نقش قطع کمک‌های خارجی در افول قدرت نرم آمریکا و تقویت نفود جهانی چین

در میان دستورهای جنجالی ترامپ پس از بازگشت به کاخ سفید، صدور فرمان قطع سیستم کمک‌های بین‌المللی آمریکا در روزهای اخیر سروصدای زیادی به پا کرده است.

با صدور دستور جدید ترامپ، بیش از 60 میلیارد دلار کمک‌های خارجی ایالات متحده به مدت 90 روز متوقف شده و در انتظار بررسی دولت است.

در این میان حتی مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، گفته است که آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده (USAID) ممکن است لغو شود.

روبیو هفته گذشته در نامه ای به قانونگذاران به فعالیت های "تضاد، همپوشانی و تکراری" USAID اشاره کرد که منجر به "اختلاف در سیاست خارجی و روابط خارجی ایالات متحده شده است."

پس از این نامه ترامپ روز جمعه در شبکه های اجتماعی به روبیو نوشت: «ببندش».

اوایل روز دوشنبه (15 بهمن) نیز، ایلان ماسک، ثروتمندترین فرد جهان، که توسط کاخ سفید "کارمند ویژه دولت" لقب گرفته، گفت که برنامه برای تعطیل کردن USAID است. او گفت: «شما باید اساساً از شر کل ماجرا خلاص شوید. قابل تعمیر نیست.» "ما آن را تعطیل می کنیم."

میلیاردر منصوب شده از سوی ترامپ برای اداره «وزارت کارآمدی دولت»، گفت که در مورد USAID با رئیس جمهور به تفصیل صحبت کرده است که "موافق بود که باید آن را تعطیل کنیم."

ماسک افزود: «در واقع چند بار با او چک کردم [و] گفتم: «مطمئنی؟» ترامپ در پاسخ گفت: «بله».

اما این اقدام دولت ترامپ بدون واکنش نماند و روز جمعه، یک قاضی فدرال، این تصمیم دولت را، که به بیکار شدن موقت حدود 2700 کارمند می‌انجامد که برای انجام مأموریت به خارج از کشور اعزام شده‌اند، مسدود کرد.

منتقدین معتقدند تصمیم دولت ترامپ برای کاهش یا قطع کمک‌های اقتصادی خارجی تأثیرات قابل‌توجهی بر نفوذ جهانی آمریکا و قدرت نرم این کشور برجای می‌گذارد. کمک‌های خارجی از دیرباز یکی از ابزارهای اصلی دیپلماسی ایالات متحده بوده و نقش مهمی در پیشبرد منافع استراتژیک آن ایفا کرده است.

هری ترومن اولین بسته کمک خارجی آمریکا پس از جنگ جهانی دوم را برای مقابله با گسترش کمونیسم در اروپا امضا کرد. یک دهه بعد، جان اف کندی با تصویب قانون کمک‌های خارجی USAID را ایجاد کرد.

از آن زمان، کمک های خارجی به طور گسترده به عنوان سنگ بنای قدرت نرم در نظر گرفته شده است، اصطلاحی که در دهه 1980 توسط دانشمند علوم سیاسی ایالات متحده جوزف نای برای توصیف توانایی تحت تاثیر قرار دادن دیگران برای ارائه نتایج مطلوب رایج شد. 

نای گفت که فکر می‌کند ترامپ «درکی از قدرت نرم» ندارد.

"قدرت توانایی وادار کردن دیگران به انجام آنچه می خواهید است و شما می توانید آن را به سه طریق انجام دهید: می توانید آن را با اجبار انجام دهید. شما این کار را با پرداخت انجام می دهید. شما این کار را با جذابیت انجام می دهید که معروف است – به سیاست چوب و هویج و عسل - و ترامپ عسل را نمی فهمد.

او در مورد تغییرات گسترده و عدم اطمینان از تداوم یافتن برنامه کمک های خارجی ایالات متحده گفت: "من فکر می کنم این یک لحظه ناگوار است." "بر اساس سوء تفاهم از همه عناصر قدرت."

