مسعود اکبری

امروز، آخرین روز از مهلت اولیه شورای نگهبان برای بررسی صلاحیت‌ها است و در صورت نیاز این فرصت تمدید خواهد شد. 

این روزها فضای انتخاباتی بر کشور حاکم شده و شاهد فعالیت رسانه‌ای پرحجم از سوی جریان‌های مختلف سیاسی با چاشنی انتخابات هستیم. نکته بسیار مهمی که در این خصوص وجود دارد، لزوم رعایت اخلاق در رقابت‌های انتخاباتی است. 

رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنرانی ۱۴ خرداد امسال فرمودند:«در رقابت‌های پیش روی انتخاباتی بین نامزدها، اخلاق حاکم باشد؛ بدگویی کردن، تهمت زدن، لجن‌پراکنی کردن، کمکی به پیشرفت کارها نمی‌کند، به آبروی ملّی هم لطمه می‌زند.»

حضرت آقا بارها بر این مسئله تاکید کرده‌اند. به عنوان نمونه، ایشان- 6 خرداد 1400- در مقطعی که کشور در آستانه سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری بود، خطاب به نامزدهای انتخاباتی فرمودند:«توصیه به نامزدها. انتخابات را صحنه‌ جنگ قدرت قرار ندهید. نگاه نکنید به آن چیزی که در آمریکا و بعضی کشورهای اروپایی معمول است که برخوردهای اهانت‌آمیز آبرویشان را برد.» 

رهبر معظم انقلاب در ادامه تاکید کردند:«ما در گذشته هم هر وقتی که نامزدها در مناظرات تلویزیونی و غیره روش اهانت و توهین و تهمت و تخریب طرف مقابل و ترساندن مردم از رقیب را دنبال کردند، کشور به نحوی از انحاء ضرر کرد؛ در گذشته هم این جور بوده. این جوری نباشد که مردم را از رقیب بترسانیم که اگر او بیاید چنین خواهد شد. میدان انتخابات، میدان مسابقه‌ خدمت است. قرآن به ما دستور می‌دهد: فَاستَبِقُوا الخَیرات؛ دنبال کار نیک با هم مسابقه بدهید و پیش بروید؛ با این نگاه بایستی به انتخابات نگاه کنند. نفرت‌پراکنی و اتّهامات چنین و چنان نباشد.»

میدان انتخابات، میدان مسابقه خدمت است و شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، یکی از مصادیق بارز و شاخص در پایبندی به این اصل بود. این شهید بزرگوار به همگان ثابت کرد که می‌توان هم اخلاقی بود و هم به سیاست ورزی و دولت‌داری پرداخت.

یکی از ویژگی‌های بارز اخلاقی در شهید رئیسی، صداقت با مردم بود. وی این خصیصه اخلاقی را در برهه‌های مختلف و از جمله در مقطع انتخابات به شدت رعایت می‌کرد. بر همین مبنا، وی به وعده‌های انتخاباتی به عنوان طعمه‌ای برای جمع‌آوری رأی نگاه نمی‌کرد و با این وعده‌ها، «رویا فروشی» نکرده و وعده‌های انتخاباتی خود را به پشتوانه دلایل فنی و کارشناسی مطرح می‌کرد. 

نشان به آن نشان که وعده‌های انتخاباتی این شهید بزرگوار در طول ریاست جمهوری وی، یکی پس از دیگری به مرحله عمل رسیده و این رویه، بارها کام مردم را شیرین کرد. جدیدترین نمونه در این خصوص، اقدامات ویژه در زمینه رفع مشکل آب در سیستان و بلوچستان بود. 

در روزهای گذشته «بزرگ‌ترین آب شیرین‌کن منطقه غرب آسیا در خشکی» در سیستان و بلوچستان به بهره‌برداری رسید. اجرای این طرح بزرگ و منحصر به فرد ضمن تأمین آب نیمی از جمعیت زاهدان و منطقه سیستان، وابستگی آب آشامیدنی این مناطق به خارج از مرزها را به میزان قابل توجهی کاهش داد.

روی دیگر سکه «رویا فروشی به مردم در ایام انتخابات»، فرافکنی و انداختن تقصیرها به گردن دیگران و بازی با کلیدواژه‌هایی از جمله «اختیارات رئیس‌جمهور» و «دولت موازی» و «دولت در سایه» و...

در فردای پس از پیروزی در انتخابات است. این رویکرد غلط نیز هیچ‌گاه در گفتار و کردار شهید رئیسی مشاهده نشد. 

این در حالی است که به گفته بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران، در تاریخ دولت‌های پس از انقلاب، هیچ دولتی به ‌اندازه دولت سیزدهم و آیت‌الله رئیسی میراث‌دار مشکلات، ضعف‌ها و کاستی‌های برجای مانده از دولت پیش از خود نبود.

