دورخیز «بریکس» برای رویارویی با گروه هفت

در چنین شرایطی، کشورهای عضو گروه مالی «بریکس» امسال مهم‌ترین نشست خود را برگزار می‌کنند تا همکاری‌های اقتصادی خود در نظام چند قطبی آینده را تقویت کنند.

پانزدهمین اجلاس سران بریکس امروز در ژوهانسبورگ پایتخت آفریقای جنوبی آغاز می‌شود و طی آن سران کشورهای برزیل، هند، چین، آفریقای جنوبی با یکدیگر دیدار خواهند کرد.

سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، برای نشست سالانه سه‌روزه بریکس میزبان شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند و لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، خواهد بود و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز به صورت مجازی در آن شرکت خواهد کرد.

در مجموع، ۳۴ نفر از سران آفریقا و جهان‌جنوب در نشست سران بریکس شرکت خواهند کرد؛ زیرا یکی از اهداف این نشست، ایجاد مشارکت بین بریکس و سایر اقتصادهای نوظهور است.

گردهمایی امسال با موضوع «بریکس و آفریقا» مشارکت برای رشد شتابان، توسعه پایدار و چندجانبه گرایی فراگیر برگزار می‌شود و به همین منظور غربیها نیز با حساسیت بیشتری اخبار پیرامون آنرا پیگیری می‌کنند.

دستورکار و اهداف بریکس

اگرچه 17 سال از شروع بکار بریکس می‌گذرد اما هیچ نشستی به اندازه پانزدهمین اجلاس آن، توجه جهانی را به خود جلب نکرده است.

سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه که به نیابت از پوتین در اجلاس بریکس حضور دارد، درباره سازو کارهای این گروه اقتصادی گفت که بریکس آماده پاسخگویی به درخواست تبدیل شدن به یکی از ارکان نظم جهانی جدید، چند مرکزی و عادلانه است و به همین دلیل این گروه روند توسعه را آغاز کرده است. لاوروف تاکید کرد:«از اولویت‌های این گروه، ارتقای توانمندی‌های بانک توسعه نوین، استخر ذخایر ارزی مجازی برجام، توسعه مکانیزم‌های پرداخت و افزایش نقش ارزهای ملی در مبادلات متقابل است».

پذیرش اعضای جدید هم یکی از موضوعات اساسی نشست بریکس است که به احتمال زیاد در ماه‌های آینده عضویت تعدادی از این کشورها رسمیت پیدا خواهد کرد.

شایان ذکر است که بیش از 40 کشور برای پیوستن به گروه بریکس ابراز تمایل کرده‌اند که از این تعداد 20 کشور درخواست رسمی برای پیوستن به این بلوک ارائه کرده‌اند و قرار است در نشست آفریقای جنوبی نمایندگانی از این کشورها حضور داشته باشند تا با ساختاهار این نهاد پیشرو بیشتر آشنایی پیدا کنند. کشورهای درحال توسعه که اغلب آنها طعم تلخ استعمار غرب را چشیده‌اند سعی دارند در نظم نوین جهانی، در کنار روسیه و چین قرار بگیرند.  

بریکس با تمرکز بر ترویج چندجانبه گرایی و حکومت جهانی، به محیطی جذاب برای سایر کشورها تبدیل شده‌ است و پیش‌بینی‌ می‌شود با موفقیتهای این گروه در آینده، کشورهای بیشتری برای پیوستن به آن داوطلب شوند.

از سوی دیگر، یکی از موضوعات داغ این نشست طرح پول مشترک بریکس برای رقابت با دلار آمریکا است، با توجه به حجم مبادلات اقتصادی کشورهای عضو بریکس، حرکت اعضای این گروه به سمت تجارت با ارز مشترک جایگزین دلار و یا ارزهای محلی، احتمال تسریع روند فروپاشی هژمونی دلار آمریکا را بسیار تقویت خواهد کرد. 

