نشست تمدن‌های کهن در بغداد برای حفظ میراث فرهنگی

پایگاه رهنما:

با مدرن شدن جوامع امروزی و پیشرفت تکنولوژی، حفظ میراث تاریخی و تمدنی به عنوان سرمایه‌های فرهنگی کشورها و جلوگیری از فرسایش و اضمحلال ارزشهای هویتی بومی و سنت‌های آباو اجدادی در برابر موح نوگرایی، بویژه برای برخی کشورها که از تمدن دیرینه‌ای برخوردارند، از دغدغه‌های مهم سیاستگذاری در حوزه فرهنگ محسوب می‌شود.

در این میان در کنار همکاری دولت‌ها با سازمان‌های بین المللی برای حفظ و حراست از فرهنگ‌های بومی و محلی به عنوان میراث مشترک بشری، دولت‌ها همچنین به همکاری‌های جداگانه با یکدیگر نیز می‌پردازند و حتی از دریچه همکاری‌های فرهنگی به عنوان ابزار دیپلماسی عمومی به تقویت روابط با دیگر کشورها می‌پردازند.

در همین راستا، کشورهایی که تمدن باستانی را دارند در بغداد پایتخت عراق گردهم آمده‌اند تا راهکارهایی برای تقویت همکاری‌های فرهنگی و از این طریق گسترش ارتباطات مردمی و نزدیکی هرچه بیشتر ملت‌های منطقه پیدا کنند. 

فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق روز یکشنبه در افتتاحیه نشست تمدن‌های کهن که با حضور وزرای فرهنگ و میراث باستانی کشورهای عضو برگزار شد، تأکید کرد که بحران‌ها و اختلاف منافع موجب بحران‌های بزرگی در جهان شده و با گفت‌وگوی فرهنگی می‌توان به تقویت تفاهم کمک کرد. او گفت که تروریسم نقش پررنگی در ویرانی بسیاری از آثار تمدنی داشت اما باز هم نتوانست تاریخ را تغییر دهد و افزود که عراق دیدگاهی شراکت‌محور را در روابط بین‌المللی پیش گرفته و خواستار همکاری مشترک همه طرف‌ها در مسائل گوناگون از جمله تغییرات زیست‌محیطی است.

فواد حسین گفت همچنین که عراق در دوره‌های گوناگون شاهد سرقت و غارت برنامه‌ریزی‌شده آثار باستانی خود بود اما تلاش‌های دیپلماتیک گسترده‌ای برای بازپس‌گیری آنها و جلوگیری از تخریب آثار باستانی آغاز کرد که در نتیجه آن تاکنون 18 هزار قطعه باستانی قاچاق‌شده را پس گرفته است.

اهداف نشست بغداد

در نشست بغداد که ششمین نشست تمدن‌های کهن به شمار می‌رود، کشورهای عراق، یونان، چین، مصر، ایران، مکزیک، ایتالیا، بولیوی، پرو و ارمنستان حضور دارند. به گفته احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق هدف از کنفرانس بغداد، تقویت ارتباط و تبادل تجربه میان ملت‌ها و فرهنگ‌های مختلف و حفظ میراث جهانی، توجیه اهتمام به گردشگری تاریخی و فرهنگی است با توجه به اهمیتی که در توسعه اقتصادی پایدار دارد که به حمایت از درآمد ملی کشورهای عضو این مجمع کمک خواهد کرد.

محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق هم در دیدار با نمایندگان کشورهای حاضر در نشست بغداد گفت که اصول و اهدافی که این نشست برای آن تشکیل شد را می‌توان بهره‌برداری کرد تا پیامی در مقابل تفکر افراطی و نژادپرستی برای ترک گفتمان نفرت و خشونت به عنوان جایگاهی پیشگام برای گسترش گفتمان وحدت میان ملت‌ها باشد به این عنوان که انسان در همه کشورها، بالاترین هدف است.

السودانی تاکید کرد که این نشست فرصتی برای این کشورها برای تقویت روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی خود و همکاری برای اتخاذ مواضع برای حفظ میراث فرهنگی و تمدنی کشورها و حمایت از فرهنگها و تمدن‌ها و بازپس‌گیری آثار غارت شده و تبادل تجربه و حفظ آثار باستانی است. السودانی همچنین، کمک به عراق برای مستندسازی میراث فرهنگی از طریق بازسازی آثار باستانی و توسعه توان کادر عراق در این زمینه را خواستار شد.  

مجمع نشست تمدن‌های کهن برای اولین بار در سال ۲۰۱۷ با مشارکت وزرای خارجه ده کشور به منظور بهره‌برداری از میراث کهن بشر برای مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم در یونان تشکیل شد.

بر اساس بیانیه‌های صادر شده در اجلاس‌های قبلی، این مجمع می‌کوشد که از نقش فرهنگ کهن و غنی این کشورها در گسترش صلح میان انسان‌ها استفاده کند.

کشورهای عضو این مجمع ۴۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند و از این نظر نیز قابل توجه است. ده تمدن برتر جهان که به لطف همین میراث باستانی و فرهنگی، نام خود را در تاریخ جاودانه کرده‌اند سعی دارند با همه توان از این منابع باارزش خود دفاع کنند. هر چه همکاری تمدنهای کهن بایکدیگر بیشتر باشد تعاملات فرهنگی بین آنها نیز تقویت خواهد شد و این روابط می‌تواند به حوزه‌های دیگر نیز تسری پیدا کند.  