شهید بزرگوار آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، هم «ظرفیت پیروزی در انتخابات» را داشت و هم «جنبه شکست در انتخابات». بر همین اساس وی در سال 96 بدون هیچ تعریضی در عین پیگیری قانونی تخلفات، نتیجه انتخابات را پذیرفت و به منتخب ملت تبریک گفت. شهید رئیسی در سال 1400 نیز در فردای اعلام نتایج انتخابات، با دعوت از همه نامزدها و برگزاری جلسه مشترک، برای هم افزایی جهت رفع مشکلات مردم، پا پیش گذاشت. 

یکی دیگر از ویژگی‌های شاخص شهید رئیسی، روحیه گذشت و چشم پوشی در مقابل تهمت‌ها و تخریب‌ها بود. وی نه تنها خود هیچ‌گاه به تهمت و تخریب علیه رقبای انتخاباتی اقدام نکرده بلکه حتی فراتر از آن، در مقابل تهمت‌ها و تخریب‌های ناجوانمردانه علیه خود، گذشت کرده و از رفتار متقابل امتناع می‌کرد. 

یکی از مصادیق این رفتار، تهمت ناروای یکی از کاندیداهای ریاست جمهوری انتخابات 1400 درخصوص مدرک تحصیلی آیت‌الله رئیسی بود. پس از شهادت آقای رئیسی، فیلم دفاع رساله دکترای وی در فضای مجازی پخش شد و این فیلم، سندی شد بر مظلومیت این شهید بزرگوار و همچنین سندی آشکار از بی‌اخلاقی افراطیون مدعی اصلاحات. گفتنی است که نامزد تهمت‌زننده بعدها از شهید رئیسی پوزش خواست.

از دیگر ویژگی‌های اخلاقی شهید رئیسی در مقطع رقابت‌های انتخاباتی و همچنین دوران ریاست جمهوری، رعایت انصاف و ادب در مقابل رقیب بود. جناب آقای بهادری جهرمی، سخنگوی محترم دولت پیش از این گفته بود:«یک وقتی شهید رئیسی مرا به خاطر سکوت در برابر آمار غلطی که نسبت به دولت روحانی داده شده و من سکوت کرده بودم، توبیخ کرد.»

از دیگر خصایص شهید آیت‌الله رئیسی، تمرکز بر شعارهای انقلاب بود. مردم‌داری، استکبارستیزی، ساده‌زیستی، خستگی‌ناپذیری در رسیدگی به مشکلات و...از جمله ویژگی‌های این شهید بزرگوار بود. رفتارهای شهید رئیسی مصداق آشکار «أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ و رُحَماءُ بَينَهُم»بود. 

آیت‌الله رئیسی عمیقا به این مسئله اعتقاد داشت که دشمنی استکبار جهانی با جمهوری اسلامی و ملت ایران، موسمی و فصلی نیست؛ بلکه این دشمنی، یک دشمنی ذاتی است. بر همین اساس با هوشمندی نسبت به پرونده‌هایی از جمله برجام و FATF رفتار کرد.

وی با کنار زدن «دیپلماسی التماسی»، دستاوردهای بزرگی در حوزه سیاست خارجی بر جای گذاشت که از آن جمله می‌توان به عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری‌های اقتصادی شانگهای، عضویت رسمی ایران در گروه بریکس، آزادسازی بخشی از پول‌های بلوکه شده ایران، امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، راه‌اندازی کریدور شمال- جنوب، امضای موافقنامه جامع همکاری اقتصادی با چندین کشور، کسب تراز تجاری مثبت در تعامل اقتصادی با ۸۴ کشور، اقدامات تحسین برانگیز در حمایت از محور مقاومت و حمایت از مردم مظلوم فلسطین(به خصوص پس از عملیات طوفان‌الاقصی)، تحول در دیپلماسی منطقه‌ای و روابط با کشورهای همسایه و... اشاره کرد. این توفیقات همگی نتیجه «دیپلماسی عزتمندانه و مقتدرانه» بود که شهید رئیسی عمیقا به آن اعتقاد داشت. 

آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در دوران رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری، از تبلیغات انبوه و پول پاشی و تشکیل ستادهای آنچنانی و متعدد انتخاباتی پرهیز کرده و به تبلیغات معمول از صدا و سیما اکتفا کرد. 

شهید رئیسی، قانون را فصل الخطاب می‌دانست. بر همین اساس وی هیچ‌گاه سخنی بر زبان نراند که تحسین دشمن را در پی داشته باشد. التزام وی به قانون در تمامی مراحل برگزاری انتخابات، از بررسی صلاحیت‌ها توسط شورای نگهبان تا روز اعلام نتایج انتخابات، مشهود بوده و بدان اصرار داشت. 

