جنگ بیشتر؛ سفره کوچکتر | تاثیرات اقتصادی تنش افغانستان و پاکستان

 تاثیرات جنگ میان طالبان افغانستان و پاکستان تنها محدود به حوزه نظامی نیست، بلکه زندگی شهروندان افغانستان و حتی پاکستانی نیز تحت الشعاع قرار گرفته است. گزارش‌ها نشان می‌دهد با بسته شدن گذرگاه‌ها، رفت‌و‌آمد، تجارت و ترانزیت نیز به صورت کامل میان دو کشور متوقف شده و در زمان جنگ میان دو کشور تنها گذرگاه مرزی اسپین‌‌ بولدک برای مدت محدود برای اخراج مهاجران افغانستان از پاکستان باز شده است.

روز گذشته اعلام شد که این گذرگاه به روی تاجران و انتقال اموال تجاری نیز باز شده است، اما هنوز روشن نیست آیا حجم تجارت به حالتدعادی بازگشته است یا خیر. همچنین هنوز سرنوشت بازگشایی سایر گذرگاه‌های مرزی میان دو کشور، به ویژه گذرگاه مهم و استراتژیک تورخم روشن نیست و مشخص نیست که چه زمانی بازگشایی می‌شوند.

 یک نماینده بخش صنایع پاکستان گفته است که تجارت مرزی بین این دو همسایه متوقف شده و پاکستان گذرگاه‌ها در امتداد مرز ۲۶۰۰ کیلومتری با افغانستان را بسته و ده‌ها ماشین باربری در دو طرف مرز متوقف مانده اند. «خانجان الکوزی»، عضو هیئت مدیره اتاق تجارت افغانستان به دویچه وله گفته است که پنج گذرگاه مرزی تورخم، دند پتان، غلام خان، انگور اده، و سپین بولدک بسته شده اند.

افغانستان و پاکستان در گذشته نیز شاهد مسدود شدن موقتی مرزها بعد از تنش‌های مرزی بوده اند، اما رویداد اخیر بزرگ‌ترین درگیری میان حکومت پاکستان و اداره طالبان از زمان به قدرت گرفتن قدرت توسط طالبان در کابل بوده است. «یونس مهمند»، معاون اتاق تجارت افغانستان به دویچه‌وله گفته است: «گذرگاه‌های سپین بولدک، غلام خان و تورخم به کلی بند است و هر نوع رفت و آمد وسایط نقلیه و مردم مسدود است و ما نمی‌توانیم صادرات و واردات داشته باشیم.»

اتکای افغانستان به مسیر پاکستان

افغانستان در خشکی محاصره شده و به آب‌های آزاد راه ندارد. این کشور در چند سال گذشته تلاش کرده است تا با تقویت مناسبات تجارتی با کشورهای آسیای میانه و ایران اتکا به پاکستان را کاهش دهد، اما هنوز هم پاکستان مهمترین مسیر ترانزیتی و تجارتی برای افغانستان است.

«ضیا الحق سرحدی»، معاون اتاق تجارت مشترک پاکستان و افغانستان به خبرگزاری رویترز گفته است: «وسایل نقلیه بارگیری شده همراه با کانتینرها و موتورهای باربری در دو طرف مرز گیر مانده اند.» او افزوده است که علاوه بر سبزیجات و میوه‌جات تازه، این ماشین‌ها حامل اموال وارداتی و صادراتی و کالاهای ترانزیتی اند و مسدود ماندن مرز میلیون‌ها خسارت به دو کشور و تاجران وارد می‌کند.

مهاجران اخراج شده از پاکستان نیز با تمام دارو ندار خود به دلیل مسدود شدن مرزها گیر مانده اند. روزانه هزاران ماشین از دو کشور از طریق مرزهای زمینی کالاهای وارداتی و صادراتی را انتقال می‌دهند و اگر مسدود شدن مرزها ادامه یابد، «روزانه میلیون‌ها افغانی و تاجران در دو طرف مرز خسارت می‌بینند.»

یک مقام ارشد حکومت پاکستان گفته است از آنجایی که گذرگاه‌های مرزی بر روی وسایط نقلیه و مردم بسته شده اند، همه دفاتر دولتی پاکستان در مرز که به امور تجاری و سایر امور اداری رسیدگی می‌کردند نیز تعطیل شده اند.

