عملکرد دولت چهاردهم در سیاست خارجی چگونه خواهد بود؟

در مقایسه با دولت‌های یازدهم و دوازدهم، دولت سیزدهم بر توسعه تعاملات با همسایگان و کشور‌های منطقه تمرکز بیشتری داشت و در همین راستا عضویت ایران در سازمان‌ها و گروه‌های بین‌المللی مانند سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس نیز نتیجه این تغییر در عرصه دیپلماسی کشور بوده است.

رئیس دولت سیزدهم، شهید آیت‌الله رئیسی، در طی ۲۶ ماه فعالیت خود در سیاست خارجی سه راهبرد اصلی را دنبال کرده است: «دیپلماسی همسایگان»، «دیپلماسی اقتصادی» و «احیاء نگاه به شرق». در این مدت، وی با انعقاد تفاهم‌نامه‌ها و عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس، از هر فرصتی برای تامین منافع ملی کشور بهره‌برداری کرده است.

سیاست کلی دولت سیزدهم بر مبنای تعدیل نگاه به غرب و توجه بیشتر به شرق با رویکردی متعادل و متوازن در سیاست خارجی استوار است. ابتدا، توجه به همسایگان در اولویت قرار گرفت و سپس تعامل با کشور‌های آسیایی و سایر هم‌پیمانان ادامه یافت. این دیدگاه بر حفظ تعادل میان نگاه به غرب و شرق تأکید دارد. به همین منظور، سند راهبردی ۲۵ ساله با چین و ۲۰ ساله با روسیه تنظیم شده و تلاش‌هایی برای رفع اختلافات با غرب بر سر توافق هسته‌ای صورت گرفته است. همچنین، همکاری نزدیک با کشور‌های حوزه کارائیب و آمریکای لاتین نیز در زمره این راهبرد‌های متوازن‌سازی روابط خارجی دولت قرار می‌گیرد. در این مجال کوتاه برخی از نتایج و دستاورد‌های حوزه سیاست خارجی دولت سیزدهم مورد اشاره قرار می‌گیرد:

توجه به محور مقاومت و گسترش عمق استراتژیک کشور
یکی از دستاورد‌های برجسته سیاست خارجی دولت سیزدهم، تقویت و افزایش انسجام محور مقاومت بوده که به‌ویژه پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ نمود بیشتری یافت. وزیر شهید دکتر امیرعبدالهیان پس از این تاریخ با سفر‌های متعدد به کشور‌های منطقه، حضور فعال در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی نظیر اجلاس جده، مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل، و با مواضع قاطع و شجاعانه خود در حمایت از جبهه مقاومت و دفاع از مردم غزه، نقش مهمی در تقویت و انسجام بخشیدن به محور مقاومت ایفا کرد. عملیات وعده صادق، در سایه هماهنگی دیپلماسی و میدان و انسجام بین اعضای محور مقاومت، به‌طور موفقیت‌آمیزی اجرا شد.بدون تر

دید، این عملیات نمایش قدرتی بی‌نظیر از جبهه مظلومان و مستضعفان جهان در برابر صهیونیسم و استکبار جهانی بود. تحقق وعده صادق، قدرت فرا منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران را تثبیت کرد و نظام سلطه را وادار به پذیرش آن نمود.
امروز، به واسطه سیاست خارجی عزتمندانه دولت سیزدهم، شاهد تقویت و تحکیم جبهه مقاومت، افزایش روحیه مبارزه علیه صهیونیسم در منطقه و جهان، وحدت و انسجام بالا در میدان نبرد، افزایش کنشگری و ابتکار عمل جبهه مقاومت از یمن تا لبنان، و گسترش اعتبار و مقبولیت منطقه‌ای و جهانی گفتمان مقاومت هستیم. همچنین، قدرت بازدارندگی و عمق راهبردی جمهوری اسلامی ایران به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.

موفقیت در احیای روابط با همسایگان
دولت سیزدهم در طول عمر کوتاه خود، سیاست همسایگی را به طور عملی و واقعی پیش برده است. برخی از نمونه‌های اجرای این سیاست توسط دولت آیت الله رئیسی شامل موارد زیر است: انجام ۱۴ سفر رئیس جمهور به کشور‌های همسایه نظیر روسیه (۲ بار)، تاجیکستان (۲ بار)، ترکمنستان (۲ بار)، ازبکستان (۲ بار)، قزاقستان، عمان، قطر، ترکیه، عربستان و پاکستان، همچنین سفر روسای جمهور و مقامات عالی‌رتبه کشور‌های روسیه، ترکیه، عراق، ترکمنستان، قزاقستان، ارمنستان، ازبکستان، عمان، قطر و کردستان عراق به ایران.