شهید بزرگوار آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، میراثی ارزشمند و نیکو از خود بر جای گذاشت که یکی از مصادیق آن، پایبند بودن به رفتار انتخاباتی در تراز انقلاب اسلامی بود. 

امید است که نامزدهای انتخاباتی و ستادهای آنان و افراد منتسب به نامزدها، این روحیه و رفتار نیکو را سرلوحه خود قرار داده و از آزمون انتخابات سربلند بیرون بیایند.

 

منطق تصمیم‌گیری در اتحادیه عرب

دکترابراهیم متقی

واقعیت سیاست بین‌الملل مبتنی بر نشانه‌هایی از رقابت، همکاری و تعارض بازیگران است. ایران و سوریه در زمره کشورهایی محسوب می‌شوند که دارای کنش مبتنی بر «ائتلاف منطقه‌ای» برای مقابله با تهدیداتی همانند تروریسم و توسعه‌گرایی صهیونیسم می‌باشند. چنین کشورهایی به گونه اجتناب‌ناپذیر دارای اهداف نسبتاً همگونی با سایر بازیگران بوده و طبیعی است که رفتار آنان می‌بایست بر اساس ضرورت‌های سیاست بین‌الملل و امنیت منطقه‌ای تنظیم و ترسیم شود.   1. اجماع‌سازی در نهادهای منطقه‌ای ادراک عمومی جامعه ایرانی از کنش سایر بازیگران در سیاست بین‌الملل آن است که «انگاره همه یا هیچ» را در دستور کار قرار می‌دهند. چنین رویکرد و انگاره‌ای به گونه اجتناب‌ناپذیر بخشی از واقعیت‌های سیاست بین‌الملل و کنش بازیگران در نظم منطقه‌ای می‌باشد. کنش بازیگران در حوزه‌های ژئوپلیتیکی که نشانه‌هایی از تهدید را منعکس می‌سازد، عموماً بر اساس «انگاره منافع جمعی» خواهد بود. چنین رویکردی در ادبیات روابط بین‌الملل و تصمیم‌گیری سازمان‌های منطقه‌ای به مفهوم «اجماع‌سازی» محسوب می‌شود.  منطق تصمیم‌گیری کشورهای اتحادیه اروپا، اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج‌فارس مبتنی بر نشانه‌هایی از اجماع‌سازی بوده است. اجماع‌سازی به مفهوم آن است که اگر کشوری دارای انگاره‌های متفاوتی با سایر بازیگران فعال در یک اتحادیه و یا مجمع بین‌المللی است، می‌بایست ذهنیت خود را در ارتباط با سایر اعضا تنظیم نموده و خود را با قالب‌های مربوط به اجماع‌سازی تطبیق دهد. اجماع‌سازی در اتحادیه‌ها و ائتلاف‌های منطقه‌ای به معنای نادیده گرفتن رویکرد سایر بازیگران محسوب نمی‌شود.    2. اجماع‌سازی در اتحادیه عرب کشورهای اتحادیه عرب عموماً از سیاست اجماع‌سازی برای تصمیم‌گیری و «اعلام مواضع» برخوردارند. توضیح آن‎که اعلام مواضع به مفهوم پذیرش و یا تعارض همه‌جانبه کشورها در حوزه سیاست بین‌الملل محسوب نمی‌شود. عموماً در فرایند برگزاری اجلاسیه اتحادیه عرب و یا شورای همکاری خلیج‌فارس، موضوع حاکمیت و امنیت مربوط به جزایر سه‌گانه ایرانی بازخوانی می‌شود. کشورهای جهان عرب عموماً دارای مواضع یکسانی در ارتباط با نام «خلیج‌فارس» و یا سازوکارهای حاکمیت و امنیت در «جزایر سه‌گانه» می‌باشند.  در چنین شرایطی طبیعی به نظر می‌رسد که بازیگران و کشورها تمایلی به اتخاذ سیاست‌های یک‎جانبه نداشته و از مواضع عمومی سایر کشورها حمایت به عمل می‌آورند. هرگونه اجماع‌سازی به مفهوم آن است که واحدهای سیاسی تلاش می‌کنند تا از انگاره‌های عمومی سایر بازیگران عضو ائتلاف در مورد موضوعات امنیتی و راهبردی حمایت به عمل آورند. هرگاه فرایند بیانیه‌نویسی در دستور کار قرار می‌گیرد، طبیعی است که اجماع‌سازی بخشی از واقعیت تصمیم‌گیری بازیگران خواهد بود.    3. چالش‌ اجماع‌سازی سازمان‌ها و اتحادیه‌های منطقه‌ای  در