برخی از مقامات دولتی سابق نیز گفته‌اند که تغییرات ناگهانی سیاست خارجی و امنیت ملی ایالات متحده را تضعیف خواهد کرد.

روز چهارشنبه، کریس میلیگان، مشاور سابق USAID ، دستور ترامپ برای توقف کمک‌های مالی را محکوم کرد. او گفت: «هر دقیقه که کمک‌ها متوقف می‌شود، آمریکا را تضعیف می‌کند، امنیت ما را کاهش می‌دهد و به قیمت کار برای ما تمام می‌شود».

بر اساس گزارشها، دولت ترامپ کمک‌های مالی به گواتمالا، هندوراس و السالوادور را به‌عنوان راهی برای اعمال فشار جهت کنترل مهاجرت کاهش داد. اما این اقدام نتیجه معکوس داشت، زیرا شرایط اقتصادی وخیم‌تر شد و در نتیجه، دلایل اصلی مهاجرت تشدید شدند و موج بیشتری از پناهجویان به سمت آمریکا حرکت کرد.

چه کشورهایی بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند؟

به گزارش «مرکز جهانی توسعه»، ایالات متحده از دهه 1960  همیشه از نظر حجم، نسبت به سایر ارائه دهندگان بزرگترین بوده است اما نسبت به درآمدهایش کمک کننده سخاوتمندانه ای نبوده است. بر اساس گزارش سازمان ملل کمک‌های خارجی آمریکا کمتر از یک درصد از بودجه کنگره را در سال مالی 2023 تشکیل می داد.

این رقم برای مالیات دهندگان به طور متوسط ​​سالانه حدود 210 دلار در سال است، در حالی که دولت برای امور نظامی بیش از 2800 دلار از جیب مردم هزینه می‌کند. پولی که به جیب کمپانی‌های تولیدکننده سلاح می‌رود که از بی‌ثباتی و جنگ در سراسر جهان بویژه کشورهای فقیر آفریقایی که نیازمند کمک‌های خارجی هستند سود می‌برند.

مرکز جهانی توسعه، از 26 کشور در صدر فهرست فقیرترین‌های جهان، هشت کشور را شناسایی کرده که بیش از یک پنجم کمک‌های خارجی به آنها از سوی USAID تأمین می شود - به ویژه سودان جنوبی، سومالی، جمهوری دموکراتیک کنگو، لیبریا، افغانستان، سودان، اوگاندا و اتیوپی.

اقتصاد این هشت کشور کم درآمد آنقدر کوچک است که کمک ها به طور متوسط ​​11 درصد از کل درآمد آنها را تشکیل می دهد (بر اساس داده های GNI موجود برای هفت کشور).

حال با توجه به سهم 30 درصدی کمک‌های مالی آمریکا از حجم کمک‌های خارجی سالیانه به این کشورها، این تعلیق می تواند کسری معادل بیش از 3 درصد از تولید ناخالص ملی ایجاد کند که یک شوک اقتصادی بالقوه بزرگ برای این کشورها محسوب می‌شود.

این در حالی است که کشورهای کم درآمد در سال 2023 تنها 3 درصد رشد داشته اند و تخمین زده می شود که در سال 2024 رشد 3.6 درصدی داشته باشند . هشت مورد از این کشورها با حداقل 3 درصد ضربه مواجه خواهند شد: سودان جنوبی (9 درصد)، سومالی (9 درصد)، افغانستان (7 درصد)، لیبریا (4 درصد)، سوریه (5 درصد)، جمهوری آفریقای مرکزی (4 درصد)، یمن (4 درصد)، و مجمع الجزایر میکرونزی (3 درصد).

