ایران بر مدار دیپلماسی تجاری

تبیین:

به اعتقاد تعداد زیادی از کارشناسان جهانی امروز موضوع تجارت خارجی نقش موتور توسعه در یک جامعه را ایفا می‌کند و سهم تجارت خارجی در تولید ناخالص دنیا از رقم ۵ درصد در سال ۱۹۵۰ به بالای ۲۰ درصد در سال‌های اخیر رسیده است. دیپلماسی تجاری ایران در دوره ۸ ساله دولت تدبیر و امید برای حضور فعال در کشورهایی که بازار مناسب برای عرضه کالاهای ایرانی دارند بسیار بغرنج بود و سفارتخانه‌ها، رایزن‌های بازرگانی و مسئولان اقتصادی دولت گذشته هیچگونه نقش تسهیلگری در تجارت ایفا نمی‌کردند.

به شکل عجیبی در دولت گذشته تنها ۶ رایزن اقتصادی در کشورهای مختلف داشتیم. مثلاً فقط دو رایزن در بغداد و بصره عراق حضور داشتند و رایزن‌های کشور سوئد که منابعی بسیار کمتر از ایران برای صادرات دارد ۲۳۵ نفر یعنی ۳۹ برابر ایران بود و در کشور مهمی مانند روسیه ۲ سال بدون رایزن بازرگانی و خسارات زیادی را پشت سر گذاشتیم.

گفته می‌شد در این دوره از ۶۰۰ نیرویی که سازمان مهم و استراتژیک توسعه تجارت داشت حدود ۲۵۰ نفر دیپلمه و زیر دیپلم بودند و به همین دلیل بدنه عریض و طویل و ناکارآمد این سازمان توانایی لازم برای جهش صادراتی نداشتند.

نگاه به کشورهای در حال توسعه

دولت سیزدهم از ابتدای استقرار، نگاه دیپلماسی تجاری و صادراتی خودش را معطوف به کشورهای همسایه و پس از آن کشورهای در حال توسعه‌ای کرد که بعضاً بازارهای بکر و دست نخورده‌ای برای تجارت دارند. در دولت تدبیر و امید نگاهی تحقیرآمیز نسبت به کشورهای در حال توسعه و همسایه ایران مانند افغانستان و کشورهای آفریقایی وجود داشت و خصوصاً پس از طرح قرارداد برجام تجارت با کشورهای غیر اروپایی به طور کلی رها شد و لطمات جبران ناپذیری در پی داشت. دولت آقای رئیسی در ماه‌های ابتدایی، بدهی کلان دولت سریلانکا که سال‌ها توسط دولت قبل پیگیری نشده بود را وصول کرد و به ازای آن بدهی واردات ماهانه چای به ایران از سر گرفته شد.

صادرات ایران به کشورهای همسایه خودش از همان سال ۱۴۰۰ رشد ملموس و انکارناپذیری پیدا کرد. در حالی که دولت قبل صرفاً به توسعه روابط با کشورهای اروپایی اولویت می‌داد. آن هم در شرایطی که صادرات ایران به اروپا در اوج برجام هم کمتر از یک میلیارد دلار بود. پس از چنین نگاهی دولت سیزدهم موفق شد در همان سال ۱۴۰۰ صادرات غیر نفتی ایران به کشورهای همسایه را به ۲۳ میلیارد دلار برساند که رشد انکارناپذیری است.

تلاش‌های دولت سیزدهم در ماه‌های ابتدایی آنقدر زیاد بود که رکورد تاریخی برای صادرات غیر نفتی ایران ثبت شد. طبق آمارهای گمرک در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۲۲ میلیون تن کالای ایرانی به ارزش ۴۸ میلیارد دلار به کشورهای مختلف جهان صادر شد که این میزان ۱۳ میلیارد دلار بیش از سال قبل بود و رشد ۳۷ درصدی داشت. توجه فرمایید این رشد حداکثری برخلاف جوسازی مدیران دولت قبل بدون پذیرش مقررات کنوانسیون اف‌ای‌تی‌اف و تنها با مدیریت جهادی وعلمی صورت گرفت.

سازمان همکاری شانگهای

آیت الله رئیسی در همان ابتدای دولت توانست عضویت معلق و بلاتکلیف ایران در سازمان همکاری شانگهای را رسمی کند و ایران رسماً عضو این سازمان همکاری مهم شد. سازمانی که با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ اقتصادی و نظامی آمریکا و ناتو در منطقه پایه گذاری شده است. تجارت غیرنفتی کشورمان در همین مدت کوتاه با اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای ۴۲ درصد در وزن و ۱۰ درصد در ارزش با رشد همراه است.

عضویت ایران در شانگهای و افزایش صادرات و تعاملات فرهنگی و اقتصادی با کشورهای این سازمان آنقدر مهم بود که برخی از مسئولان فعلی و سابق مدعی شدند اغتشاشات کشور برای به حاشیه بردن این دستاورد بزرگ طراحی شده بود.

