از مرز‌های مشترک تا منافع مشترک؛ اهمیت سفر دکتر پزشکیان به پاکستان

در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۴۰۴ (۲ اوت ۲۰۲۵)، دکتر پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان، در یک سفر رسمی به پاکستان، با مقامات ارشد این کشور از جمله رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر دیدار و گفت‌و‌گو کرد. این سفر در شرایطی حساس و با هدف گسترش روابط دوجانبه و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای انجام شد. سفر اخیر دکتر پزشکیان به پاکستان را نمی‌توان تنها یک دیدار دیپلماتیک معمول تلقی کرد، بلکه باید آن را در چارچوب تحولات گسترده‌تر منطقه‌ای و استراتژی‌های کلان سیاست خارجی دو کشور تحلیل کرد. امضای ۱۲ سند همکاری در حوزه‌های مختلف، نشان دهنده عزم جدی دوطرف برای گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های تجارت، انرژی، فناوری اطلاعات، حمل و نقل و گردشگری است. این اسناد، چشم اندازی روشن برای همکاری‌های پایدار و همه جانبه ایجاد می‌کند که می‌تواند به رشد اقتصادی هردو کشور می‌کند. به رغم موارد ذکرشده، تحقق اهداف فوق با چالش‌های فراوانی مواجه است. این سفر دارای ابعاد متعددی است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌گردد:

۱. تقویت دیپلماسی همسایگی و اعتماد‌سازی

این سفر در راستای سیاست "دیپلماسی همسایگی" دولت ایران بود که هدف آن تمرکز بر روابط با همسایگان برای ایجاد ثبات و کاهش تنش‌هاست. پس از تنش‌های مقطعی در روابط دو کشور، این سفر به‌عنوان یک سیگنال قوی برای اعتمادسازی و حل اختلافات از طریق گفت‌و‌گو عمل کرد. دیدار با مقامات عالی‌رتبه پاکستان، نشان‌دهنده تمایل جدی هر دو طرف برای کنارگذاشتن سوءتفاهم‌ها و تمرکز بر منافع مشترک است. این رویکرد، پایه و اساس یک همکاری پایدار و بلندمدت را فراهم نمود.

۲. هماهنگی استراتژیک در مورد افغانستان

وضعیت افغانستان یکی از مهم‌ترین مسائل مشترک در روابط دو کشور است. ایران و پاکستان هر دو مرز‌های طولانی با افغانستان دارند و تحولات در این کشور به طور مستقیم بر امنیت و ثبات آنها تأثیر می‌گذارد. هر دو کشور خواهان یک افغانستان باثبات هستند، اما رویکرد آنها در قبال طالبان بسیار متفاوت است. ایران در تلاش است تا با همکاری با پاکستان، به یک رویکرد هماهنگ‌تر برای مسائل امنیتی - سیاسی افغانستان دست یابد. ازاین‌رو، سفر دکتر پزشکیان فرصتی بود تا دو کشور در مورد مسائلی همچون مدیریت مرز‌ها و جلوگیری از نفوذ گروه‌های تروریستی، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و ارائه راهکار‌های مشترک برای کمک به ثبات سیاسی و اقتصادی افغانستان به یک درک و هماهنگی مشترک برسند. این هماهنگی می‌تواند به جلوگیری از تبدیل‌شدن افغانستان به کانونی برای بی‌ثباتی منطقه‌ای کمک کند.

۳. مقابله با تهدیدات مشترک امنیتی

باتوجه‌به فعالیت گروه‌های تروریستی و افراطی در مناطق مرزی مشترک، امنیت یکی از مهم‌ترین محور‌های گفت‌و‌گو‌های سیاسی دو طرف بود. هر دو کشور با چالش‌های مشابهی در زمینه تروریسم دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این سفر، مقامات ایران و پاکستان بر سر مواردی همچون تبادل اطلاعات امنیتی و اطلاعاتی، هماهنگی بیشتر نیرو‌های مرزی و عملیات مشترک و بازتعریف یک رویکرد مشترک برای مقابله با گروه‌های تروریستی به توافق رسیدند. این همکاری‌ها نه‌تنها برای امنیت داخلی هر دو کشور حیاتی است، بلکه می‌تواند به ایجاد یک جبهه مشترک منطقه‌ای علیه تروریسم کمک کند.

۴. مقابله با فشار‌های خارجی و ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای

در محیط بین‌المللی کنونی، ایران و پاکستان هر دو با فشار‌هایی از سوی قدرت‌های خارجی مواجه هستند. ایران تحت تحریم‌های شدید اقتصادی است و پاکستان نیز با چالش‌های سیاسی و اقتصادی پیچیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند. این سفر می‌تواند تلاشی برای ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای باشد که در برابر فشار‌های خارجی مقاومت کند. تقویت روابط با پاکستان، به ایران اجازه می‌دهد تا از نفوذ قدرت‌های بزرگ در منطقه بکاهد و یک شبکه حمایتی از همسایگان ایجاد کند پاکستان، باتوجه‌به موقعیت ژئواستراتژیک خود و روابط پیچیده‌اش با قدرت‌های بزرگ، می‌تواند یک شریک کلیدی در این استراتژی باشد. این دیدار نشان می‌دهد که دو کشور به دنبال کاهش وابستگی به قدرت‌های خارجی و تکیه بر توانمندی‌های منطقه‌ای خود هستند. در مجموع بایستی گفت که دیدار مذکور فرصتی بود تا دو کشور در مورد مسائل مشترک مانند مدیریت مرزها، مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر به یک درک مشترک برسند.