کارشناسان می‌گویند که چنین رویدادهایی فقر در منطقه را گسترش خواهد داد و افغانستان بیشترین آسیب را می‌بیند، چرا که محصور در خشکی است و وابستگی‌اش به تجارت با پاکستان بیشتر است.

آسیب دیدگی افغانستان و پاکستان

کارشناسان نیز معتقدند که درگیری‌های نظامی میان طالبان و ارتش پاکستان تاثیرات بسیار سنگین اقتصادی برای دو کشور دارد و مسدود ماندن مرزها باعث افزایش قیمت مواد اولیه و مواد خوراکی در افغانستان خواهد شد و صادرات اقلامی مانند میوه تازه، زعفران، قالی و برخی مواد معدنی به پاکستان کاهش می‌یابد. علاوه بر این هزاران نفر از تاجران، رانندگان، کارگران و مغازه داران در مرزها و شهرهای تجاری بیکار می‌شوند و درآمدهای گمرکی طالبان نیز کاهش خواهد یافت.

تاجران پاکستان نیز از مسدود شدن مرز متضرر خواهند شد، چرا که افغانستان بازار مهمی برای محصولات ارزان پاکستان است و فقدان تجارت رسمی ممکن باعث افزایش قاچاق و ناامنی در منطقه مرزی شود.

بر باد رفتن خوش بینی‌ها

روابط افغانستان و پاکستان همواره در چارچوبی از پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی، رقابت‌های ایدئولوژیک و منافع متعارض منطقه‌ای تعریف شده است. با بازگشت طالبان به قدرت در سال ۱۴۰۰، بسیاری در پاکستان انتظار داشتند که این تحول سرآغاز دوره‌ای تازه از ثبات مرزی، توسعه تجارت و افزایش نفوذ منطقه‌ای باشد. با این حال، گذشت چهار سال نشان داد که این امیدها بیش از آنکه مبتنی بر واقعیت‌های میدانی باشد، بر فرضیاتی خوش‌بینانه استوار بود. در عمل، افزایش حملات مرزی، تشدید فعالیت تحریک طالبان پاکستان (تی‌تی‌پی)، بحران مهاجران و گسترش تنش‌های تجاری، روابط دو کشور را وارد مرحله‌ای بی‌سابقه از بی‌اعتمادی و رقابت کرد.

فزایش ناامنی و حملات تحریک طالبان – که تنها در سال ۲۰۲۴ موجب کشته‌شدن بیش از ۶۸۵ نیروی امنیتی و ۹۰۰ غیرنظامی گردید فضای سرمایه‌گذاری را در پاکستان متزلزل ساخته  و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، به‌ویژه در حوزه انرژی و حمل‌ونقل، تمایل خود را به سرمایه‌گذاری کاهش دادند و بخشی از سرمایه‌ها از پاکستان خارج شد.

افغانستان از مهم‌ترین مقاصد صادراتی پاکستان در حوزه مواد غذایی و کالاهای صنعتی به‌شمار می‌رود و کاهش صادرات به این کشور فشار مضاعفی بر تراز تجاری اسلام‌آباد وارد ساخته است. این اختلالات، در کنار افزایش هزینه‌های واردات و حمل‌ونقل، موجی از تورم ایجاد کرد که فشار مضاعفی بر معیشت مردم پاکستان گذاشت و نارضایتی اجتماعی را تشدید نمود.

همچنین افغانستان که حدود ۴۰ درصد درآمدهای گمرکی‌اش از مرزهای مشترک با پاکستان تأمین می‌شود، با بسته‌شدن مکرر گذرگاه‌ها و اعمال تعرفه‌های جدید به‌ویژه تعرفه ۱۰ درصدی بر کالاهای ترانزیتی، با کاهش شدید درآمد مواجه شده است. این مسئله مستقیماً توان مالی حکومت طالبان را تضعیف کرد.

در بعد سرمایه‌گذاری، افغانستان که در مسیر تلاش برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی، به‌ویژه از چین و کشورهای منطقه قرار داشت، با مانع جدیدی روبه‌رو شده؛ زیرا بی‌ثباتی و تنش با پاکستان، ریسک سرمایه‌گذاری را بالا برد و بسیاری از پروژه‌های مشترک به حالت تعلیق درآمده است.