در این مدت، بیش از ۱۱۰ سند همکاری با کشور‌های همسایه امضا شده و توافقنامه جامع همکاری ۲۰ ساله با روسیه به امضا رسیده است. همچنین، توافقنامه‌های جامع همکاری با عراق و ترکیه نهایی شده و روابط با عربستان سعودی احیا و سفارتخانه‌های دو کشور بازگشایی شده‌اند.
اقدامات موفقیت‌آمیز دیگری نیز شامل احیای روابط با بحرین، بهبود و توسعه روابط با امارات متحده، مدیریت تنش‌های سیاسی با طالبان و آذربایجان، و افزایش چشمگیر روابط اقتصادی و تجارت خارجی با ۱۵ کشور همسایه بوده است (رشد ۴۳ درصدی در سال ۱۴۰۰، رشد ۱۴.۴ درصدی در ۱۴۰۱ و رشد ۱.۳۵ درصدی در ۱۴۰۲). همچنین، افتتاح نخستین بازارچه مرزی مشترک ایران و پاکستان با حضور روسای جمهور دو کشور و افتتاح سد مشترک "قیز قلعه سی" بر روی رودخانه ارس با حضور روسای جمهور ایران و آذربایجان نیز از دستاورد‌های دیگر این سیاست‌ها بوده‌اند.

سیاست خارجی متوازن
در دولت سیزدهم، به جای تمرکز بر مذاکرات بی نتیجه با غرب، سیاست خارجی متوازنی که بر همگرایی و چندجانبه‌گرایی تاکید داشته، در دستور کار قرار گرفته است. این رویکرد منجر به دستیابی به نتایج ارزشمندی شده است، از جمله:

• خروج ایران از انزوای جهانی و افزایش حضور بین‌المللی.
• عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگ‌های پس از ۱۵ سال عضویت ناظر.
• عضویت رسمی ایران در گروه بریکس.
• حضور و سخنرانی رئیس جمهور در جمع سران سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس.
• مشارکت در اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و اجلاس سران کشور‌های صادرکننده گاز.
• سفر رئیس‌جمهور به چین و اجرایی شدن سند جامع همکاری ۲۵ ساله بین دو کشور.
• امضاء بیش از ۲۰ سند همکاری با کشور‌های مختلف.

این اقدامات نشان دهنده پیشرفت‌های قابل توجه در سیاست خارجی کشور و تلاش‌های برای تقویت همکاری‌های بین‌المللی و چندجانبه می‌باشند، که نقش مهمی در تحقق اهداف ملی و افزایش تأثیرگذاری ایران در صحنه‌های بین‌المللی ایفا می‌کنند.
همچنین سفر رئیس‌جمهور به اندونزی و امضاء ۱۱ سند همکاری، به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا و امضاء ۳۵ سند همکاری، سفر به کشور‌های آفریقایی کنیا، اوگاندا، زیمبابوه و آفریقای جنوبی و امضای ۲۱ سند همکاری، سفر به سوریه و امضای ۱۴ سند همکاری، سفر به سریلانکا و امضای ۵ سند همکاری، حضور فعال وزیر خارجه در اجلاس بریکس پلاس، داووس، اتحادیه کشور‌های حاشیه اقیانوس هند و ... از دیگر افتخارات دولت سیزدهم در پیشبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده است.

نقش‌آفرینی فعال در آسیا
به دنبال سفر شهید آیت‌الله رئیسی به پاکستان و سریلانکا، رسانه آمریکایی فارن پالیسی، این سفر را به عنوان نقش‌آفرینی ایران در جنوب آسیا شناخت و نوشت: «این دیدار‌ها برای پاکستان و سریلانکا که با بدترین تنش‌های اقتصادی در منطقه مواجه هستند، امیدواری به بهبود شرایط و افزایش همکاری با ایران را فراهم کرده است. موضوعاتی از قبیل گسترش همکاری در امنیت مرزی و تجاری به عنوان اولویت‌های اسلام‌آباد در دیدار‌های رسمی مطرح شده است که ایران نیز به دنبال تقویت روابط منطقه‌ای خود با این کشور‌ها بوده است.

سفر رئیس‌جمهور ایران به پاکستان و سریلانکا فرصتی بود تا نشان دهد در حالی که در خاورمیانه به تغییر و تحولاتی بزرگ روبرو است، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک بازیگر فعال در حوزه دیپلماسی منطقه‌ای نیز حضور قابل توجهی دارد». همچنین این رسانه، رویکرد دیپلماسی ایران را در جنوب آسیا راهبردی ژئوپلیتیکی مهم دانست و نوشت: «ایران مانند رقبای بزرگ خود از جمله چین و روسیه، در توسعه تعاملات خود در این منطقه به توانمندی‌های بالقوه خود اعتماد دارد و این تحولات می‌تواند نقش بسیار مهمی در تقویت حضور و تأثیرگذاری ایران در این منطقه داشته باشد.»

