از هک‌های دسته‌جمعی تا دورهمی دوباره تلگرام و رفقا

تبیین:

با توجه به رونق لحظه‌به‌لحظه استفاده از دستاوردهای فناورانه و پیوستن ثانیه به ثانیه دارندگان ابراز ارتباطی هوشمند، بدون شک گستره اثرگذاری هر آنچه در این فضا رخ می‌دهد، بر زندگی، رفتار شهروندی و مهم‌تر از آن کسب‌وکارهای دیجیتال غیر قابل کتمان و تردید است.

مشکل همیشگی سرعت اینترنت و دست به گریبان بودن کاربران با مشکلات معضل فیلترینگ بهارانه‌ای برای فعالان مجازی در روزهای آغازین سال ۱۴۰۲ بود. اواسط فروردین‌ماه بروز اختلال در سرعت اینترنت به نحوی بود که موجب کلافگی کاربران شد و این چالش تا پایان نخستین ماه سال همچنان ادامه داشت تا جایی که اواخر فروردین‌ماه متعاقب تداوم انتقادها و اعتراض کسب‌وکارها، تشکل‌ها و کاربران از کندی اینترنت و توام شدن با تداوم فیلترینگ‌ها، زمزمه‌های احتمال استیضاح وزیر ارتباطات را سر زبان‌ها انداخت.

عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد

موضوع فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی، بایسته‌ها و نبایدهای آن، موضوعی است که نیازمند اظهارنظر نهادهای مسئول و سیاست‌گذاران سازمان ملی فضای مجازی است و در این مقاله نمی‌گنجد، اما آنچه مهم‌ترین رهاورد محدودیت فعالیت پلتفرم‌های خارجی در کشور بوده، توجه به ضرورت ارتقاء زیرساخت‌های پیام‌رسان‌های داخلی است به گونه‌ای که بتواند جایگزینی قابل‌اعتنا برای کاربران در زیست‌بوم دیجیتالشان باشد که رونمایی از طرح امکان اتصال متقابل (MXB) یا همان اتصال پیام‌رسان‌های بومی در اردیبهشت‌ماه سال جاری، نویدبخش تحقق بخشی از این ضرورت بود.

تعدد پیام‌رسان‌های داخلی یکی از مشکلاتی بوده که عموماً کاربران این سکوها از آن گله‌مند بوده‌اند و بر همین اساس و با حمایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و استفاده از ظرفیت بخش خصوصی، اساس پیشنهاد ایجاد امکان ارتباط بین پیام­‌رسان‌های داخلی مطرح و این پروژه اوایل سال جاری انجام شد.

اتصال داخلی میان پیام‌رسان‌ها (اینترکانکشن) به معنای ایجاد امکان ارسال پیام از مبدأ یک پیام‌رسان ایرانی به سایر سکوهای مشابه بومی است و کاربران با فعال کردن این قابلیت می‌توانند بدون در نظر گرفتن نوع پلتفرم به تبادل پیام بپردازند. «بله»، «ایتا»، «آی گپ» و «گپ» نخستین پیام‌رسان‌هایی بودند که این قابلیت را به کاربران خود ارائه دادند و طی ماه‌های بعد از آن دیگر پیام‌رسان‌ها ازجمله «سروش پلاس» و «روبیکا» نیز به این طرح ملحق شدند که بر اساس اعلام «مهدی مظفری» مدیرکل پایش، ممیزی و نظارت سازمان فناوری اطلاعات ایران، بیش از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار کاربر از امکان MXB استفاده کردند که با پیوستن دیگر پیام‌رسان‌ها، این تعداد به بیش از ۲/۵ میلیون نفر افزایش پیدا خواهد کرد.

اجرایی شدن طرح همرسانی پیام‌رسان‌ها و همچنین ارائه سرویس‌های مختلف روی پیام‌رسان‌های مختلف تا حدودی به افزایش اقبال کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی انجامید که به عنوان مثال پیام‌رسان بله با استفاده روزانه ۵ میلیون نفر کاربر، توانسته اعتماد کاربران را به خود جلب کند و آن‌طور که «امین تجملیان»، قائم‌مقام پیام‌رسان بله اعلام کرده، این سکوی داخلی توانسته رقم مشترکانش را به بیش از ۲۰ میلیون کاربر برساند که آمار و ارقام قابل‌توجه دیگر پیام‌رسان‌ها مانند ایتا و سروش نیز بر افزایش تقریبی اقبال کاربران به دستاورد سازندگان بومی ابزار زندگی اشتراکی، صحه می‌گذارد.

