به زمین کوبیدن میخ روابط استراتژیک چین با جهان عرب

پایگاه رهنما:

شی جین پینگ رئیس جمهور چین که اخیرا برای سومین دوره متوالی رهبری این کشور را به دست گرفته است، روز چهارشنبه در سفری دو روزه به عربستان می‌رود تا با مقامات ارشد این کشور دیدار و گفتگو کند.

بر اساس برنامه اعلام شده برای سفر رئیس جمهوری چین، او در ۳ نشست مختلف در عربستان سعودی شرکت خواهد کرد. حضور شی جین‌پینگ در «اجلاس سران کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس و چین» و «اجلاس سران کشور‌های عربی و چین» در کنار دیدار و گفتگو با پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی در سفر رئیس جمهور چین به عربستان سعودی برنامه‌ریزی شده است. مقامات سعودی گفته‌اند که تقویت روابط تجاری و امنیت منطقه از اولویت‌های این سفر خواهد بود.

در این اجلاس علاوه بر انتظارات از همکاری‌های اقتصادی و توسعه، راه‌های تقویت همه‌جانبه روابط مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. این سفر که در برهه خاصی از تحولات جهانی انجام می‌شود، منعکس کننده روابط رو به پیشرفت بین دو کشور در سال‌های اخیر است. به گفته برخی دیپلمات‌ها، انتظار می‌رود هیئت چینی ده‌ها قرارداد با عربستان سعودی و سایر کشور‌های عربی در زمینه انرژی، امنیت و سرمایه‌گذاری امضا کند.

چین، عربستان سعودی را به عنوان متحد کلیدی خود در غرب آسیا نه تنها به دلیل اهمیت آن به عنوان تامین کننده نفت، بلکه همچنین به دلیل جایگاه و نفوذ عربستان در جغرافیای عربی و اسلامی، تمکن مالی دولت سعودی برای سرماه‌گذاری در چین، بازار مصرف بزرگ تجاری و صنعتی، و در کنار این‌ها سوء ظن مشترک به کشور‌های غربی به ویژه در موضوعاتی مانند حقوق بشر می‌داند. سفر شی جین پینگ در زمانی انجام می‌شود که روابط ایالات متحده و عربستان دچار تنش شده است و مقامات کاخ سفید سعی دارند عربستان را به همسویی با سیاست‌های خود در عرصه انرژی وادار کنند تا بازار‌های جهانی را کنترل کنند.

سنگ تمام بن سلمان برای شی

محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی که خود را قدرت بلامنازع عربستان می‌داند قرار است در یک مراسم تشریفاتی و مجلل از رهبر چین استقبال و پذیرایی کند. دیپلمات‌های غربی می‌گویند این مراسم با استقبال ساده از جو بایدن، رییس جمهور آمریکا در ماه جولای متفاوت خواهد بود. آنگونه که از اخبار رسانه‌ها برمی‌آید به نظر می‌رسد سعودی‌ها سعی دارند برای شی سنگ تمام بگذارند و همان مراسمی را که برای استقبال از دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در ژوئن ۲۰۱۷ انجام دادند را برای رئیس جمهور چین هم برگزار کنند.

در سفر ترامپ، ده‌ها قرارداد به ارزش ۱۰۰ میلیارد دلار بین عربستان سعودی و آمریکا امضا شد و روابط دو کشور را به سطح استراتژیک ارتقا داد و این بار ممکن است روابط ریاض و پکن از این سطح راهبردی برخوردار شود و خود سعودی‌ها هم اخیرا نشان داده‌اند که تمایل زیادی برای توسعه همکاری با پکن دارند.

آمریکا که از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون تضمین کننده امنیت عربستان بوده است و هنوز هم بزرگترین صادرکننده اسلحه و تجهیزات نظامی به این کشور است، از سال‌ها پیش در مورد افزایش مشارکت چین در احداث زیرساخت‌های حساس در کشور‌های حاشیه خلیج فارس هشدار داده است. آمریکایی‌ها هر چند در ظاهر مدعی هستند به متحدان عربی خود فشار نمی‌آورند که بین پکن و واشنگتن یکی را انتخاب کنند، اما از نزدیکی روابط اعراب خلیج فارس با رقیب چینی خود به شدت نگران هستند. زیرا حضور چین در خلیج فارس که در راهبرد امنیت ملی آمریکا تهدید جدید تلقی شده است، می‌تواند به ۷ دهه هژمونی واشنگتن در این منطقه پایان دهد، چیزی که در تضاد برنامه‌های جهانی آمریکاست.

