لاریجانی در ریاض؛ تمهید برای یک نظم امنیتی جدید

در ادامه دیپلماسی امنیتی فعال ایران با ریاست علی لاریجانی، این سیاستمدار کارکشته ایرانی در قامت دبیر شورای عالی امنیت ملی اینبار عربستان سعودی را مقصد جدید سفرهای منطقه‌ای خود انتخاب کرد؛ سفری که نه تنها ازمنظر روابط دوجانبه بلکه در بستر ژئوپلتیک گسترده‌تر منطقه غرب آسیا نیز از اهمیت برخوردار است و می‌تواند با نزدیک کردن دیدگاه‌ها میان تهران و ریاض تأثیرات قابل ملاحظه‌ای بر روند آینده تحولات منطقه داشته باشد.

اگرچه این سفر در عنوان و موضوع رسمی آن، پاسخی به سفر شاهزاده خالد بن سلمان وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران بود که در اردیبهشت ماه سال جاری در رویدادی مهم و غافلگیرکننده به ایران آمد و پیام پادشاه سعودی را به رهبر معظم انقلاب اسلامی رسانید، اما تحولات گسترده صورت گرفته در منطقه از آن برهه تاکنون بویژه جنگ 12 روزه میان ایران و رژیم صهیونی و اخیراً نیز حمله بی‌سابقه اسرائیل به قطر می‌تواند دستورکارهای متفاوت و ماهیت جدیدی به محتوای مذاکرات لاریجانی و مقامات ارشد سعودی بدهد و مسیر تعاملات تهران- ریاض را حتی دچار تحول جدیدی کند.

در همین راستا لاریجانی در گفت‌وگو با صداوسیما اعلام کرد که در این سفر، موضوعات مختلفی از جمله همکاری‌های اقتصادی، دفاعی و منطقه‌ای مورد بحث قرار گرفته است.

دبیر شورای عالی امنیت ملی با اشاره به سطح پایین روابط اقتصادی بین ایران و عربستان، اظهار داشت که در این سفر موانع موجود در مسیر گسترش همکاری‌های اقتصادی بررسی شده و همچنین راهکارهایی برای ثبات منطقه بررسی شد.

او همچنین از بررسی همکاری‌های دفاعی میان ایران و عربستان خبر داد و گفت: «بنا شد این کارها در قالب گروه‌هایی دنبال شود که انشالله در آینده شکل سازمان یافته‌تری پیدا می‌کند».

دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران همچنین درباره تغییر راهبرد کشورهای عربی پس از حمله رژیم صهیونیستی به قطر گفت: «دوستان عربستانی از قبل هم دید نسبتا روشنی نسبت به این تحولات داشتند و الان خیلی واضح‌تر شده است».

لاریجانی افزود: «کشورهای مختلف منطقه حس می‌کنند مسیری که ایران از قبل معتقد بود، مبنی بر اینکه یک عنصر ماجراجو در منطقه اجازه نمی‌دهد ثبات به وجود بیاید، حالا شکل عینی‌تری به خود گرفته است».

در عین حال، خالد بن سلمان، وزیر دفاع  سعودی نیز پس از دیدار با لاریجانی اعلام کرد: «در دیدارم با علی لاریجانی، دبیر شورای امنیت ملی ایران [در ریاض] روابط سعودی- ایران را بررسی کردم و علاوه بر پرداختن به تعدادی از مسائل و موضوعات دارای اهتمام مشترک، تحولات اوضاع منطقه‌ای و تلاش‌های انجام شده در قبال آن به‌منظور تحقق امنیت و ثبات را مورد بحث قرار دادیم».

این مواضع به خوبی نشان می‌دهد که دو طرف بر ضرورت تقویت تلاش‌ها برای تسریع در همکاری‌های دو کشور بر اساس توافقنامه پکن و گشودن افق‌های جدید بر اساس واقعیت‌های جدید منطقه و جهان تأکید دارند.

در این راستا مطمئناً یکی از واقعیت‌های جدید مربوط به راهبرد آشوب‌آفرینی‌ رژیم صهیونیستی در منطقه با حمایت کامل دولت ایالات متحده است به صورتی که در سایه نبود حد و مرز روشن برای تجاوزگری اسرائیل به کشورهای منطقه امروز هیچ طرفی نمی‌تواند خود را از آسیب‌های سیاست بی‌ثبات‌ساز این رژیم در امان ببیند و در صورت عدم اجماع میان کشورهای منطقه برای ایجاد بازدارندگی جمعی معلوم نیست که جنون افسارگسیخته سران تل‌آویو کی و کجا متوقف شود.

حمله به قطر در سواحل جنوبی خلیج فارس و در بیخ گوش مهمترین پایگاه‌ نظامی آمریکا در خارج از خاک این کشور که مرکز فرماندهی سنتکام نیز محسوب می‌شود، زنگ خطر را برای طرف‌های خوش‌باور به تضمین‌های امنیتی آمریکا به صدا درآورد و نشان داد رژیم برای نجات از باتلاق بحران جنگ غزه وارد بازی آخرالزمانی شده و هیچ ابایی از غرق کردن تمامی ترتیبات امنیتی در منطقه، فروریختن مرزهای ژئوپلتیکی و کشاندن کامل آن به ورطه آشوب ندارد.