طعمه‌هایی برای گنجشک‌های درنده

اما سال ۱۴۰۲ برای نگاهبانان مرزهای دیجیتالی خیلی هم بی دردسر نبود، بلکه می‌توان گفت با شیوع هک‌های دسته‌جمعی، مأموران پدافند غیرعامل روزها و ماه‌های پر فرازوفرودی داشتند، از هک سایت وزارت خارجه و از دسترس خارج شدن خبرگزاری خانه ملت و سایت ریاست جمهوری تا حمله سایبری به سامانه ثبت‌نام دانشگاه آزاد تا نفوذهای موریانه‌وار و سازمان‌یافته در سالگرد اغتشاشات سال 1401 با نفوذ محدود به بخش نوتیفیکیشن ۷۸۰ به عنوان یکی از نرم‌افزارهای مدیریت تراکنش‌ها و انجام امور بانکی، هک و نفوذ در تپسی به عنوان یکی از تاکسی‌های بزرگ اینترنتی با هدف اخلال در رفت‌وآمد و تردد عادی شهروندان و دسترسی غیرمجاز به داده کاربرانی که با شرکت اسنپ فود اشتراک داشتند، از مهم‌ترین دردسرهای سازمان پدافند غیرعامل بود اما گسترده‌ترین و اثرگذارترین نفوذ جاسوسی را اختلال در عملکرد پمپ‌ها و توزیع بنزین و گازوئیل تحت عنوان حمله سایبری «گنجشک درنده» بود، اختلالی که هرچند به سرعت برطرف و خدمت‌رسانی به شهروندان به حالت عادی بازگشت، اما در همان مدت نیز گره بزرگی در سامانه انرژی کشور تحمیل کرد.

این نفوذها همچنان ادامه داشته و به گفته «جلالی» رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور، در ۶ ماه پایانی سال دستکم ۱۰۰ حمله DDos به سامانه‌های دولتی و خدماتی صورت گرفت و در یک‌ماهه منتهی به انتخابات شاهد نزدیک به ۲۰۰ حمله از انواع و اقسام حملات در حوزه سایبری بودیم.

دورهمی تلگرام و رفقا

اگر از طرح ارائه اینترنت بدون فیلتر برای توریست‌ها و اینترنت ویژه برای کسب‌وکارها بگذریم و موضوع تعیین تکلیف فعالان مجازی در حوزه حجاب و عفاف، برخورد جدی و پایین کشیدن کرکره سایت‌های شرط‌بندی و حذف اپ های ایرانی از گوگل را هم در لیست رویدادهای دنیای مجازی سال ۱۴۰۲ بایگانی کنیم، مصوبات ماه‌های اخیر شورای عالی فضای مجازی را می‌توانیم از پر بحث‌ترین جدل‌های کاربران و فعالان مجازی طی ماه‌های اخیر به شمار آوریم. موضوعی که بی‌ارتباط به بحث دامنه‌دار برخورد با مافیای فیلترشکن طی سال جاری نبود.

بخشی از آنچه به عنوان مصوبات جلسه نود و ششم شورای عالی فضای مجازی در رسانه‌ها منتشر شد، این شورا امکان دسترسی به سکوهای خارجی با سازوکارهای حکمرانی پذیر را مجاز دانست. و تنظیم گران بخشی را موظف کرده تا برای ایجاد تنوع در سبد مصرف کاربران با سازوکارهای حکمرانی پذیر و با هدف رفع نیاز مردم، سکوها و خدمات پرکاربرد خارجی را که امکان ارائه خدمات در قالب پوسته برای آن‌ها وجود دارد، شناسایی و امکان فنی برای دسترسی کاربران به خدمات مفید خارجی را در قالب‌های حکمرانی پذیر مورد بررسی قرار داده و شرایط فعالیت آن‌ها را در داخل کشور فراهم کنند.

این مصوبه هرچند باب طبع بسیاری از کاربران و البته حامیان پلتفرم‌های خارجی بود، اما به مذاق بسیاری از فعالان و سکوداران بومی خوش نیامد و صاحب‌نظران حوزوی و دانشگاهی در زمینه فضای مجازی نیز به مبارک باد این مصوبه، در همایشی با عنوان «استعمار سایبری» گردهم آمدند تا از تعارض این مصوبه با مبانی فقهی و دیدگاه‌های مهم و شفاف رهبر انقلاب درباره فضای مجازی، ضرورت جدی کنترل و ساماندهی فضای مجازی و کوتاه کردن دست نرم‌افزارهای خارجی از فضای مجازی بگویند با اینحال بسیاری از کاربران دنیای مجازی این مصوبه را چراغ سبزی برای دورهمی دوباره تلگرام و رفقا می‌دانند.

در میانه این جدل‌های رسانه‌ای، طرح ممنوعیت استفاده از ابزاهای فیلترشکن هم صدای فعالان رسانه‌ای به ویژه صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی در بستر پلتفرم‌های خارجی را درآورد، البته «سید محمدامین آقامیری» دبیر شورای عالی فضای مجازی در واکنش به حواشی ایجاد شده، از این مصوبه به عنوان یک سند سیاستی یاد کرد که مخاطب آن، دستگاه‌های قید شده در ابتدای ابلاغیه هستند و عمومیت ندارد.

با تمام این فرازوفرودها اما در روزهای پایانی سال ۱۴۰۲ شنیدن خبر توسعه شبکه‌های فیبر نوری تا ۱۰۰ متری منازل و دسترسی میلیون‌ها کاربر به خدمات اینترنتی و حمایت مرکز ملی فضای مجازی از توسعه حوزه LLM و هوش مصنوعی در کشور را می‌توان نویدبخش اوضاع بهتری برای احوال این دنیای شیشه‌ای دانست.