دیپلماسی ویژه در غرب آسیا
غرب آسیا به عنوان مرکز توجه بسیاری از دولت‌های مستقر در ایران شناخته شده است، اما یکی از ویژگی‌های نوآورانه دولت سیزدهم، تمرکز بر مناطقی بود که پیش از این توسط دولت‌های گذشته دور از دید آن‌ها بوده است. همجواری با کشور‌های حوزه آسیای مرکزی و قفقاز در شمال کشور، فرصتی طلایی و ظرفیت ویژه‌ای برای ارتقای سیاست همسایگی به حساب می‌آمد که سال‌ها به آن بی‌توجهی شده بود. ایران پس از فروپاشی شوروی، هیچ سیاست و استراتژی مشخصی برای قفقاز جنوبی در نظر نگرفته بود و بیشتر تمرکزش بر خاورمیانه بوده است.

تنش‌های موجود میان ایران و کشور‌های همجوار شمالی، به ویژه در قفقاز، برجسته شد و مسئله قره‌باغ به عنوان یک گره گمشده در روابط با ارمنستان و آذربایجان پیش آمد. دولت سیزدهم در شرایطی وارد عمل شد که در زمان مناقشات بر سر قره‌باغ، در فرایند آتش‌بس و صلح بین این دو کشور واقع شده بود و ناتوانی در اقدامات پیشین منجر به وقوع جنگ و توسعه تحرکات تکفیری‌ها از سوی ترکیه برای حمایت از جمهوری آذربایجان، عواقب منفی داشت.

دولت سیزدهم از ابتدا بر حفظ تمامیت ارضی طرفین و اجرای ابتکار ۳+۳ که توسط ایران طراحی شده بود، تأکید کرد. اما پیشروی آذربایجان به سوی قره‌باغ و تأکید بر ایجاد کریدور زنگزور، منجر به افزایش تنش‌ها شد. مقامات ایران به سرعت اعلام کردند که هر تغییر ژئوپلیتیکی در مرز‌های شمالی قابل تحمل نیست و در همین راستا امروز کارشناسان بر این باور هستند که روابطمان با کشور‌های آسیای مرکزی و قفقاز نه‌تنها عادی شده، بلکه وارد فاز رشد چشمگیر و قابل توسعه شده است.

مسیر هموار دولت چهاردهم در سیاست خارجی
آغاز دولت سیزدهم همزمان با شرایط ویژه‌ای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود. این دوره با توازن میان تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی آغاز شد، از جمله تنش‌هایی بین عربستان و یمن و همچنین شروع جنگ در اوکراین که تأثیراتی بر روابط ایران با دیگر کشور‌ها داشت. در این شرایط، شهید دکتر حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه، با رویکردی خردمندانه و عملگرایانه تلاش کرد تا موانع پیش روی را بردارد و مسیر توسعه سیاست خارجی را فراهم کند. از جمله اقدامات وی می‌توان به توسعه روابط همسایگان، نگاه به شرق با عضویت در شانگ‌های و بریکس، و حمایت از دیپلماسی مقاومت اشاره کرد. این دوره تأثیرات بزرگی بر سیاست خارجی ایران داشته است و امیدواریم که ادامه‌ی آن با استدلال بر سیاست‌های کلی نظام و منافع ملی ایران، منجر به پیشرفت کشور شود. از این رو باید گفت نیاز است سیاست‌های پیش روی دولت چهاردهم ادامه‌دهنده راه دولت سیزدهم باشد. برنامه‌های هسته‌ای و دفاعی، محور مقاومت، موضوع فلسطین و همکاری با کشور‌های دوست همچون روسیه و چین بهتر است همچنان در دولت‌های بعدی ادامه داشته باشد تا سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از مسیر اصلی خود خارج نشود.

آنچه در این مجال اندک بیان شد، بررسی و تبیین اجمالی نتایج، آثار و برکات عزت مداری و ولایت پذیری در سیاست خارجی دولت سیزدهم بود که صدها، بلکه هزاران دستاورد غرور آفرین و امید بخش را در کوتاه مدت به ارمغان آورد و آینده‌ای درخشان را برای ایران عزیز نوید داد، حال اینکه ملت بزرگ ایران هنوز آثار و نتایج خسارت بار دیپلماسی التماسی و غیر انقلابی در سال‌های قبل را بیاد دارند.  انسیه ربیعی