پیشنهادهای ایران

عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که به عنوان نماینده ایران در ششمین نشست وزرای مجمع تمدن‌های کهن به میزبانی عراق حضور دارد از طرح جامعی گفت که نیازمند همکاری، همبستگی و تلاش فرهنگی و دیپلماتیک کشورهای عضو است. ضرغامی پیشنهادهایی را درباره مقابله با قاچاق اموال فرهنگی و استرداد آثار تاریخی به غارت رفته مطرح کرد.

ضرغامی با اعلام حمایت ایران از پیش‌نویس بیانیه بغداد، یکی از ماموریت‌های مهم مجمع تمدن‌های کهن را مقابله ریشه‌ای با انحصارگرایی، برتری‌جویی و نژادپرستی مدرن و اقدامات یکجانبه برخی دولت‌ها دانست. وزیر میراث فرهنگی ایران افزود، وظیفه دولت‌های عضو این مجمع است تا با کشورهایی که با اعتیاد در به‌کارگیری ابزار تروریسم اقتصادی و تحریم، ملت‌های دیگر را در معرض آسیب قرار می‌دهند، برخورد و در مقابل این اقدامات به شکل یکپارچه پایداری کنند.

ضرغامی در ادامه همچنین آمادگی جمهوری اسلامی برای ریاست دوره‌ای مجمع تمدن‌های کهن در سال ۲۰۲۳ و برگزاری نشست وزرای این مجمع در تهران را اعلام کرد. وزیر خارجه عراق هم در این نشست با تشکر از وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران به خاطر حمایت از بیانیه بغداد، ابتکارهای مطرح شده توسط وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشورمان را بسیار مهم توصیف کرد و با استقبال از اجرایی شدن آن‌ها، ابراز امیدواری کرد در همکاری کشورهای عضو گام‌های مؤثرتری در راستای اهداف مجمع تمدن‌های کهن برداشته شود.

عراق یکی از تمدنهای کهن جهان (تمدن بابل) به شمار می‌رود و بر اساس اسناد تاریخی، اولین تمدنها در بین‌النهرین یعنی عراق کنونی شکل گرفتند و از اینرو آثار زیادی از ساخته بشریت در این کشور وجود داشته است ولی به مرور زمان و به خصوص در سالهای اخیر بخشی از آثار باستانی خود را از دست داد. تروریستهای داعش که برای مدتی در این کشور جولان می‌دادند و از آنجا که فهم و درک غلطی از آثار تمدنی داشتند، بسیاری از آثار فرهنگی را نابود کردند.

چند سال پیش ويدئوهايی منتشر شد كه نشان می‌داد تکفیریها با پتک‌های در دست در حال ويران كردن آثار باستانی موزه موصل بودند که قدمتی چند هزار ساله داشتند. همچنین برخی اماکن باستانی که نماد دوران تمدنهای گذشته بودند با مواد منفجره توسط تکفیریها نابود شدند و اینها گنجینه‌هایی بودند که در حفظ و حراست از آنها تا زمان حاضر زحمات زیادی کشیده شده بود و نقش مهمی در دادن اطلاعات و معرفی فرهنگ گذشتگان به ما ایفا می‌کرد.

به نظر می‌رسد تحولات عراق در سالهای اخیر که مورد اشغال تروریستهای داعش قرار داشت در گردهم آمدن تمدنهای کهن نقش مهمی داشته است. زیرا ممکن است این اتفاقات ناگوار برای دیگر تمدنهای بشری هم تکرار شود و به همین دلیل نیامند همکاری بیشتر بین این کشورها است تا بتوانند با چنین اقداماتی مقابله کنند.

باتوجه به اظهارات مقامات عراقی به اینکه هزاران قطعه باستانی این کشور در آمریکا هستند و تلاش می‌شود تا آنها را به سرزمین اصلی بازگردانند نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها هم در ضربه زدن به تاریخ و تمدن عراق دست کمی از داعشی‌ها نداشتند و در دوره اشغالگری خود بیشتر به غارت آثار باستانی مشغول بودند تا به تامین امنیت ادعایی خود برای مردم عراق.

بسیاری از کشورهای متمدن در قرون گذشته جز مستعمرات و یا تحت‌الحمایه کشورهای غربی بودند و در این دوران طولانی استعار، غربیها بسیاری از آثار تاریخی این کشورها را غارت کرده و به موزه‌های خود در لندن، پاریس و نیویورک انتقال داده‌اند. کشورهایی که از هیچ تمدنی برخوردار نبودند و حتی چند قرن بیشتر از تاسیس آنها نمی‌گذرد اما اکنون میزبان گنجینه‌های گران‌بهایی از میراث تمدنهای کهن هستند و سالانه میلیاردها دلار از طریق گردشگران خارجی که برای بازدید از این میراث به موزه‌های غربی می‌روند، درآمد کسب می‌کنند.

ایران خود یکی از بزرگترین قربانیان همین غارتگری غربی‌ها شده است و در قرون گذشته بخش زیادی از میراث فرهنگی این کشور توسط انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها به یغما رفته‌اند. در اهمیت آثار فرهنگی و باستانی همین بس که غربیها که از وجود چنین آثاری در تاریخ گذشته خود بی‌بهره‌اند، موزه‌های خود را با نمادهایی از سایر ملل متمدن تزیین کرده‌اند تا نشان دهند که حافظ و داعیه‌دار تمدنهای بشری هستند.  

به رغم گذشت چند هزار سال از تمدنهای گذشته، اما همچنان بخشهایی از این میراث باستانی در زیر هزارن خروار خاک مدفون و کشف نشده‌ باقی مانده‌اند و هر ساله باستان شناسان در مناطق مختلف بقایای زیادی از این آثار را کشف می‌کنند که قدمتی به درازای تاریخ بشر دارد.