تعمیق روابط دوجانبه

چین که برای رشد روزافزون اقتصادی خود به منابع انرژی نیاز دارد روی عربستان سعودی به عنوان بزرگترنی صادرکننده نفت در جهان حساب باز کرده است و تلاش می‌کند تا با کمک این کشور بخشی از نیاز‌های نفتی خود را تامین کند. چین با تجارت دوجانبه به ارزش ۸۷.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱، بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی بود و حجم صادرات چین به عربستان سعودی به ۳۰.۳ میلیارد دلار رسید. داده‌های گمرک چین نشان می‌دهد که عربستان سعودی بزرگترین تامین کننده نفت چین است که ۱۸ درصد از کل خرید نفت خام چین را تشکیل می‌دهد و از ابتدای سال ۲۰۲۲ به ارزش ۶۰ میلیارد دلار واردات نفتی داشته است.

فراتر از مسئله انرژی، تحلیلگران گفته‌اند که انتظار می‌رود رهبران دو کشور در مورد معاملات احتمالی که می‌تواند شرکت‌های چینی را عمیق‌تر درگیر پروژه‌های بزرگی کند که در چشم‌انداز ولیعهد برای تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان سعودی به دور از نفت نقش دارند، گفتگو کنند. این پروژه‌ها شامل ابرشهر ۵۰۰ میلیارد دلاری «نئوم» است و برای شرکت‌های ساختمانی و فنی چین که در سال‌های اخیر فعالیت آن‌ها در خلیج فارس افزایش یافته است می‌تواند فرصت جدید و درخشانی باشد. همچنین، محمد بن سلمان، شراکت با چین را در راستای برنامه اصلاحی ۲۰۳۰ خود ارزیابی می‌کند و سعی دارد تا از توان این قدرت نوظهور برای اجرای برنامه‌های بلند پروازانه خود استفاده کند.

وانگ یی، وزیر امور خارجه چین اخیرا در سخنانی گفت که عربستان سعودی در استراتژی دیپلماتیک کلی و منطقه‌ای چین در «اولویت» قرار دارد. سفر‌های متقابل رهبران دو کشور و ایجاد یک مشارکت راهبردی جامع و کمیته مشترک عالی رتبه چین و عربستان سعودی، انگیزه‌های زیادی را برای توسعه روابط دو کشور ایجاد کرده است و با نگاهی به آینده، مردم عربستان و چین به چشم انداز توسعه دوستی بین دو کشور اعتماد کامل دارند و هر دو طرف یکدیگر را فرصت‌های توسعه می‌دانند و با تعمیق همکاری‌های اقتصادی در آینده نزدیک حجم تجارت بین دو کشور از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار در سال عبور خواهد کرد.

برنامه چین برای تقویت حضور در غرب آسیا

تعمیق همکاری‌های چین وعربستان، علاوه بر اینکه روابط دوجانبه را تقویت خواهد کرد بلکه برای خود منطقه هم تاثیرات مثبتی می‌تواند به همراه داشته باشد. از انجا که شیخ‌نشین‌های خلیج فارس سیاست‌های خود را با عربستان هماهنگ می‌کنند، این کشور‌ها هم روابط خود را با پکن تقویت خواهند کرد. سرمایه گذاری چین در زیرساخت‌های انرژی کشور‌های منطقه و امضای قرارداد‌های بلندمدت با آن‌ها نشان می‌دهد که چینی‌ها روی ظرفیت‌های اعراب حساب ویژه باز کرده‌اند. وزارت خارجه چین چند روز پیش اعلام کرد که چین و کشور‌های عربی در مواجهه با جهانی در حال تغییر با چالش‌ها و فرصت‌های مشابهی روبرو هستند و چین همواره کشور‌های عربی را به عنوان شرکای استراتژیک در پایبندی به مسیر توسعه صلح‌آمیز و ساختن مشترک جامعه‌ای با سرنوشت مشترک انتخاب می‌کند. همچنین چینی‌ها گزارشی تحت عنوان «همکاری چین و اعراب در عصر جدید» منتشر کردند که به دوستی دیرینه چین و اعراب نگاه ویژه‌ای دارد و بر اعتماد متقابل استراتژیک چین و عرب‌ها تاکید می‌کند.

