انواع نظام‌های اقتصادی

 تبیین:

انواع نظام‌های اقتصادی

جوامع و کشور‌های گوناگون در طول تاریخ، روش‌های مختلفی برای سازمان‌دهی منابع خود به کار گرفته‌اند. این روش‌ها، نحوه استفاده از ابزار‌های موجود برای دستیابی به اهداف فردی و مشترک را تعیین می‌کنند و در نهایت، به شکل‌گیری نظام‌های اقتصادی گوناگون می‌انجامند. در ادامه، به بررسی انواع اقتصاد‌ها و انواع نظامات اقتصادی در جهان می‌پردازیم.

بدوی گرایی

در جوامع ابتدایی کشاورزی، تمایل به تولید تمام نیاز‌ها و خواسته‌ها در سطح خانواده یا قبیله وجود داشت. به عبارت دیگر، خانواده‌ها و قبایل خودشان خانه‌هایشان را می‌ساختند، محصولاتشان را پرورش می‌دادند و شکار می‌کردند. رکن اصلی این نظام اقتصادی، مبادله در داخل و بین خانواده‌ها یا قبایل بوده است. مالکیت خصوصی و تصمیم گیری بر منابع در چنین جوامعی، اغلب در سطح جمعی و به صورت مالکیت خانوادگی یا قبیله‌ای بر منابع تولیدی و ثروت اعمال می‌شد. اما با گذشت زمان و افزایش تعداد کالا‌ها و عدم امکان مبادله کالا به کالا این نوع نظام اقتصادی عملا متوقف شده و کارایی خود را از دست داد.

فئودالیسم

فئودالیسم نظام اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بود که در اروپای غربی در قرون وسطی رواج داشت. این نظام بر پایه واگذاری زمین از سوی ارباب به رعیت در قبال خدمات نظامی یا اطاعت بنا شد‌ه بود. این مدل و نظام اقتصادی اگر چه سال‌های پیش عمومیت خود را از دست داده بود، اما همچنان در برخی از کشور‌های دنیا از جمله ایران در دهه‌های گذشته و سال‌های قبل از پیروزی انقلاب به صورت بخشی در برخی ار نواحی و مناطق همچنان دیده می‌شد.

اقتصاد سرمایه داری

سرمایه داری یک نظام اقتصادی است که با ظهور صنعتی شدن به وجود آمد. در این نظام، صاحبان مشاغل (کارآفرینان یا سرمایه داران) منابع تولیدی (ابزار، کارگران و مواد خام) را برای تولید کالا و کسب سود سازماندهی می‌کنند. کارگران در ازای دستمزد استخدام می‌شوند و اجاره یا بهره به ترتیب به صاحبان زمین و سرمایه پرداخت می‌شود. کارآفرینان می‌توانند برای تأمین مالی فعالیت‌های خود وام بگیرند. تصمیم‌گیری در مورد نوع کالا، قیمت و میزان تولید بر اساس پیش‌بینی شرایط اقتصادی توسط کارآفرینان انجام می‌شود. سود و زیان، مکانیزم انتخابی برای تخصیص منابع در بازار هستند. نقش‌های مختلف در اقتصاد سرمایه داری (کارگران، صاحبان منابع، سرمایه‌داران و کارآفرینان) کارکرد‌هایی هستند که افراد در معاملات و روابط اقتصادی ایفا می‌کنند. افراد می‌توانند همزمان نقش‌های مختلفی داشته باشند.

سوسیالیسم

در سوسیالیسم، بخش‌های مختلف جامعه برای تولید یک محصول یا ارائه خدمات با یکدیگر متحد می‌شوند. تصمیمات تولیدی از طریق فرآیندی جمعی گرفته می‌شود و برخی از کارکرد‌های اقتصادی (مانند امنیت عمومی، آموزش و تأمین آب و برق) به طور مشترک انجام می‌شود. تأمین مالی این کارکرد‌ها از طریق مالیات بر درآمد یا سایر منابع (مانند مشاغل مستقل و شرکای تجاری خارجی) انجام می‌شود. سوسیالیسم مدرن عناصر خاصی از سرمایه داری (مانند مکانیسم بازار) را با کنترل متمرکز بر برخی منابع ترکیب می‌کند. تمرکز بیشتر کنترل اقتصادی، شباهت به کمونیسم را افزایش می‌دهد.

