، محل پروژه‌های عظیم برنامه «چشم‌انداز ۲۰۳۰» است. موفقیت این برنامه تا حد زیادی به ثبات دریای سرخ وابسته است و این امر ضرورت تقویت اتحاد نظامی عربستان و مصر را بیشتر توجیه می‌کند.

فراتر از همکاری دوجانبه، مصر و عربستان سعودی همکاری‌های خود را با ترکیه، قوی‌ترین بازیگر منطقه‌ای پس از اسرائیل از نظر قدرت نظامی، افزایش داده‌اند. اندکی پس از رزمایش با ریاض، در ۲۲ سپتامبر، مصر برای اولین بار در ۱۳ سال گذشته، رزمایش دریایی مشترکی با ترکیه در مدیترانه برگزار کرد که در بحبوحه تهدیدات منطقه‌ای، به تقویت روابط دیپلماتیک کمک کرد. عربستان سعودی نیز رزمایش‌های دریایی مشترکی با چین برگزار کرده است.

مصر، پرجمعیت‌ترین کشور عربی، برای عربستان اهمیت ویژه‌ای دارد. این کشور علاوه بر فراهم کردن عمق استراتژیک برای پادشاهی در امتداد دریای سرخ، یک پل زمینی حیاتی به شمال آفریقا ارائه می‌دهد. همکاری با ریاض، حمایت مالی و مشارکت‌های انرژی را برای قاهره فراهم می‌کند و جایگاهی در معماری امنیتی خلیج فارس ایجاد می‌کند. بنابراین، ریاض و قاهره احتمالاً همکاری دوجانبه دفاعی خود را تقویت می‌کنند تا از سرایت جنگ غزه، از جمله جابجایی احتمالی فلسطینی‌ها، جلوگیری کنند؛ حتی با وجود طرح صلح جدید آمریکا که به‌ظاهر این احتمال را کاهش می‌دهد.