یادداشت/درسی که نباید تکرار شود!

تبیین:

رهبر معظم انقلاب در سخنرانی ۱۹ بهمن‌ماه در خصوص مذاکره با آمریکا گفتند عاقلانه، شرافتمندانه و هوشمندانه نیست و دلیل آن را تجربه دانستند؛ در ادامه درخصوص تجربه تاریخی مذاکره خواهیم گفت.
• نخستین بدعهدی آمریکایی‌ها
آمریکا نخستین باری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بدعهدی کرد و پای حرف خود نماند در قرارداد الجزایر بود. در ۱۳ آبان ۱۳۵۹ دانشجویانی که خود را پیرو خط امام می‌نامیدند، سفارت ایالات متحده در تهران را اشغال کردند و بیش از ۵۰ دیپلمات و کارمند سفارت را به گروگان گرفتند. دلایل دانشجویان برای این اقدام، دعوت آمریکا از شاه به بهانه‌ی معالجات پزشکی و نیز کینه و نفرت تاریخی ایرانیان نسبت به آمریکا بود که البته ریشه در کودتای ۲۸ مرداد داشت. این اتفاق باعث گردید تا روابط ایران و آمریکا به بحرانی‌ترین وضعیت خود برسد. حضرت امام (ره) چهار ماه بعد از این ماجرا، حل‌وفصل موضوع دیپلمات‌ها را به مجلس واگذار کردند؛ بنابراین در سال ۱۳۶۰ نمایندگان دولت ایران به رهبری بهزاد نبوی، قراردادی با نمایندگان دولت آمریکا در الجزایر امضا کردند. در این قرارداد، دو کشور ملزم به تعهداتی شدند. از جمله اینکه ایران با اعلام شرایطی، متعهد به آزادی گروگان‌ها گردید و در مقابل، آمریکا نیز تعهداتی را پذیرفت. بعد از امضای بیانیه، ایران به تمام مفاد بیانیه عمل کرد و همان‌طور که تعهد داده بود، به فاصله‌ی کوتاهی از امضای بیانیه، تمامی گروگان‌ها را آزاد کرد؛ اما آمریکا بعد از رسیدن به اهداف خود، به بهانه‌های مختلف، از بسیاری از تعهدات خود سر باز زد و با این اقدام، ماهیت استعماری خود را بیش از پیش نشان داد.
در «جدول زمانی روابط ایران - آمریکا» منتشره از سوی شورای روابط خارجی آمریکا در سال ۲۰۰۱ آمده است: رئیس جمهور جرج بوش [پسر]پس از حملات یازده سپتامبر یک کانال پشتیبان (مسیر ثانویه/مخفی برای انتقال اطلاعات) با ایران ایجاد کرد تا به روند هماهنگی برای شکست دشمن مشترک در افغانستان کمک کند. با گذشت ۴ ماه از واقعه یازده سپتامبر و همکاری مخفیانه و موفقیت آمیز ایران و آمریکا به نظر می‌رسید که ۲ دشمن قدیمی به سوی صلح و آشتی حرکت می‌کنند. اما این تصور درست نبود. «جرج بوش پسر» رئیس جمهور وقت آمریکا روز نهم بهمن ۱۳۸۰ در کنگره آمریکا سخنرانی کرد. موضوع سخنرانی «جنگ علیه ترور» بود.
• بوش پسر میخ آخر را به تابوت رابطه ایران و آمریکا زد
بوش پسر در این سخنرانی در جایگاه خودخوانده رئیس پلیس جهان اظهار داشت که تروریسم منحصر به افغانستان نیست بلکه آنچه او از آن «رژیم‌های سرکش» نام برد، همچون بمب‌های ساعتی در سراسر جهان پخش شده‌اند! رئیس جمهور آمریکا سپس نام ایران را در کنار عراقِ صدام و کره شمالی قرار داد و این کشور‌ها را محور شرارت در جهان نامید. «گری سیک» مقام اسبق شورای امنیت ملی آمریکا در اندیشکده انجمن آسیا (Asia Society) درباره همکاری بی‌سابقه ایران و آمریکا در موضوع افغانستان گفت: «ایرانیان در حالی که دستکش به دست کرده بودند با ما همکاری کردند و نقش بسیار موثری ایفا کردند.» به نقل از دیپلماسی ایرانی، «سیک» ادامه داد: «جواد ظریف مرد منتخب ایران در این مذاکرات بود. آنها هر آنچه که ما می‌خواستیم را در مورد افغانستان به ما دادند. اما جورج بوش به دلیلی که هیچگاه آن را درک نکردم نام ایران را در فهرست محور شرارت قرار داد. او همه چیز را خراب کرد و به ایرانیان این تصور را داد (که البته تصور اشتباهی نیست) آمریکا به دنبال هیچ نوع رابطه‌ای با ایران نیست.»