برابر ایران  هرگونه اجماع‌سازی برای نیل به اهداف مشخصی انجام می‌شود. اجماع‌سازی صرفاً به معنای «سیاست اعلامی» خواهد بود. سیاست اعلامی با روحیه و فرهنگ عمومی کشورهای عضو یک اتحادیه پیوند می‌یابد، بنابراین آن‎چه به تازگی در فضای اجماع‌سازی اتحادیه عرب قرار گرفت، به مفهوم تهدید مستقیم، آنی و شدید علیه جمهوری اسلامی ایران محسوب نمی‌شود. اجماع‌سازی به مفهوم «درک نسبتاً مشترک» کشورهای عضو یک اتحادیه از موضوع سیاسی، حاکمیتی و راهبردی می‌باشد.  در سال‌های 1972 به بعد همواره اتحادیه عرب سیاست حمایت از امارات برای اعمال حاکمیت در جزایر سه‌گانه خلیج‌فارس را در دستور کار قرار داده است. چنین رویکردی به مفهوم آن است که جهان عرب تمایلی به رویارویی مستقیم با ایران نداشته اما از سیاست «بازخوانی اختلاف‌ها» حمایت و پیروی می‌کند. اتحادیه عرب درباره بسیاری از موضوعات امنیتی و راهبردی کشورهای منطقه‌ای دارای مواضع اعلامی بوده و این امر نشان می‌دهد که سیاست عمومی آنان بر نشانه‌هایی از طرح دیپلماتیک اختلافات قرار داشته است. اگر سوریه بیانیه نهایی اتحادیه عرب را مورد پذیرش قرار داده، به مفهوم آن است که با درک عمومی بسیاری از کشورهای منطقه‌ای؛ همراهی و هماهنگی می‌کند. چنین رویکردی هیچ‎گونه تهدیدی برای ایران محسوب نمی‌شود، از سوی دیگر به معنای نادیده گرفتن اهداف و منافع جمهوری اسلامی در حوزه امنیت منطقه‌ای تلقی نخواهد شد. هر کشوری در سیاست بین‌الملل از اراده لازم برای تنظیم اهداف و منافع ملی خود برخوردار است. رویکرد سوریه در مورد جزایر سه‌گانه، بخشی از قالب‌های ادراکی اتحادیه عرب بوده که از طریق سازوکارهای دیپلماتیک، بیان قالب‌های مفهومی و انگاره‌های کنش همکاری‌جویانه بازیگران معنا پیدا خواهد کرد. لذا طرح موضوعات انتقادی نسبت به مواضع سوریه در ارتباط با اجماع‌سازی اتحادیه عرب در مورد جزایر سه‌گانه به مفهوم نادیده گرفتن اراده سیاسی و جایگاه آن کشور در جهان عرب می‌باشد. جمهوری اسلامی همواره از سیاست ارتقای قدرت کشورهای عربی و آزادی عمل آنان در فضای سیاست منطقه‌ای و روابط بین‌الملل حمایت به عمل می‌آورد. نادیده گرفتن جایگاه و موقعیت سوریه در ارتباط با برخی از موضوعاتی که در طی 50 سال گذشته به گونه وقفه‌ناپذیر تکرار و بازخوانی شده، کاری نادرست نسبت به سیاست‌های امنیت ملی متحدین ایران در محیط منطقه‌ای محسوب می‌شود.  کشورهای منطقه‌ای همانند سوریه، عراق، لبنان و یمن که در زمره متحدین ایران برای مقابله با سیاست‌های تهاجمی اسرائیل و آمریکا در خاورمیانه و آسیای جنوب غربی محسوب می‌شود، می‌بایست از اقتدار و آزادی عمل لازم برخوردار باشند. حضور این کشورها در مجامع بین‌المللی و نهادهای منطقه‌ای نه تنها ضریب امنیت ملی آنان را افزایش می‌دهد، بلکه زمینه شکل‌گیری «چندجانبه‌گرایی غیر متمرکز» در شرایط گسترش بحران‌های منطقه‌ای را فراهم خواهد ساخت.  اقتدار و اعتبار جمهوری اسلامی در شرایطی حاصل می‌شود که متحدین آن کشور به موازات منافع ملی به ضرورت‌های همکاری جمعی و امنیت‌سازی در محیط منطقه‌ای توجه داشته باشند. ایران همواره از اقتدار دولت‌های منطقه‌ای حمایت به عمل آورده و آن را به‌عنوان زیربنای امنیت جمعی در محیط منطقه‌ای تلقی خواهد کرد. امنیت‌سازی نیازمند همکاری‌های چندجانبه و چندجانبه‌گرایی نامتقارن در فضای تهدیدات گسترش‌یابنده محسوب می‌شود.