ایران و عربستان سعودی در پرونده‌های مختلف منطقه‌ای از مسئله یمن و امنیت دریانوردی خلیج فارس گرفته تا بحران سوریه و تحولات لبنان و به‌ویژه مسئله فلسطین و جنگ در غزه ذی‌نفع و تأثیرگذار هستند و همین امر باعث می‌شود هرگونه نزدیکی دیدگاه‌ها میان تهران و ریاض پیامدهای فراتر از روابط دوجانبه داشته باشد. این نزدیکی می‌تواند نظم امنیتی جدیدی را در منطقه غرب آسیا رقم بزند؛ نظمی که دیگر بر محوریت تضمین‌های آمریکا بنا نشده بلکه بر مبنای ابتکار عمل بازیگران بومی استوار خواهد بود.

در واقع، پس از سال‌ها تنش و رقابت سخت میان دو قدرت بزرگ منطقه، اکنون یک واقعیت مشترک و تهدید عینی – یعنی سیاست‌های بی‌ثبات‌ساز اسرائیل – زمینه‌ای فراهم آورده تا تهران و ریاض بیش از گذشته به ضرورت همکاری و گفت‌وگو پی ببرند. همان‌گونه که لاریجانی در اظهارات خود تأکید کرد، کشورهای عربی امروز بهتر از هر زمان دیگری متوجه شده‌اند که غفلت از تهدید رژیم صهیونیستی و اتکا به چتر امنیتی آمریکا، نه تنها ثبات به همراه نیاورده بلکه خود به عاملی برای تشدید بحران‌ها تبدیل شده است.

 در چنین شرایطی، تقویت همکاری‌های دفاعی و امنیتی میان ایران و عربستان به عنوان پیشنهاد ویژه لاریجانی در سفر به ریاض می‌تواند گام نخست در مسیر ایجاد سازوکار بازدارندگی منطقه‌ای در برابر اسرائیل باشد. این همکاری اگر با ابتکارات اقتصادی و انرژی همراه شود، ظرفیت آن را دارد که به الگویی جدید از همگرایی منطقه‌ای بدل گردد؛ الگویی که می‌تواند علاوه بر کاهش تنش‌ها در پرونده‌هایی مانند یمن، به مدیریت بحران‌های پیچیده‌تر همچون لبنان و سوریه نیز کمک کند. و حتی خطرات توسعه‌طلبی‌های سرزمینی بی‌حدوحصر رژیم که مرزهای عربستان را نیز تهدید می‌کند برای سعودی‌ها مرتفع سازد.

 از سوی دیگر، واقعیت‌های جدید جهانی نیز تهران و ریاض را به سمت همکاری بیشتر سوق می‌دهد. تغییر آرایش قدرت در نظام بین‌الملل، افزایش رقابت آمریکا و چین، و ظهور ترتیبات چندقطبی موجب شده که کشورهای منطقه برای حفظ منافع خود به سمت سیاست خارجی متوازن و متکی بر همسایگان حرکت کنند. توافق پکن در سال گذشته نخستین گام در این مسیر بود و سفر اخیر لاریجانی به ریاض را می‌توان مرحله دوم این روند دانست؛ مرحله‌ای که قرار است توافقات سیاسی را به همکاری‌های عملی و نهادینه تبدیل کند.

 بدیهی است که این مسیر همچنان با چالش‌هایی نیز همراه خواهد بود. رقابت‌ها و اختلاف نظر در برخی پرونده‌های منطقه‌ای، و فشارهای خارجی به‌ویژه از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی، موانعی جدی بر سر راه نزدیکی تهران و ریاض هستند. با این حال، تداوم روند گفت‌وگوها و وجود منافع مشترک راهبردی می‌تواند بر این موانع غلبه کند و به مرور زمان، بستر را برای شکل‌گیری یک نظم امنیتی بومی فراهم آورد.

در صورتی که سعودی‌ها واقع‌گرایانه به مخاطرات سیاست‌های بی‌ثبات‌ساز رژیم صهیونیستی بنگرند آنگاه دیدگاه تعارض‌آمیز کنونی با جمهوری اسلامی بر سر ماهیت گروه‌های مقاومت و سلاح آنها کمرنگ شده و حتی این واقعیت را بهتر خواهند دید که مقاومت در خط مقدم مقابله منطقه‌ای برای دفع خطر ماشین جنگی رژیم صهیونی است.  

به‌طور کلی، سفر لاریجانی به عربستان را باید نقطه عطفی در دیپلماسی امنیتی ایران و نیز آزمونی برای اراده دو کشور در عبور از گذشته و حرکت به سوی آینده‌ای مشترک ارزیابی کرد. آینده‌ای که در صورت موفقیت، می‌تواند معادلات قدرت در منطقه غرب آسیا را به‌طور بنیادین دگرگون سازد و سرنوشت بسیاری از بحران‌های منطقه‌ای را تحت تأثیر قرار دهد.