یکی از ویژگی های اصلی سیستم کمک‌های خارجی آمریکا همواره این بوده که بر فقیرترین کشورها تمرکز دارد. اما در سالهای اخیر در صدر لیست دریافت‌کنندگان نه یک کشور فقیر آفریقایی یا آسیایی بلکه اوکراین قرار داشته که تقریباً سه سال است که با روسیه در جنگ به سر می‌برد.

زلنسکی از متحدان اروپایی خواسته است که برای تقویت امنیت خود فورا هزینه های دفاعی خود را افزایش دهند ، در حالی که دولت ترامپ نیز از اعضای ناتو خواسته است 5 درصد از تولید ناخالص داخلی را برای دفاع هزینه کنند.

فرصت برای تقویت جایگاه بین‌المللی چین

همزمان با عقب‌نشینی آمریکا از کمک‌های اقتصادی، چین سرمایه‌گذاری‌های خود را از طریق طرح «کمربند و جاده» (BRI) در آفریقا، آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرقی افزایش داده است. بسیاری از کشورهایی که پیش‌تر به حمایت آمریکا وابسته بودند، به چین روی آورده‌اند و وابستگی اقتصادی و سیاسی خود را به پکن گسترش داده‌اند.

چین در پاییز گذشته متعهد شد که حمایت خود از آفریقا را به بیش از 50 میلیارد دلار طی سه سال افزایش دهد و در همین راستا سهم کمک های بلاعوض نسبت به وام ها را نیز افزایش داده است.

در این رابطه حتی شرکای غربی واشنگتن نیز نسبت به عواقب این اقدام به کاخ سفید هشدار می‌دهند.

وزیر امور خارجه انگلیس اخیراً در جریان بازدید از اوکراین گفت: «برنامه‌های دونالد ترامپ برای کاهش چشمگیر بودجه کمک های بین المللی ایالات متحده می تواند یک "اشتباه استراتژیک بزرگ" باشد که به چین اجازه می دهد وارد عمل شده و نفوذ جهانی خود را بیشتر کند. ما سال‌ها زمان را صرف کشف این اشتباه استراتژیک کرده‌ایم. توسعه همچنان یک ابزار بسیار مهم قدرت نرم است. و در غیاب توسعه... من بسیار نگران خواهم بود که چین و دیگران وارد این شکاف شوند».

کشورهایی که به کمک‌های مالی آمریکا متکی بوده‌اند، از جمله برخی متحدان ناتو در اروپای شرقی و شرکای استراتژیک در آفریقا و آسیا، احساس می‌کنند که رها شده‌اند و این مسأله برخی از این کشورها را به سمت اتحادهای جایگزین سوق داده است.

همچنین با کاهش کمک‌های اقتصادی آمریکا، سازمان‌هایی مانند سازمان ملل، سازمان بهداشت جهانی (WHO) و بانک جهانی با کمبود بودجه مواجه شدند، که در بسیاری از موارد این شکاف توسط چین یا دیگر کشورهایی که اهداف استراتژیک متفاوتی دارند، پر شد.

همچنین نباید از یاد برد که بسیاری از برنامه‌های کمک‌های خارجی به شرکت‌های آمریکایی کمک می‌کنند تا در بازارهای نوظهور رقابت کنند. کاهش این کمک‌ها باعث شد که شرکت‌های آمریکایی نتوانند در برخی از صنایع کلیدی رقابت کنند و کشورهای دیگر، به‌ویژه چین، جایگاه برتری پیدا کنند.

درمجموع می‌توان گفت کمک‌های خارجی همواره ابزاری برای ایالات متحده بوده‌اند تا اتحادها را شکل دهد، ثبات را تقویت کند و سیاست‌هایی را که به نفع آمریکا هستند، ترویج دهد. بنابراین در حالی که دولت ترامپ این کاهش کمک‌های مالی را راهی برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها و اجرای سیاست «اول آمریکا» معرفی کرد، اما تأثیرات بلندمدت آن موجب تضعیف نفوذ ایالات متحده خواهد شد و نقش رقبای نوظهوری مانند چین را تقویت می‌کند.