بلافاصله پس از عضویت ایران در این سازمان، مجموع صادرات غیر نفتی ایران به کشورهای عضو این سازمان به حدود ۱۷ میلیون و ۳۸۱ هزار تن به ارزش ۹ میلیارد و ۷۸ میلیون دلار رسید که نسبت به ۵ ماهه نخست سال 1401 از خودش رشد ۸۰۰ میلیون دلاری را تجربه کرد. در سال ۱۳۹۷ که هنوز تحریم‌های هوشمند و کمرشکن آمریکا به صورت کامل اجرایی نشده بود میزان صادرات کشور ما به همین اعضای فعلی سازمان شانگهای حدود ۷ میلیارد دلار بود. به عبارتی می‌شود گفت صادرات فعلی ایران به اعضای شانگهای نسبت به سال ۹۷ و دوران قبل از تحریم که مشکلی برای صادرات وجود نداشت هم رشد ۱۶ درصدی دارد.

سازمان بریکس

بریکس نام سازمانی است که توسط قدرت‌های اقتصادی نوظهور جهان مانند روسیه و چین تاسیس شده و در سال ۲۰۲۳ کشور ایران اجازه رسمیت دائم و همیشگی را در این سازمان پیدا کرد. ایران با همراهی کشوری مانند امارات از همان ابتدا تصمیم گرفت مفهوم دلار زدایی را در این سازمان دنبال کند و قرار شد پس از تعیین ارز مشترک، فرایند دلار زدایی خصوصاً از معاملات نفتی آغاز شود.

 تعریف ارز مشترک برای کشورهای عضو بریکس به نوعی سیلی به آمریکا و آمریکا زدایی از نظم نوین جهانی به حساب می‌آید. بیش از ۴۲ جمعیت جهان در مجموعه کشورهای بریکس است که ۲۶ درصد از تولید ناخالص جهانی را مجموعاً با هم تولید می‌کنند. کشورهای عضو بریکس ۴۳ درصد نفت خام دنیا را با هم تولید و ۳۵ درصد از نفت خام دنیا را مصرف می‌کنند.

در همان ابتدای عضویت ایران در بریکس، تعرفه تجارت حدوداً ۸۷ درصد از کالاهای صادراتی ما با کشورهای اوراسیا کاملاً صفر شد. باز هم در همان ابتدا دولت سیزدهم توانست صادرات ایران به کشورهای عضو بریکس را افزایش چشمگیری دهد. تجارت کشور ما با اعضای بریکس در شش ماهه نخست عضویت ایران(1402) در این سازمان حدود ۲۸ میلیون تن به ارزش ۱۸ میلیارد دلار بود که از این مقدار ۲۳ میلیون تن کالا به ارزش ۷ میلیارد دلار اقلام صادراتی ایران به بریکس و ۵ میلیون تن کالا به ارزش ۱۰ میلیارد دلار هم واردات ایران از اعضای این سازمان بود. این رشد چشمگیر را در بستری مورد ملاحظه قرار دهید که ارقام صادراتی ما به کشورهای عضو بریکس در چند سال قبل از دولت سیزدهم کاهش جدی و قابل توجهی داشته است.

• گشایش‌های ارزی

اگرچه تلاش برای افزایش دیپلماسی تجاری باید در نهایت منجر به یک رابطه مستحکم و غیر قابل تخریب از منظر اقتصادی با کشور هدف شود اما دولت سیزدهم در کنار پایه گذاری چنین رابطه محکمی تلاش کرده از طریق از سر گرفتن روابط حرفه‌ای بتواند منابع بلوکه شده مردم ایران را هم آزاد کند و یکی از ثمرات ملموس و کوتاه مدت دیپلماسی تجاری در این دولت گشایش‌های ارزی باشد.

اولین اقدام دولت سیزدهم در خصوص گشایش ارزی پیگیری ۱۱ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در عراق بود که تلاش شد در خلال ۲۰ میلیارد دلار تبادلات تجاری با ایران این ۱۱ میلیارد دلار نیز آزاد شود. دور زدن تحریم‌های آمریکا با عراق از طریق تهاتر یکی از همین ترفندها بود و تلاش شد مبادله با پول ملی دو کشور انجام شود تا بتوانند تحریم‌ها را دور بزنند.

 بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکایی در دولت سیزدهم باعث شد جو بایدن شخصاً دستور آزادسازی ۶ میلیارد دلار پول بلوکه شده مردم ایران را صادر کند. این موضوع باعث عصبانیت گروه‌های ضد ایرانی و خصوصاً رژیم صهیونیستی را در پی داشت.

بی‌تردید آزادسازی ۶ میلیارد دلار بلوکه شده ایران از سوی آمریکا تاثیرات بسیار مثبتی بر ثبات بازار ارز در حوالی کانال ۵۰ هزار تومان گذاشت. پس از بحث ۶ میلیارد دلار در کره جنوبی و آزاد شدن حدود ۱۱ میلیارد دلار پول ایران در عراق، آزادی این ۶ میلیارد دلار هم درهای جدیدی از آزادسازی منابع بیشتری نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار با رضایت آمریکا و همکاری کره جنوبی و امارات به روی اقتصاد ایران گشود که در چشم انداز آینده کشور مشاهده می‌شود.