باتوجه به اینکه تحولات جهانی پس از جنگ اوکراین در حال تغییر است، چین و روسیه سعی دارند تا از ضعف غرب استفاده کرده و نظم نوینی را در جهان ایجاد کنند که بسیاری از کشور‌ها در مدار قدرت‌های شرقی قرار داشته باشند و کشور‌های عربی و صاحب نفت و گاز در این میان نقش مهمی در پیشبرد برنامه‌های چین خواهند داشت. به گفته ناظران، توسعه روابط بین چین و کشور‌های عربی، اتحاد و همکاری کشور‌های در حال توسعه را به ارتقا می‌دهد و مشترکاً صلح و توسعه جهانی را ترویج می‌کند.

باتوجه به اینکه چین خاورمیانه را بخشی از راهبرد کلان «یک کمربند و یک جاده» خود می‌داند سعی دارد با افزایش سطح تعاملات خود با کشور‌های عربی بتواند در آینده این طرح جهانی خود را عملی کند. از اینرو، چین در توسعه زیرساخت‌های جهان عرب در بنادر و حمل‌ونقل بین‌المللی که منطقه عربی را به جهان متصل می‌کند، سرمایه‌گذاری‌هایی را انجام داده است تا اعراب جایگاه خود را به عنوان یک پل ارتباطی بین آسیا، اروپا و آفریقا تقویت کنند.

در دهه گذشته، شی جین پینگ، توسعه چین سبز را در پیش گرفته است و پیشرفت چشمگیری حاصل شده است. چین رتبه اول جهانی را در زمینه جنگل‌های کاشته شده و رشد پوشش جنگلی دارد و در این مدت یک چهارم مساحت جنگل‌های جدید جهان را به خود اختصاص داده است و در میان می‌تواند به کشور‌های عربی منطقه که بسیاری از مناطق آن بیابانی است کمک‌های زیادی بکند.

در زمینه انرژی‌های نو، چین همکاری‌های خود را با کشور‌های عربی در زمینه انرژی خورشیدی، انرژی بادی و برق آبی، راه‌اندازی مرکز آموزش انرژی پاک چین و عربی، آزمایشگاه انرژی‌های تجدیدپذیر چین و مصر و اجرای ده‌ها پروژه همکاری دیگر گسترش داده است. همکاری در زمینه تقویت نیروگاه خورشیدی ۸۰۰ مگاواتی الخرسعه در قطر و نیروگاه خورشیدی ۱۸۶ مگاواتی در پارک انرژی خورشیدی بنیان در مصر از جمله این برنامه‌ها است و عربستان و دیگر کشور‌های منطقه هم که مشکلات برق و آب زیادی دارند، می‌توانند از ظرفیت‌های چین در این زمینه استفاده کنند.

احمد قندیل، رئیس واحد مطالعات بین المللی مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک الاهرام مصر معتقد است: «ابتکارات چین با بی‌طرفی و احترام به شرایط داخلی کشور‌های در حال توسعه، با تمرکز بر ارتقای سطح زندگی مردم مشخص می‌شود و به همین دلیل است که کشور‌های در حال توسعه از آن‌ها استقبال زیادی می‌کنند». چین قصد دارد با سرمایه گذاری‌های گسترده در زیرساخت‌های کشور‌های عربی، نبض اقتصادی آن‌ها را به دست گرفته و قدرت خود را در برابر رقیب آمریکایی افزایش دهد.

از طرفی، کشور‌های عربی هم که برای دهه‌ها زیر سلطه غربی‌ها قرار داشتند می‌خواهند نشان دهند که مسیر‌های سیاسی مستقل و عاری از نفوذ دیرینه خارجی دارند و سعی دارند همکاری اقتصادی خود را با کشور‌های بزرگی مانند چین گسترش دهند. همچنین، حضور چین در منطقه برای امنیت اعراب هم موثر خواهد بود و از آنجا که آمریکا اخیر تعهدات امنیتی خود در خلیج فارس را کاهش داده و رهبران منطقه هم نسبت به سیاست‌های واشنگتن بی‌اعتماد شده‌اند، از اینرو چین در امور نظامی و امنیتی هم می‌تواند برای اعراب کمک شایانی بکند و این کشور‌ها هم در پی موازنه سازی در روابط بین شرق و غرب هستند تا در مواقع بحرانی بتوانند روی حمایت‌های یکی از طرفین حساب باز کنند.