کمونیسم

کمونیسم یک سیستم اقتصادی است که در آن تقریبا تمام فعالیت‌های اقتصادی توسط برنامه ریزان مرکزی تحت حمایت دولت متمرکز و هماهنگ می‌شود. هدف این سیستم، استفاده از قدرت اقتصادی جامعه به نفع کل مردم است. اجرای کمونیسم در عمل بسیار دشوارتر از تئوری آن است. این سیستم به عدم وجود هرگونه نهاد رقیب برای به چالش کشید‌ن تخصیص منابع توسط دولت نیاز دارد. در عمل، نمونه‌های کمونیسم اقتصادی در دوران مدرن با حکومت‌های استبدادی همراه بوده‌اند. با این حال، تئوری کمونیسم لزوما به استبداد نیاز ندارد.

اقتصاد سیاسی چیست؟

شاخه‌ای از علوم اجتماعی است که به بررسی رابطه بین جمعیت یک کشور و دولت آن در هنگام اعمال سیاست‌های عمومی می‌پردازد. به عبارت دیگر، این رشته به دنبال درک تاثیرات متقابل سیاست و اقتصاد بر یکدیگر است.

اقتصاد سیاسی به عنوان پایه‌ای برای علوم اجتماعی، به تحلیل مفاهیمی مانند قدرت، توزیع ثروت، عدالت و آزادی در زمینه اقتصادی می‌پردازد. انواع مختلفی از اقتصاد سیاسی وجود دارد که هر کدام به رویکردی خاص برای مطالعه این رابطه پیچیده می‌پردازند.

اقتصاد سیاسی لیبرال

اقتصاد سیاسی لیبرال شاخه‌ای از اقتصاد سیاسی است که بر آزادی فردی و بازار آزاد تأکید دارد. این رویکرد معتقد است که بهترین راه برای ایجاد رفاه اقتصادی، حداقل دخالت دولت در اقتصاد است.

اقتصاد سیاسی مارکسیستی

شاخه‌ای از اقتصاد سیاسی است که بر نابرابری اقتصادی و تضاد طبقاتی تأکید دارد. این رویکرد معتقد است که سرمایه‌داری، ذاتاً استثماری است و منجر به فقر و بیکاری می‌شود.

اقتصاد سیاسی نهادی

این نوع از اقتصاد سیاسی بر نقش نهاد‌ها در اقتصاد تمرکز دارد. نهاد‌ها شامل قوانین، هنجار‌ها و سازمان‌ها هستند که تعاملات اقتصادی را شکل می‌دهند.

اقتصاد اسلامی چیست؟

اقتصاد اسلامی یک سیستم اقتصادی است که بر مبنای اصول و ارزش‌های اسلامی شکل گرفته و به‌دنبال تحقق اهداف اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی در جامعه است. این نوع اقتصاد بر اساس متون دینی مانند قرآن و سنت پیامبر اسلام و همچنین فقه اسلامی توسعه یافته است. اصول کلیدی اقتصاد اسلامی شامل عدالت اجتماعی، ممنوعیت ربا، سود و احتکار، تجارت حلال، مشارکت و تعاون و توسعه پایدار می‌شود. در واقع می‌توان گفت که اقتصاد اسلامی به‌دنبال ایجاد یک نظام اقتصادی است که نه تنها بر بهره‌وری و کارایی تأکید دارد، بلکه به مسائل اجتماعی و اخلاقی نیز توجه می‌کند و به‌دنبال تحقق رفاه عمومی و سعادت انسان‌ها است.