۵. تقویت جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی

باتوجه‌به تحولات اخیر در منطقه، به‌ویژه در افغانستان و آسیای مرکزی، ایران و پاکستان هر دو در تلاش‌اند تا نقش خود را در آینده این مناطق تقویت کنند. با عنایت به وجود رقابت‌های ژئوپلیتیکی در منطقه، سفر دکتر پزشکیان به پاکستان را می‌توان به‌عنوان تلاشی برای تقویت جایگاه ایران در منطقه تلقی نمود. پاکستان، به دلیل روابط نزدیک با کشور‌های عربی و چین، یک بازیگر مهم در معادلات منطقه‌ای است. تقویت روابط با اسلام‌آباد، دست ایران را در معادلات منطقه‌ای بازتر می‌کند و به نفع سیاست خارجی ایران است.

۶- گسترش  همکاری‌های اقتصادی و تجاری

ایران و پاکستان باوجود همسایگی، از ظرفیت‌های کامل تجاری خود استفاده نکرده‌اند. باتوجه‌به تحریم‌ها علیه ایران و مشکلات اقتصادی پاکستان، دو کشور می‌توانند با افزایش مبادلات تجاری، به‌ویژه در زمینه نفت، گاز، برق و کشاورزی، به یکدیگر کمک کنند. در این سفر، بر تسریع در اجرای خط لوله گاز موسوم به "خط لوله صلح" و همچنین توسعه تجارت تهاتری تأکید گردید. این پروژه نه‌تنها نیاز پاکستان به انرژی را تأمین می‌کند، بلکه منبع درآمد پایداری برای ایران خواهد بود. همچنین، پروژه‌هایی در زمینه انتقال برق و همکاری‌های ریلی نیز می‌توانند در دستور کار قرار گیرند. دو کشور توافق نمودند که برنامه‌ریزی‌های لازم برای افزایش حجم مبادلات تجاری دوطرفه به ۱۰ میلیارد دلار در سال صورت پذیرد. در همین راستا، توافقاتی برای توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل، ایجاد مناطق آزاد تجاری و تسهیل تجارت دوجانبه صورت پذیرفت. علاوه بر آن، ایران و پاکستان هر دو از تولیدکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی هستند. همکاری در زمینه‌هایی مانند تبادل دانش فنی، بذر و تجهیزات می‌تواند به افزایش بهره‌وری و امنیت غذایی در هر دو کشور کمک کند.

چالش‌ها و موانع پیش رو

·         تنش‌های مرزی: باوجود تلاش‌ها برای همکاری، گهگاه تنش‌هایی در مرز‌های مشترک رخ می‌دهد. حمله نظامی ایران به مواضع تروریستی در پاکستان و واکنش متقابل پاکستان در دی‌ماه سال گذشته، نشان‌دهنده شکنندگی روابط در این زمینه است. برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی، نیاز به سازوکار‌های قوی‌تر برای هماهنگی و حل اختلافات وجود دارد.

·         فشار‌های خارجی: روابط ایران و پاکستان تحت‌تأثیر فشار‌های خارجی، به‌ویژه از سوی آمریکا و عربستان سعودی قرار دارد. این فشار‌ها می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی پاکستان در قبال ایران تأثیر بگذارد.

·         موانع اقتصادی و زیرساختی: باوجود توافقات متعدد، پروژه‌های بزرگی مانند خط لوله گاز به دلیل مشکلات مالی و فشار‌های خارجی، پیشرفت کندی داشته‌اند. برای عملی‌کردن توافقات، نیاز به راه‌حل‌های خلاقانه و تعهدات جدی‌تر از سوی هر دو طرف است.

نتیجه‌گیری

سفر دکتر پزشکیان به پاکستان را باید یک رویداد دیپلماتیک چندوجهی و استراتژیک دانست که در سطوح مختلفی قابل‌بررسی است. این سفر نه‌تنها در راستای سیاست "دیپلماسی همسایگی" دولت ایران قرار دارد، بلکه تلاشی برای تعریف مجدد روابط دوجانبه و پاسخ به تحولات جدید منطقه‌ای است. این سفر فرصت‌های زیادی برای گسترش همکاری‌ها، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و امنیتی، فراهم کرده است. بااین‌حال، موفقیت این سفر و پایداری روابط دوجانبه، به توانایی دو کشور در غلبه بر چالش‌ها و موانع موجود بستگی دارد. پیگیری جدی توافقات انجام‌شده و ایجاد سازوکار‌های مؤثر برای حل اختلافات، از جمله مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند به ثبات و پیشرفت روابط ایران و پاکستان کمک کند.