مسئله دلارزدایی در سالهای اخیر به ویژه پس از جنگ اوکراین در دستورکار مقامات بریکس و متحدانشان قرار گرفت و اقداماتی هم در این زمینه انجام شده و پیش‌بینی می‌شود تا یک دهه آتی بخش اعظم مبادلات بین کشورها با ارزهای رایج ملی صورت پذیرد که به گفته کارشناسان اهرم فشار تحریمی آمریکا در برابر دیگران را از بین خواهد برد.

آمریکا با سلطه دلاری در هشت دهه گذشته، کشورهای متخاصم را با تحریم مجازات کرده است و کشورهای جنوب از این وضعیت ناراضی هستند و دنبال جایگزین‌هایی می‌گردند تا از این وضعیت رهایی یابند.

از زمان تأسیس بریکس در سال 2006، کشورهای عضو روحیه باز بودن، فراگیر بودن و همکاری برد-برد را در پیش گرفته‌اند و به طور مستمر برای گسترش زمینه‌های همکاری و دستیابی به نتایج همکاری مثمر ثمر تلاش کرده‌اند.

تاسیس بریکس که این روزها می‌رود تا به قدرتمندترین گروه اقتصادی جهان تبدیل شود، از سوی کارشناسان به عنوان گامی مهم در راستای افزایش نقش قدرت‌های اقتصادی نوظهور در مدیریت اقتصاد جهانی تلقی می‌شود. رهبران پنج کشور متفق‌القول هستند که همکاری در چارچوب بریکس را به سطوح بالاتر ارتقا داده و عضویت در این گروه را گسترش دهند. کشورهای بریکس متعهد به ایجاد یک خانواده بزرگ از منافع متقابل هستند و این بستر گسترده‌ای را برای اقتصادهای نوظهور برای مشارکت در همکاری‌های جنوب-جنوب و مقابله با یکجانبه‌گرایی غرب در سطح بین المللی فراهم می‌کند.

در این راستا رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی در سخنانی گفت:«بریکس توسعه‌یافته متشکل از کشورهایی با نظام‌های سیاسی متفاوت خواهد بود که تمایلی مشترک برای داشتن نظم جهانی متعادل‌تر دارند». آنیل سوکلال، سفیر آفریقای جنوبی در بریکس گفت یکی از دلایلی که کشورها برای پیوستن به این گروه صف می‌کشند، دنیای بسیار قطبی‌ شده است که ما در آن زندگی می‌کنیم، کشورهای جنوب نمی‌خواهند به آنها گفته شود که از چه کسانی حمایت کنند، چگونه عمل کنند و چگونه امور حاکمیتی خود را مدیریت کنند، آنها اکنون به اندازه کافی قوی هستند که مواضع خود را تایید کنند». 

حتی اقدامی همانند تأسیس بانک توسعه جدید بریکس در سال 2015، از سوی کارشناسان به عنوان خیز بلند این سازمان برای بدیل‌سازی در برابر نهادهای اقتصادی بین المللی تحت مدیریت غرب همانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی عنوان شده است. این بانک با عضویت بنگلادش، مصر، چین و امارات تعداد اعضایش را به 9 کشور رساند و با عضویت عربستان سعودی و الجزایر تعداد اعضای آن گسترش خواهد یافت.

بریکس رقیب قدرتمند گروه 7

چینی‌ها که خود را برای تبدیل شدن به قدرت اول اقتصادی جهان طی یک دهه پیش رو آماده می‌کنند به دنبال تقویت سازمان‌ها و سازوکارهای بین المللی همسو با خود هستند و در این میان به نظر می‌رسد که پکن توسعه بریکس را به عنوان مهمترین ابزار برای رسیدن به این هدف درنظر گرفته‌اند.

چین پیش از برگزاری اجلاس آفریقای جنوبی، درخواست کرد تا بلوک اقتصادی بریکس به یک رقیب تمام‌عیار برای «گروه ۷» تبدیل شود. یک مقام چینی گفت:«اگر بریکس را گسترش دهیم تا سهمی مشابه گروه هفت از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص دهد، این بلوک اقتصادی در جهان قدرتمندتر خواهد شد». این مقام پکن، بر تعهد گروه بریکس به دفاع از چندجانبه گرایی و دستیابی به اصلاحات در نظام حکمرانی جهانی تاکید کرد و آنرا بستری مهم برای همکاری بین کشورهای درحال توسعه دانست.