«حسین موسویان» دیپلمات ارشد ایرانی و از نزدیکان اردوگاه سیاسی هاشمی رفسنجانی در یادداشت خود در المانتیور (خرداد ۹۳) نوشت: «خاتمی به من گفت مطمئنم که بوش میخ آخر را به تابوت رابطه ایران و آمریکا زد. فکر می‌کنم بهبود روابط را باید از سر بیرون کنیم؛ حداقل در دوران ریاست جمهوری من.» «سید حسین موسویان» دیپلمات ارشد ایرانی درباره نظر رهبر انقلاب پیرامون همکاری‌ها گفت: امام خامنه‌ای به چند تن از مقامات در همان ابتدای مذاکرات گفته بود که «دعوت به همکاری آمریکایی‌ها تاکتیکی است.»
• ماحصل برجام «تقریباً هیچ»
آقای روحانی در اردیبهشت ۱۳۹۲ (یک ماه مانده تا انتخابات ریاست‌جمهوری) در جمع دانشجویان صنعتی شریف گفتند: «اروپایی‌ها آقا اجازه هستند و آمریکا کدخداست؛ بستن با کدخدا راحت‌تر است.» او سپس پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری همان سال می‌شود و درخواست آنان برای مذاکره مستقیم با آمریکا مورد موافقت قرار می‌گیرد. رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۲ آبان ۱۳۹۲ فرمودند: «مذاکره در موضوعات خاص اشکالی ندارد؛ منتها گفتم من اعتماد ندارم، خوشبین نیستم به مذاکره، لکن می‌خواهند مذاکره کنند، بکنند؛ ما هم به اذن‌الله ضرری نمی‌کنیم. یک تجربه‌ای در اختیار ملّت ایران است که این تجربه ظرفیّت فکری ملّت ما را بالا خواهد برد.»
مذاکرات میان دولت ایران و آمریکا در نهایت در سال ۱۳۹۴ به توافق هسته‌ای منجر شد. ایران به توافق‌های خود به طور کامل عمل کرد و حتی در بخش هسته‌ای خود اقدامات اعتمادسازی انجام داد که اصولاً در برجام جزء تعهدات ایران ذکر نشده بود! اما طرف غربی و خاصه آمریکایی‌ها هیچ‌گاه به تعهدات خودشان مگر در موارد اندکی عمل نکردند؛ رئیس کل وقت بانک مرکزی در این زمینه عبارت معروف و ماندگار «تقریباً هیچ» را به کار برد. آمریکا هیچ مانعی برای خروج از برجام برای خود نمی‌دید؛ چرا که تیم رادیکال آمریکا خیال‎شان آسوده بود که خروج از برجام برای آنها همراه با دردسر از سوی ایران نخواهد بود. چون چند روز پیش از اینکه ترامپ از برجام خارج شود، از دولت وقت به مکرون اطلاع داده شده بود که اگر آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شود، دولت ایران در برجام باقی می‌ماند. همان نظری که دقایقی پس از اقدام ترامپ، آقای روحانی بیان کرد؛ «خوشحالم که یک موجود مزاحم از برجام خارج شده است.» روزنامه «ایران» نیز درست در فردای خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۷ با تیتر بزرگ نوشت؛ «برجام بدون مزاحم.» اینکه «کدخدای نجات‌بخش سال ۱۳۹۲» به «موجود مزاحم سال ۱۳۹۷» تبدیل شود، خود یکی از بزرگ‎ترین تجربیات تلخ آن زمانه، برای امروز کشور به شمار می‎آید. آمد و شد دولت‌ها در جمهوری اسلامی و مواضع آنان نسبت به موضوع تحریم‌ها و مذاکره و به ویژه مسئله هسته‌ای، هرگز نباید این واقعیت و محاسبه اساسی را در ذهن مسئولان کشور دست‌خوش تغییر قرار دهد که اگر سیاستمدار ایرانی به برجام به مثابه ابزاری برای گشودن گره‌های تحریم می‌نگرد، اما از منظر یک سیاستمدار آمریکایی برجام وضع شده است تا علاوه بر کنترل ایران اتمی، راهی برای مهار ایران در سایر مؤلفه‌های قدرت ملی (مانند موشکی و منطقه‌ای) بیابد و در نهایت ظرفیت‌های استراتژیک ملی تخلیه گردد.
• تجربه مهم برای آینده
حالا یک تجربه مهم که هزینه‌های سنگین بابت آن پرداخت شده است، پیش روی «دکتر پزشکیان» و کارگزاران نظام قرار دارد؛ در اینجا فقط یک «امید» وجود دارد و آن، اینکه دکتر پزشکیان و سایر مسئولان کشور از تاریخ و آنچه بر ملت ایران گذشت، «عبرت» بگیرند و با «تنوع‌سازی» و «توازن‌گرایی» در سیاست خارجی و اتحاد و انسجام ملی مسیر تحقق منافع ملی و حل مسائل کشور را به پیش ببرند. از این منظر دیدگاه‌های صریح و برخی اقدامات سازنده و مثبت دکتر پزشکیان در ماه‌های اخیر درباره سیاست دولتش نسبت به همسایگان و خاصه اعراب و نیز روسیه و چین تحسین‌برانگیز و امیدآفرین است و امید می‌رود این سیاست‌ها از مرحله اعلام به اعمال منتقل شود.