وانگ یومینگ، مدیر تحقیقات بخش توسعه در موسسه مطالعات بین المللی چین نیز گفت:«بر خلاف گروه 7، بریکس برای احترام متقابل، درک، برابری، همبستگی، باز بودن و اجماع ارزش قائل است که این نیز بخشی از دلایلی است که بسیاری از کشورها می‌خواهند به این بلوک بپیوندند».

وزارت خارجه چین نیز اعلام کرد که گروه بریکس به دنبال حمایت از چندجانبه گرایی است و با افزایش نمایندگی کشورهای نوظهور، به طور جدی برای انجام اصلاحات در سیستم حکمرانی جهانی تلاش می‌کند.

اگرچه در حال حاضر بریکس توان رقابت با گروه 7 را ندارد اما اعضای این گروه در تلاش هستند خود را به عنوان نمایندگان کشورهای جنوب معرفی کنند و الگویی عادلانه و جایگزین برای گروه 7 ارائه دهند. گروه 7 متشکل از پیشرفته‌ترین اقتصادهای جهان (آمریکا، کانادا، آلمان، انگلیس، فرانسه، ایتالیا و ژاپن) است که در سال 1975 تأسیس شد و تاکنون نبض اقتصادی جهان را در دستان خود گرفته‌ است. اعضای گروه 7 که همواره کشورهای در حال توسعه را با اهرم تحریم تحت فشار قرار داده‌اند، همواره در تعیین خط مشی‌ها کلان متهم به نادیده گرفتن منافع بخش اعظمی از کشورهای جهان شده اند.

به گفته کارشناسان، بسیاری از کشورها می‌خواهند به گروه بریکس بپیوندند زیرا این گروه می‌تواند با ایجاد یک ساز و کار بین‌المللی متناسب به اقتصاد آنها کمک کند و در عین حال عدم تعادل در سیستم حاکمیت جهانی فعلی را بشکند. والریا گورباچوا، رئیس دفتر پروژه‌های استراتژیک چندجانبه در دانشکده اقتصاد دانشگاه تحقیقات ملی روسیه گفت:«بریکس به عنوان مدافع منافع کشورهای در حال توسعه عمل می‌کند و اهداف و ارزش‌های عضو آن با اهداف اکثر کشورهای جهان همخوانی دارد».

بریکس در حال حاضر 23 درصد اقتصاد جهان را در اختیار دارد که شامل یک‌پنجم تجارت جهانی و بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان می‌شود. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده که سهم کشورهای بریکس در اقتصاد جهانی طی پنج سال آینده به 40 درصد برسد. در صورتی که 40 کشور دیگر هم در این بازه زمانی به جمع بریکس بپیوندند، نیمی از اقتصاد جهان در اختیار آن قرار خواهد گرفت و در تصمیمات جهانی هم تاثیرگذار خواهد بود.

اگرچه چینی‌ها قصد دارند با تقویت زیرساختهای بریکس، رقیب جدی برای گروه 7 بتراشند و وزن خود را در برابر ساختارهای برآمده از دل غرب ارتقا دهند اما برخلاف گروه 7، بریکس قرار نیست که خواسته‌های خود را به جامعه جهانی تحمیل کند. در همین رابطه، سرگئی لاوروف اعلام کرد که بریکس به دنبال تبدیل شدن به یک «هژمون جمعی جدید» نیست.

تجربه هژمونی آمریکا و سازمانهای تحت سلطه آن پس از جنگ جهانی دوم، خاطره بدی در اذهان عمومی ایجاد کرده است و رهبران بریکس نمی‌خواهند چنین فضای غبارآلودی بر چهره این گروه تازه تاسیس بنشیند. زیرا سیاست‌های غرب به عنوان عامل دافعه عمل کرده است و لذا اعضای بریکس سعی دارند با ایجاد جذابیت الگوی موفقی از خود در بین کشورها به نمایش بگذارند.